Max von Schillings (ur. 19 kwietnia 1868 w Düren w Nadrenii; zm. 24 lipca 1933 w Berlinie) – niemiecki kompozytor, dyrygent i dyrektor teatru.

Max von Schillings. Fotografia wykonana przez Nicola Perscheida. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Carl Xaverius Hubertus Schillings;
• Matka: Johanna Antonia Brentano (1839–1885);
• Brat: Carl Georg Schillings, fotograf;
• Żona: 1) od 1892 (rozwód 1923) Caroline Josefa Peill, 2) od 11 czerwca 1923 śpiewaczka operowa Barbara Kemp (1881–1959).

Życiorys

Max von Schillings już w okresie szkolnym uczył się muzyki u Caspara Josepha Brambacha i Otto von Königslöwa. Początkowo w latach 1889/90 studiował prawo, a potem filozofię. Od 1892 roku asystował podczas festiwalów w Bayreuth (Festiwal Wagnerowski), a w Monachium pracował jako dyrygent i nauczyciel muzyki. 16 lutego 1903 roku mianowany został na profesora. Do jego uczniów zaliczali się Paul von Klenau, Wilhelm Furtwängler i Robert Heger. Frederick Delius zadedykował mu kompozycję Sea Drift (1903/04, tekst: Walt Whitman). W latach 1908–1918 piastował funkcję generalnego dyrektora muzycznego w Königliches Hoftheater w Stuttgarcie.

W 1910 roku Max von Schillings zabiegał o skierowanie teściowej i zarazem jego ciotki Wilhelmine Peill-Schillings (~1830–1913) do zamkniętego oddziału placówki Dr. von Ehrenwall’sche Klinik w Ahrweiler. Chciał ją ubezwłasnowolnić, ponieważ na zarządcę całego swojego majątku wybrała kupca i mecenasa z Barmen Conrada Alberta Ursprunga (1856–1932). Prawnik Paul Elmer, który wówczas opowiadał się za reformą niemieckiego prawa dla umysłowo chorych, dyskutował ten przypadek w piśmie pt. Geld und Irrenhaus (Pieniądz i dom obłąkanych, 1914).

Od 1919 do 1925 roku Max von Schillings był następcą swojego wieloletniego przyjaciela Richarda Straussa jako generalny intendent (dyrektor) w Preußische Staatsoper (Pruska Opera Państwowa, obecnie Staatsoper Unter den Linden) w Berlinie. W latach 1924–32 pracował jako kierownik muzyczny w Operze Leśnej (Städtische Waldoper Ostseebad Zoppot) w Sopocie. Od 1925 roku podróżował jako gościnny dyrygent po Europie i USA.

Max von Schillings był przeciwnikiem Republiki Weimarskiej i zdeklarowanym antysemitą. Jako następca Maxa Liebermanna został wybrany w 1932 roku na prezydenta Pruskiej Akademii Sztuk (Preußische Akademie der Künste) w Berlinie. Stanowisko to piastował do śmierci w lipcu 1933 roku.

Po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów został 1 kwietnia 1933 roku członkiem NSDAP (nr 1.774.590). 10 kwietnia 1933 roku zadenuncjował w piśmie do ministra sprawiedliwości Prus Hannsa Kerrla prawnika Wyższego Sądu Krajowego (Kammergericht) Alfreda Bauma jako Żyda, aby doprowadzić do jego dymisji. Podczas urzędowania jako prezydent Pruskiej Akademii Sztuk rozpoczął działania, które prowadziły do wykluczenia i wystąpienia z niej wybitnych żydowskich i niedopasowujących się artystów (Käthe Kollwitz, Heinrich Mann, Ricarda Huch, Alfred Döblin, Thomas Mann, Max Liebermann, Alfons Paquet, Franz Werfel, Jakob Wassermann). Max von Schillings zabiegał także o zwolnienie dwóch wybitnych nauczycieli kompozycji; zmusił do ustąpienia i przejścia w stan spoczynku Arnolda Schönberga. Wspomnieć jednak również należy, że wprawdzie bezskutecznie, ale wstawiał się za aktorem Albertem Bassermannem. Miesiąc przed śmiercią uczestniczył 13 czerwca 1933 roku w spotkaniu z Adolfem Hitlerem, architektem Paulem Schultze-Naumburgiem i Germanem Bestelmeyerem, podczas którego zastanawiano się nad zachowaniem dzieł sztuki jako przykład „Denkmäler einer deutschen Verfallszeit in besonderen Räumen“ (zabytki okresu niemieckiego upadku w szczególnych obszarach), które przez nacjonalistów zostały uznane za sztukę zdegenerowaną (entartete Kunst).

