Leopold von Ranke

Franz Leopold von Ranke (do 1865 roku Franz Leopold Ranke; ur.20 grudnia (wg tradycji rodzinnej 21 grudnia) 1795 roku w Wiehe an der Unstrut (Turyngia), zm. 23 maja 1886 roku w Berlinie) - niemiecki historyk uważany razem z Bartholdem Georgem Niebuhrem za współtwórcę historycznej krytyki źródeł. (wyznanie ewangelickie)

Jebens, Adolf - Leopold von Ranke (detail) - 1875
Leopold von Ranke (autor: Julius Schrader).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Gottlob Israel Ranke (1762-1836), doradca prawny i adwokat w Wiehe; matka Friederike (1776–1836) z domu Lehmicke; - ożenił się w Windermere (Anglia) w 1843 roku z Heleną Clarissą (1808–1871) z domu Graves; miał 3 synów (1 wcześnie zmarł) i 1 córkę.

Życiorys

Leopold von Ranke uczęszczał do Klosterschule (szkoła w byłym klasztorze) w Donndorf i w latach 1809-1814 do szkoły książęcej w Pforta. W latach 1814-1817 studiował teologię i filologię klasyczną u Gottfrieda Hermanna na uniwersytecie w Lipsku. Podczas studiów czytał Römische Geschichte Bartholda Georga Niebuhra i napisał o niej »jest to pierwsza niemiecka książka historyczna, która zrobiła na mnie wrażenie«. W 1817 roku został promowany na podstawie rozprawy na temat Tukidydesa z Aten po czym odbył podróż po Niemczech m.in. do Heidelbergu.

Od 1818 roku był nauczycielem języka greckiego w gimnazjum we Frankfurcie nad Odrą i przy tej okazji zainteresował się historią. Zaznaczyć należy, że nigdy historię nie studiował i nigdy nie zdawał z niej egzaminu. Pierwsze dzieło Geschichten der romanischen u. germanischen Völker (1824) opisujące walkę europejskich potęg o panowanie we Włoszech na przełomie wieku XV i XVI, a przede wszystkim suplement Zur Kritik neuerer Geschichtschreiber, w którym zaprezentował swój nowy program krytyki źródeł zapewniły mu karierę akademicką. W 1824 roku został profesorem nadzwyczajnym, a w 1834 profesorem zwyczajnym historii na uniwersytecie w Berlinie. Od 1827 do 1831 roku otrzymał urlop i wyjechał do Wiednia i do Włoch, gdzie badał tamtejsze archiwa co zaowocowało później w licznych jego pismach. W 1832 roku przyjęto go jako członka do Pruskiej Akademii Nauk (niem. Preußische Akademie der Wissenschaften). W 1841 roku król Fryderyk Wilhelm IV mianował go pruskim państwowym historiografem.

W 1853 roku otrzymał Bawarski Order Maksymiliana za Zasługi dla Nauki i Sztuki (niem. Der Bayerische Maximiliansorden für Wissenschaft und Kunst), w 1855 roku pruski order Za Zasługę dla Nauki i Sztuki (niem. Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste). Od 1858 roku był przewodniczącym Komisji Historycznej w Monachium. Za prowadzoną działalność został odznaczony bawarskim Wielkim Krzyżem Zasługi Świętego Michała (niem. Orden vom Heiligen Michae) i pruskim Orderem Czerwonego Orła (niem. Der Rote Adlerorden) drugiej klasy. W 1865 roku został nobilitowany na szlachcica i odznaczony pruskim Orderem Czarnego Orła. Przy nobilitacji wybrał motto heraldyczne »Labor ipse voluptas« (pol. Praca jest sama przez się przyjemnością). W 1867 roku został powołany do Kapituły Orderu Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste, której był kanclerzem. W 1871 roku ze względu na problemy ze wzrokiem przerwał pracę akademicką. Nadal jednak pracował nad wcześniej rozpoczętymi dziełami. W wieku 80 lat problemy zdrowotne zmusiły go do dyktowania powstających dzieł. Zmarł w 1886 roku, a grób jego znajduje się na cmentarzu Sophienkirchhof w Berlinie.

