Karl Musäus

Johann Karl August Musäus (ur. 29 marca 1735 w Jenie, zm. 28 października 1787 w Weimarze) - niemiecki pisarz, filolog i bajkopisarz okresu oświecenia. (wyznania ewangelickiego)

Karl Musäus
Johann Karl August Musäus.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Christoph (1697–1764), sędzia krajowy w Jenie, później wyższy urzędnik administracji w Eisenach, syn Johanna Ernsta (1652–1732), pastora w Mattstedt i Zottelstedt, i Marii Elisabeth Horn; matka Wilhelmina Juliane (* 1712), córka Augusta Streita (1674–1737), pastora w Oberoppurg, i Anny Rosiny Thierchen; chrzestny Johann Weißenborn (1691–1761), superintendent w Allstedt koło Weimaru, od 1744 generalny superintendent w Eisenach; – ożenił się w Weimarze w 1770 roku z Julianną Magdaleną (1743–1819), córką Johanna Antona Krügera (ok. 1705-n. 1759), skarbnika miejskiego w Wolfenbüttel, i Anna Elisabeth Eilers; miał 2 synów (jeden wcześnie zmarł).

Życiorys

W 1754 roku po ukończeniu gimnazjum Karl Musäus zamieszkał z ojcem w Eisenach, który został tam powołany na sędziego i starostę generalnego. Od 1754 do 1758 roku studiował teologię na uniwersytecie w Jenie. W związku z brakiem możliwości przyjęcia zaproponowanego mu stanowiska księdza w Farnroda koło Eisenach z powodu sprzeciwu chłopów, którzy mu zarzucili niepobożne zachowanie we wcześniejszym okresie życia, rozpoczął studiowanie filologii klasycznej.

W 1763 roku Karl Musäus został wychowawcą paziów na dworze w Weimarze, a trzy lata później rozpoczął pracę jako krytyk literacki i współpracownik Friedricha Nicolai w „Allgemeine deutsche Bibliothek”. Dokonał tam około 350 recenzji współczesnych mu powieści. W 1769 roku został mianowany przez księżną Annę Amalię na profesora filologii klasycznej, historii i języka niemieckiego w Wilhelm-Ernst-Gymnasium. Uczył tam również swojego bratanka Augusta von Kotzebue, późniejszego pisarza.

Karl Musäus miał wielu znajomych również w kręgach klasyków weimarskich. W swoim domu przyjmował też Friedricha Justina Bertucha, Gottfrieda Augusta Bürgera, Johanna Gottfrieda Herdera, Johanna Caspara Lavatera, Friedricha Nicolai, Corone Schröter i Christopha Martina Wielanda.

Bundesarchiv Bild 183-1984-0423-317, Weimar, Albert-Schweitzer-Gedenkstätte
Dom Karla Musäusa w Weimarze i miejsce upamiętniające Alberta Schweitzera (1984).
Źródło: Wikimedia Commons

Od 1776 roku był członkiem loży wolnomularskiej Amalia w Weimarze. W 1783 roku został przyjęty do zakonu iluminatów jako tzw. „prezbiter” pod pseudonimem Dante Alighieri/Priscillan.
Zmarł 28 października 1787 roku w Weimarze. Pochowany został 30 października 1787 na cmentarzu Jacobsfriedhof w Weimarze.
W byłym domu Musäusa przy Kegelplatz w Weimarze fundacja Albert Schweitzer-Stiftung otworzyła muzeum.

Znaczenie

Powieści - „Grandison der Zweite“ i „Physiognomische Reisen, Voran ein physiognomisch Tagebuch"