Od marca 1933 do śmierci był dodatkowo intendentem (dyrektorem) w Operze Niemieckiej (Deutsche Oper) w Berlinie. Max von Schillings zmarł 24 lipca 1933 w Berlinie po operacji raka jelita. Urnę z jego prochami złożono na Cmentarzu Głównym (Hauptfriedhof) we Frankfurcie na Menem (Gruft 48 - Brentano/Schillings).

Wyróżnienia

• 1911: tytuł doktora honoris causa uniwersytetu w Heidelbergu;
• 1912: szlachecki tytuł nadany przez króla Wilhelma II Wirtemberskiego;
• 1912: Krzyż Honorowy Korony Wirtemberskiej ( Ehrenkreuz der Württembergischen Krone);
• 1932: Goethe-Medaille für Kunst und Wissenschaft.

Twórczość

Max von Schillings komponował muzykę sceniczną, kameralną, wokalną i orkiestrową. Jego prace, utrzymane w tradycji Richarda Wagnera, są dzisiaj w większości zapomniane. Z nich sporadycznie wystawiany jest melodramat Das Hexenlied (1902/03) według ballady pod tym samym tytułem Ernsta von Wildenbrucha. Dzięki niemu przyczynił się bardziej niż Humperdinck i Richard Strauss do odrodzenia melodramatu. Melodramat Hexenlied interpretowany był później m.in. przez Marthę Mödl i Wolfganga Büttnera. W 1910 roku powstał na jego podstawie film.

Opery Schillingsa w większości nie znajdują się w aktualnych repertuarach teatrów muzycznych. Zaledwie Mona Lisa (libretto Beatrice Dovsky), której premiera miała miejsce w 1915 roku w Stuttgarcie, sporadycznie znajduje się w programach operowych np. opery w Kilonii czy Teatru Państwowego w Brunszwiku.

Dzieła (wybór)

• Ingwelde (op. 3). Opera w 3 aktach. Libretto: Ferdinand Graf von Sporck (1848–1928). Prapremiera 13 listopada 1894 w Karlsruhe.
• Meergruß und Seemorgen (op. 6; 1895). Dwie fantazje symfoniczne. Prapremiera 7 lutego 1896 w Monachium (dyrygent: Richard Strauss).
• Der Pfeifertag (op. 10). Opera w 3 odsłonach. Libretto: Ferdinand Graf von Sporck. Prapremiera 26 lutego 1899 w Schwerinie.
• Das Hexenlied (op. 15; 1902/03). Melodramat. Tekst: Ernst von Wildenbruch
• Moloch (op. 20). Tragedia muzyczna w 3 aktach. Libretto: Emil Gerhäuser (według Friedricha Hebbela). Prapremiera 8 grudnia 1906 w Dreźnie.
• Koncert skrzypcowy a-moll (op. 25; 1910).Prapremiera 20 stycznia 1910 (Felix Berber w Berlinie, któremu zadedykował tę kompozycję).
• Mona Lisa (op. 31; 1913/15). Opera w 2 aktach. Libretto: Beatrice von Dovsky. Prapremiera 26 września 1915 w Stuttgarcie.
• Kwintet smyczkowy Es-dur (op. 32; 1917).

Literatura

• Roswitha Schlötterer-Traimer: Schillings, Max Emil Julius von w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, s. 772.
• Wilhelm Raupp: Max von Schillings: der Kampf eines deutschen Künstlers. Hamburg: Hanseatische Verlagsanstalt 1935.

Linki

• Max von Schillings w de.wikipedia.org (online).