Julius Langbehn

Julius Langbehn (ur. 26 marca 1851 r. w Hadersleben (Szlezwik-Holsztyn); zm. 30 kwietnia 1907 r. w Rosenheim (Górna Bawaria)) – niemiecki pisarz oraz filozof i krytyk kultury, jak również przedstawiciel volkizmu, czyli ideologii o charakterze neoromantycznym, irracjonalnym i rasistowskim. (wyznanie luterańskie, od 1900 r. katolickie)

Julius Langbehn autograph
Julius Langbehn, ok. 1900.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Jacob (1802–65), dr filozofii, konrektor w gimnazjum, stanowisko utracił w skutek konfliktu duńsko-pruskiego i przeprowadził się w 1852 r. do Holsztynu, syn nauczyciela Martina w Rathjensdorf (Holsztyn) i Margarete Dorothea Ratje; matka Johanna Maria Magdalena Theresia (1823–83), córka teologa Andreasa Johanna Boysena (1782–1850) i Anny Marii Magdaleny Dewald.

Życiorys

Pomimo biedy, w którą popadła rodzina po śmierci ojca, Langbehn ukończył gimnazjum w Kilonii i od 1869 r. studiował filologię i nauki przyrodnicze na uniwersytetach w Kilonii i Monachium. Studia przerwał w semestrze zimowym 1870/71, aby wziąć udział w wojnie prusko-francuskiej jako ochotnik. Od 1873 r. przebywał przez dwa lata we Włoszech, gdzie studiował w Wenecji, Weronie i Florencji. W Monachium zwrócił się ku archeologii, której studiowanie zakończył w 1880 r. pracą doktorską »Die Flügelgestalten der ältesten griechschen Kunst«. Dzięki otrzymanemu stypendium z Niemieckiego Instytutu Archeologicznego (niem. »Reisestipendium des Deutschen Archäologischen Instituts«) udał się do Rzymu, później przez Niemcy i Danię do Hamburga, Frankfurtu nad Odrą, Berlina, Frankfurtu nad Menem i ostatecznie Drezna, gdzie od 1885 r. przebywał.

W Dreźnie mieszkał przez pewien czas u malarza Hansa Thoma i zaprzyjaźnił się z Corneliusem Gurlittem i Karlem Haiderem. W tym czasie dokonała się w nim decydująca zmiana, odszedł od »liberalnej, wolnej od wstępnych założeń« cechy uczoności i postanowił służyć ludowi niemieckiemu na własny sposób przez »praktyczną filozofię«.

Po odbytej w 1888 r. podróży do Holandii wydał anonimowo główne swoje dzieło »Rembrandt als Erzieher. Von einem Deutschen« (1890), które w ciągu dwóch lat wydane zostało 40 razy. Rozczarowany tym, że po 1871 r. nie nastąpił oczekiwany rozkwit duchowy, lecz »materialno-mechaniczna« kultura, chciał omijając »uczonych« zwrócić się bezpośrednio do »głowy i serca« »laika«. Langbehn pojmował racjonalność, naukowość, materializm, liberalizm, kosmopolityzm i duchowo-kulturowy uniformizm jako przejawy degeneracji, za które czynił odpowiedzialnymi oświecenie i urbanizację. Langbehn wprowadził pojęcie »dolnoniemieckości« (niem. Niederdeutschtum) i propagował język dolnoniemiecki jako pierwotny rdzeń języka niemieckiego, przez co także osoby nim posługujące się doświadczyły docenienia w stosunku do innych grup społeczeństwa niemieckiego. Mistyczno-romantycznym przeciwieństwem do znienawidzonej nowoczesności i ucieleśnieniem »dolnoniemieckiego« typu stał się malarz Rembrandt, malarz »prawdy i naturalności«. Dzięki jego duchowi powinno nastąpić odrodzenie ludu przez sztukę. Celem Langbehna było rozbudzenie przede wszystkim wśród młodzieży drzemiących sił twórczych, szlachetności i szczerości. Poddaje ocenie np. monarchię, republikę, nacjonalizm i postacie z europejskiej historii, jak np. Goethego, Lessinga, Mommsena i Winckelmanna.