Znaczenie

Leopold von Ranke jest jednym z współtwórców nowoczesnego badania historii. Po przeprowadzeniu reformy w 1810 roku i założeniu pierwszego uniwersytetu w Berlinie przez Wilhelma von Humboldta przeforsowano naukową koncepcję historyzmu. Historyzm odróżniał się przez systematyczne i krytyczne badanie źródeł oraz uwzględnianie kontekstu historycznego w rozważaniach o człowieku i życiu społecznym. Rozumienie nauki przez Leopolpda von Ranke pokazuje się w często cytowanym zdaniu z wprowadzenia do Geschichten der romanischen u. germanischen Völker (1824): »Historii przypisano funkcję osądzania przeszłości, aby pouczyć współczesnych dla korzyści w przyszłych latach, tak więc nie podejmuje aktualnie wyższych zadań i chce tylko pokazać jak było«.

Na podstawie tego poglądu dostarczył Ranke pewną metodykę, która starą opowiadającą historię łączy z nowymi naukowymi podstawami (ze wzrastającą profesjonalizacją przez studiowanie historii). Zadaniem historyka jest pokazanie »jak to właściwie było«. Ranke dokonuje tego przez możliwie jak największą obiektywność przy przedstawieniu historii. Pomijając jego protestanckie i niemieckie pochodzenie starał się o jednakowe zrozumienie cesarza i papieża, chrześcijan i muzułmanów, Niemców i Francuzów, ewangelików i katolików. »Najwyższym przykazaniem« jest dla niego »dokładne przedstawienie rzeczywistości, choćby była nieatrakcyjna«. Zainteresowanie historią Leopolda von Ranke wynikające z różnych studiów okresu młodości miało także religijne uzasadnienie: potrzeba wyobrażenia i uwielbienia Boga w historii, do którego nie można zbliżyć się prostą drogą. Ranke trzymał się objaśnienia do ósmego przykazania Marcina Lutra zawartego w Małym katechizmie: »Co to znaczy?«: »Powinniśmy Boga bać się i miłować Go, abyśmy bliźniego swego fałszywie nie okłamywali, nie zdradzali, nie spotwarzali i nie oczerniali, ale go uniewinniali, dobrze o nim mówili i wszystko ku dobremu zwracali«. Zamiast człowieka historyka powinna »mówić rzeczy«. Ta cecha jego opisu historii prowadzi w drugiej połowie XIX wieku w niemieckim jej badaniu do powstania nowej szkoły tzw. »Neorankeaner«, do której zaliczają się m.in. Erich Marcks, Max Lehmann i Max Lenz. W przeciwieństwie do takich historyków jak Heinrich von Sybel, Heinrich von Treitschke i Johann Gustav Droysen, którzy historię widzieli w połączeniu z politycznym zadaniem. Pomimo tego nie są oni wolni od wpływu innych prądów. Obiektywność w pisaniu historii nie oznacza neutralności w codziennej polityce. Dotyczy to również samego Ranke.

Trwałe oddziaływanie osiągnęły jego dzieła zwłaszcza dotyczące Reformacji, papieży rzymskich, angielskiej i francuskiej historii w XVII wieku.

Leopold von Ranke wychował także wielu swoich następców, którzy w istotny sposób przyczynili się do rozwoju niemieckiego badania historii. Najwybitniejszym z nich był Heinrich von Sybel. Jego studentami byli także Jacob Burckhardt, Wilhelm Maurenbrecher i Carl von Noorden.

Historiografia Leopolda von Ranke jest w istocie historią polityczną państw. Pojawiające się osoby mają w jakiejś mierze polityczne znaczenie. Badanie państw świata jest dla niego istotne. Społeczny punkt widzenia taki jak warstwy społeczne u niego nie występuje. Jeden z nielicznych rozdziałów poświęca niemieckiej wojnie chłopskiej. Takie pojmowanie historii znajduje szczególne odzwierciedlenie w historii okresu Reformacji i XVII wieku. Pozostaje także nie bez znaczenia dla historii XIX wieku. Końcem XIX wieku doszło do sporu metodologicznego w badaniu historii między tzw. »Rankeanern« (zwolennikami Leopolda von Ranke) a Karlem Lamprechtem, Spór ten w rzeczywistości był w małej mierze rzeczowy, a ograniczył się do zniesławiania nowego sposobu myślenia Lamprechta.

