Max Lehmann


Max Ludwig Eduard Lehmann (ur. 19 maja 1845 roku w Berlinie, zm. 8 października 1929 roku w Getyndze) - niemiecki historyk, archiwista i wykładowca uniwersytecki. (wyznanie luterańskie)

Genealogia


Ojciec Karl, z Eisleben, doktor filozofii, docent historii w Vereinigte Artillerie- und Ingenieurschule w Berlinie; matka Clara Knappe, z rodziny pochodzącej z Łużyc i z Pomorza; - ożenił się w Berlinie w 1874 roku z Emmą z domu Müller (1852 - po 1929); miał 3 córki.

Życiorys


Max Lehmann ukształtowany przez rodzinny dom i szkołe w duchu luterańskim już w młodych latach wykazywał zainteresowania historyczne i militarne. Od 1851 roku uczęszczał do szkoły ludowej, w latach 1857-1863 Joachimsthalsches Gymnasium. Studiował w Berlinie, Królewcu (niem. Königsberg), Bonn i ponownie w Berlinie najpierw filologię klasyczną, potem historię. Jego wykładowcami byli Johann Gustav Droysen, Leopold von Ranke i Philipp Jaffé, który prowadził pracę doktorską Lehmanna. Dalsze wspólne plany Lehmanna współpracy z Jaffé zakończyły się wraz z samobójstwem jego promotora (1870). Po krótkiej działalności jako współpracownik Leopolda von Ranke w bibliotece wyjechał na zlecenie Heinricha von Sybela w celu badania fragmentów źródeł w 1867 roku do Londynu, w 1868 roku do Wiednia. Od 1868 roku uczył w gimnazjum w Berlinie. Jako następca Sybela przejął w 1875 roku redagowanie czasopisma »Historische Zeitschrift«, które w 1893 musiał oddać Friedrichowi Meinecke po waśni z Sybelem. Jednocześnie w latach 1875-1888 przez pośrednictwo Sybela uzyskał pracę w archiwum »Berliner Geheime Staatsarchiv«. W międzyczasie umocniła się także jego kariera zawodowa. Po długoletniej działalności jako docent w »Berliner Kriegsakademie« (od 1879), objął w 1888 roku jako następca Maxa Lenza katedrę w Marburgu, gdzie spędził swoje najszczęśliwsze lata. Odrzucił propozycje pracy w Bonn i Münster, w 1893 roku wyjechał do Lipska i jeszcze w tym samym roku do Getyngi, gdzie wykładał aż do emerytury w 1921 roku. Rozpoczęta w Marburgu, a ukończona w Getyndze biografia Karla vom und zum Steina przyniosła mu w 1907 roku honorowy tytuł doktora prawa w Gießen, a w 1910 doktora teologii w Berlinie, ale także w 1908 kontrowersje z Ernstem von Meierem o francuski wpływ na Steina.

Znaczenie


W centrum jego pracy naukowej znajdował się okres pruskich reform, który zaowocował w biografiach Steina i Gerharda von Scharnhorsta. Poza tym przedstawił liczne prace na temat Marcina Lutra, Fryderyka Wilhelma I. Krytykował uzurpatorskie luki prawne i podatkowe pruskiej szlachty. Bezwzględny w wolnej ocenie powstawania źródeł, bystrej interpretacji i zgryźliwej polemice, rozumiał Lehmann swoją pracę jako »apologię prawdy« w skali historycznej sprawiedliwości. Podczas pisania biografii Scharnhorsta i Steina doszedł do przekonania, że największym wrogiem polityki i historii jest szowinizm. Od 1894 roku popadał we wzrastającą izolację. Punktem wyjściowym kontrowersji były:
1. jego relatywizacja historycznego znaczenia Fryderyka Wilhelma I i Fryderyka Wilhelma III,
2. natomiast podkreślenie samodzielnej polityki Steina, ukształtowanej przez niemieckie, a nie pruskie motywy jak również wpływy pierwotnych ideałów Rewolucji Francuskiej na Scharnhorsta i jeszcze silniejsze na Steina,
3. jego identyfikacja wojny siedmioletniej jako wojny ofensywnej w równej mierze zainscenizowanej przez Marię Teresę i Fryderyka II Wielkiego, która wynikała dla Lehmanna z wglądu w ściśle tajny polityczny testament Fryderyka, a którą rozpowszechnił w 1894 roku w piśmie o wybuchu wojny.
Lehmann był członkiem Akademii Nauk w Getyndze, z której wystąpił po wybraniu wrocławskiego kardynała Georg von Kopp. Wprowadzenie do pierwszego tomu wydanego przez niego dzieła Preussen und die katholische Kirche dało członkom Niemieckiej Partii Centrum powód do ostrej krytyki. Na podstawie interwencji Otto von Bismarcka i Heinricha von Sybela, którzy ten cykl umożliwili, zrezygnował w następnych tomach z wprowadzenia.

Podczas gdy w publicznych wypowiedziach pierwotnie zachowywał polityczną powściągliwość, to przede wszystkim listy do Hansa Delbrücka odzwierciedlają jego ostrą krytykę »polityki światowej« Fryderyka II Wielkiego, represyjną politykę wobec Polski jak również Ligi Pangermańskiej i związek rolników. Swoje stanowisko polityczne przedstawił po raz pierwszy w 1917 roku w artykule w »Berliner Tageblatt«, w którym opowiedział się za parlamentarną demokratyzacją Prus.

Dzieła (wybór)


  • Das Aufgebot zur Heerfahrt Ottos II. nach Italien, 1869.
  • Der Krieg von 1870 bis zur Einschließung von Metz, 1873.
  • Knesebeck und Schon. Beiträge zur Geschichte der Freiheitskriege, 1875.
  • Stein, Scharnhorst und Schön, 1877.
  • Preußen und die katholische Kirche seit 1640. 9 tomów w tym 8 i 9 napisany razem z Hermannem Granierem 1878-1902.
  • Scharnhorst, 1886–1887.
  • Friedrich der Große, 1894.
  • Luthers Verhör vor dem Wormser Reichstage von 1521, 1899.
  • Freiherr vom Stein, 1902–1905.

Literatura


  • Rüdiger vom Bruch: Lehmann, Max. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 14, Duncker & Humblot, Berlin 1985, ISBN 3-428-00195-8, s. 88–90.

Linki