Odbyte przez Langbehna podróże do południowej Francji, na Teneryfę, Lubeki, Hamburga pogłębiły jego zainteresowanie średniowieczem i narodowością. Nie jest jasne co spowodowało zwrot Langbehna ku katolicyzmowi, ale w 1900 r. konwertował na katolicyzm. Po konwersji mieszkał od 1902 r. w Monachium i Altötting. W ostatnim okresie życia chorował na raka żołądka. Za radą lekarzy udał się w podróż w celach leczniczych, podczas której zmarł 30 kwietnia 1907 r. w Rosenheim. Zgodnie z jego wolą został pochowany na cmentarzu w Puch koło Fürstenfeldbrucku.

Wydawaniem jego spuścizny literackiej zajmował się malarz Benedikt Momme Nissen (1870-1943), który od 1891 r. był jego sekretarzem. Nissen podążył w ślady Langbehna i w 1902 r. również konwertował na katolicyzm, później został mnichem w zakonie dominikanów, a od 1922 r. księdzem. Jako wydawca pism Langbehna opublikował pośmiertnie »Dürer als Führer» (1928), »Der Geist des Ganzen« (1930), »Langbehns Lieder« (1931). Autentyczność treści tych publikacji uważana jest za niepewną, gdyż Nissen jako dominikanin był zainteresowany przemyceniem elementów katolickich w myśli Langbehna.

Langbehn często postrzegany jest jako zwolennik Nietzschego, chociaż odgraniczał się od niego twierdząc: »Nietzsche jest autokratą, a ja arystokratą«. Podobnie został związany z Paulem de Legarde (Deutsche Schriften, 1878/81) i zaszeregowany do krzewicieli nacjonalizmu, chociaż nacjonalistyczna literatura światopoglądowa w znikomym stopniu powołuje się na niego. Wielkoniemieckość Langbehna jest raczej motywowana katolicką krytyką kulturową niż polityką mocarstwową.

Pisma jego wywarły wpływ na rozwój antysemityzmu w niemieckim ruchu młodzieżowym i na uniwersytety ludowe. Długofalowe oddziaływanie Langbehna osiągnięte zostało dzięki wciąż ponawianym przez Nissena wydaniom jego pism. Szczególnie katolicyzm kulturowy XX wieku, który usiłował pogodzić katolicyzm i nacjonalizm, starał potwierdzić się przez konwertytów takich jak Langbehn i Nissen. Jego pisma oddziaływały na wychowanie artystyczne w okresie nacjonalizmu i przeżyły w tym czasie pewien renesans, chociaż w Trzeciej Rzeszy ograniczono ich wydawanie, podobnie jak po 1945 roku.

Dzieła (wybór)

  • Flügelgestalten der ältesten griechischen Kunst. 1880.
  • Rembrandt als Erzieher. 1890.
  • 40 Lieder von einem Deutschen. 1891.
  • Die kranke deutsche Kunst. 1911.
  • Jugend und Juden. 1920.
  • Niederdeutsches. 1926.
  • Dürer als Führer. 1928.
  • Der Geist des Ganzen. 1930.
  • Deutsches Denken. 1933.
  • Langbehn, ein deutscher Seher. 1934.
  • Briefe an Bischof Keppler. 1937.

Literatura

  • Ulf-Thomas Lesle: Bestseller des Bürgertums und Kursbuch der Plattdeutschen: „Rembrandt als Erzieher“ von August Julius Langbehn. W: Kieler Blätter zur Volkskunde 32, 2000, s. 51–83.
  • Helmut Ibach: Langbehn, Julius w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 13, Duncker & Humblot, Berlin 1982, ISBN 3-428-00194-X, s. 544–546.
  • Martin Schewe: Julius Langbehn w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 4, Bautz, Herzberg 1992, ISBN 3-88309-038-7, s. 1084–1085.
  • Fritz Stern: Kulturpessimismus als politische Gefahr. Scherz, Bern, 1963.

Linki