Już pierwsza powieść Karla Musäusa „Grandison der Zweite“ (3 tomy, 1760-62) wykracza poza ramy ówczesnej literatury. Parodia sentymentalnego modelu lektury dostarcza jednocześnie pewien wczesny wzór dla przyszłej współczesnej powieści realistyczno-komicznej. Dla jemu współczesnych większe znaczenie miała jego druga powieść „Physiognomische Reisen, Voran ein physiognomisch Tagebuch“ (4 tomy, 1778/79, 31781) będąca reakcją na fizjonomiczną manię wywołaną szczególnie dziełem Johanna Caspara Lavatera „Physiognomische Fragmente zur Beförderung der Menschenkenntnis und Menschenliebe“ (1775-78). Zgodnie z zaleceniem Lavatera pozwala w swej powieści adeptom fizjonomiki udać się w podróż w celu wypróbowania i zbadania swojej znajomości ludzi. Podczas zastosowania ich wiedza prowadzi do wielu absurdalnych pomyłek. W tej powieści wyraźnie widać oświeceniową krytykę Lavatera, ale pokazuje jednocześnie dużą wyrozumiałość dla entuzjazmu w stosunku do fizjonomiki.

Baśnie - „Volksmärchen der Deutschen“

Jednak głównym dziełem Karla Musäusa, mającym duże znaczenie dla niemieckiej literatury, są bajki „Volksmärchen der Deutschen“ (5 tomów, 1782–86), które wielokrotnie były naśladowane. Wkrótce po ich ukazaniu się zostały przetłumaczone i wydane w języku angielskim i francuskim. Ich zasługa nie leży tylko we wczesnym podjęciu ludowych przekazów, lecz także w świadomym tworzeniu pewnego własnego stylu opowiadania baśni. Podobnie jak Wieland w zbiorze bajek „Dschinnistan“ (1787)) Musäus był także przekonany o konieczności swobodnego kształtowania tzw. „Ammenmärchen“ (pol. baśnie mamek) dla "smaku dzieła", ponieważ naród tworzą nie tylko dzieci. W związku z tym sięga z jednej strony do źródłowego, czystego języka niemieckiego XVI wieku, a z drugiej wprowadza aktualne wyrazy obcojęzyczne, dowcipne metafory, sentecje i refleksje.

Narrator zachowuje zawsze historyczną świadomość czasu i miejsca swojego czytelika, a z perspektywy zarówno mieszczańskiej jak i plebejskiej pozbawia heroizmu i mistycyzmu rycerstwo, panujących i kler. Pomimo tego te wielobarwne opowiadania zachowują aurę cudownych starych historii. Liczne nawiązania do starożytnych mitów wykazują, że w starannie "umiejscowionych" swojskich postaciach np. Liczyrzepy (niem. Rübezahl), Libuszy (niem. Libussa) czy Królewny Śnieżki (niem. Schneewittchen) chciał umieścić pokątnie odrobinę greckiej mitologii. Dzięki szczególnemu "tonowi" swoich ludowych opowieści został ostatecznie zaliczony do stylistów pierwszej klasy, i zyskał najwyższe uznanie Jeana Paula, Christiana Friedricha Daniela Schubarta i Wielanda, który w 1804/05 zredagował tekst „Volksmärchen“. Później baśnie Karla Musäusa stały w cieniu ideologii ludu romantyków, a szczególnie naiwnego biedermeierowskigo stylu braci Wilhelma Karla  i Jacoba Grimm i zostały stosownie do tego opracowane. Dopiero krytyczne zdystansowanie się od takiego wzoru i nowe badania okresu oświecenia stworzyły warunki do edycji i bezstronnego uznania oryginalnego tekstu Musäusa.

Dzieła (wybór)

  • Grandison der Zweite, oder Geschichte des Herrn v. N***. Eisenach, 1760-1762.
  • Der Schiffs-Brand: Gedicht. Weimar, 1774.
  • Physiognomische Reisen: voran ein physiognomisch Tagebuch Heftweis' herausgegeben. Altenburg, (1778-1779).
  • Volksmärchen der Deutschen. 1782–86.
  • Freund Hein's Erscheinungen in Holbein's Manier. 1785.
  • Moralische Kinderklapper für Kinder und Nichtkinder. 1794.

Literatura

  • Franz Muncker: Karl Musäus. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 23, Duncker & Humblot, Leipzig 1886, s. 85–90.
  • Hans Peter Neureuter: Musäus, Johann Karl August. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 18, Duncker & Humblot, Berlin 1997,s. 623.

Linki