Leopolda von Ranke wątpliwość w postęp bazuje na dwóch teologicznych rozważaniach, że Bóg jeśliby przewidział postęp to z jednej strony byłby niesprawiedliwy wobec wcześniejszych czasów na korzyść późniejszych, a z drugiej strony dałby ludziom całkowitą swobodę działania. »Moment, który pociąga za sobą postęp«, nie wynika z żadnej »konieczności«, lecz ucieleśnia »pewną boską tajemnicę«. Przeciwstawia się każdej immanentnej konieczności procesu historii. Żaden inny historyk nie stawia tak często pytania »co by było, gdyby...?«. Wciąż rozwija alternatywne możliwości przebiegu wydarzeń. Prawo postępu w danym celu nie wyklucza tylko wolności Boga lecz tak samo wolność ludzi. W przeciwieństwie do Georg Wilhelm Friedrich Hegel zaprzecza, że wolność się rozwija. Dla niego wolność nie jest ograniczona do określonych czasów, przestrzeni i narodów, lecz wypełnia i istnieje w całym »moralnym świecie«, wszędzie tam gdzie działają ludzie. Jeśli my nie odkrywamy wolności u obcych narodów, w dawnych czasach, jeśli nie rozumiemy, dlaczego oni z ich wolności takiej jaką ona była korzystali, dowodzi to tylko, że jesteśmy złymi historykami, którzy nie wczuwają się w myśli i życie przeszłości, ponieważ jesteśmy przywiązani do naszego własnego Ja, naszych doświadczeń związanych z czasami, w których żyjemy i naszych pojęć. Postęp jest najpierw ilościowy, a potem jakościowy. Wątpliwość Leopolda von Ranke odnośnie postępu znajduje dzisiaj większe zrozumienie niż w jego okresie działalności. Tak jak przyroda także historia w każdym momencie jest kompletna. Friedrich Meinecke zwraca uwagę na znaczenie Johanna Gottlieba Fichte dla Leopolda von Ranke. Chodzi niewątpliwie o zdanie »u podstaw pojawiającego się życia leży boska idea«. To prowadziło go do estetycznego pojmowania wydarzenia. »Leopold von Ranke idzie przez historię jak przez galerię obrazów, do której pisze błyskotliwe uwagi« napisał w 1867 roku Ferdinand Gregorovius.

Dzieła (wybór)

  • Zur Kritik neuerer Geschichtschreiber, 1824.
  • Geschichten der romanischen und germanischen Völker von 1494 bis 1514, 1824.
  • Fürsten und Völker von Süd-Europa im sechzehnten und siebzehnten Jahrhundert, 1827.
  • Die serbische Revolution. Aus serbischen Papieren und Mittheilungen , 1829.
  • Ueber die Verschwörung gegen Venedig im Jahre 1618, 1831.
  • Die römischen Päpste in den letzten vier Jahrhunderten (pol.wyd. Dzieje papiestwa w XVI-XIX wieku), 1834-1836.
  • De historiae et politices cognatione atque discrimine, 1836.
  • Deutsche Geschichte im Zeitalter der Reformation, 1839-1847.
  • Die römischen Päpste, ihre Kirche und ihr Staat im sechszehnten und siebenzehnten Jahrhundert, 1845.
  • Neun Bücher preussischer Geschichte, 1847-1848.
  • Französische Geschichte, vornehmlich im sechzehnten und siebzehnten Jahrhundert, 1852-1861.
  • Die Epochen der neueren Geschichte, 1854.
  • Geschichte Wallensteins, 1869.
  • Genesis des preußischen Staates, 1874.
  • Serbien und die Türkei im 19. Jahrhundert, 1879.
  • Weltgeschichte, 9 tomów 1881-1888.

Literatura

  • Alfred Dove: "Ranke, Leopold von." W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 27, Duncker & Humblot, Leipzig 1888, s. 242–269 (online).
  • Ulrich Muhlack: "Ranke, Franz Leopold von". W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 21, Duncker & Humblot, Berlin 2003, ISBN 3-428-11202-4, s. 140–142 (online).

Linki