Nelly Sachs

Nelly Sachs, właściwie Leonie Sachs (ur. 10 grudnia 1891 w Berlinie-Schönebergu, zm. 12 maja 1970 w Sztokholmie) – pochodzenia żydowskiego poetka, pisarka i tłumaczka niemiecko-szwedzka, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1966).

Nelly Sachs 1910
Nelly Sachs, 1910.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Georg William (1858–1930), producent wyrobów gumowych w Berlinie;
  • Matka : Margarete z domu Karger (1871–1950);
  • Stan cywilny : panna.

Życiorys i twórczość

Nelly Sachs pochodziła z zamożnej berlińskiej rodziny żydowskiej. Uczęszczała do prywatnej szkoły Dorotheenschule (Moabit) i w latach 1903–08 do „Wyższej Szkoły dla Dziewcząt" („Höhere Mädchenschule") Hélène Auberts (Brückenallee 6). W 1906 roku podjęła pierwsze próby literackie i rozpoczęła korespondencję ze szwedzką pisarką Selmą Lagerlöf (1858–1940). Nieszczęśliwa młodzieńcza miłość w 1908 roku do spotkanego w kurorcie starszego ewentualnie żonatego mężczyzny ukształtowała do późnych dzieł jej poetycki obraz narzeczonego i zakończyła się nieomalże jej śmiercią głodową oraz pierwszym kryzysem psychicznym, który skutkował pobytem w sanatorium. Odzwierciedleniem tego afektu był wiersz Narzeczony (Bräutigam). Po śmierci ojca w 1930 roku zaopiekowała się matką i prowadziła gospodarstwo domowe.

W 1932 roku opublikowała pierwsze wiersze w „Berliner Tageblatt”, poznała teatrologa Maxa Herrmanna (1865–1942), jego żonę i filolożkę Verę Lachmann (1904–1985). W następnym roku jej wiersze recytowano w Żydowskim Związku Kultury (Jüdischer Kulturbund). Narastające prześladowania Żydów i zagrożenie życia doprowadziły do długotrwałych obciążeń psychicznych, które opracowała literacko w eseju Życie wśród zagrożeń (Leben unter Bedrohung w Ariel, 1956, zeszyt 3, s. 19). W 1939 roku przyjęto Nelly Sachs do Żydowskiego Związku Kultury. Obok już wcześniej znanych Maxa (1865–1942) i Helene Herrmann (1877–1942) oraz Very Lachmann (1904–85) poznała później Leo Hirscha (ur. 1903, od 1943 zaginiony po deportacji), Jacoba Picarda (1883–1967) i Kurta Pinthusa (1886–1975). Korespondencję z Selmą Lagerlöf (1858–1940), która zainspirowała jej pierwszy tomik wierszy Legendy i opowiadania (Legenden und Erzählungen, 1921) wykorzystała do uzyskania pozwolenia na podróż do Szwecji. Od maja 1940 roku żyła z matką na emigracji w Sztokholmie, gdzie gmina żydowska dała im do dyspozycji mieszkanie, a pomocy udzielali inni niemieccy emigranci tacy jak historyk literatury Walter A. Berendsohn (1884–1984) oraz wydawca i pisarz Max Tau (1897–1976). Również przedstawiciele szwedzkiego świata kultury jak poeta Johannes Edfelt (ur. 1904) i kompozytor Moses Pergament (1893–1977) wspierali je. Od 1942 roku zarabiała tłumaczeniem poezji szwedzkiej na język niemiecki.

Nelly Sachs 1966
Nelly Sachs, 1966.
Źródło: Wikimedia Commons

Po śmierci matki w 1950 roku Nelly Sachs przeżyła kolejne załamanie nerwowe. Docierające do Szwecji wiadomości o obozach koncentracyjnych wpłynęły na jej dramat epicki Eli: misterium męki Izraela (1951) będący sceniczną pieśnią żałobną nad upadkiem europejskiego judaizmu. Wzbogacone biblijnymi materiałami i obrazami tomiki wierszy W mieszkaniach śmierci (1947) i Zaciemnienie gwiazdy należą do tego samego kontekstu. W czasie pobytu na emigracji intensywnie czytała Biblię, zajmowała się poglądami Franciszka z Asyżu oraz niemiecką mistyką Jakoba Böhme (1575–1624) i Mistrza Eckharta (ok. 1260–1328). Do tego doszła żydowska mistyka osiemnastowieczna, a po śmierci matki ezoteryczna mistyka języka „Sohar” z średniowiecza żydowskiego. Język mistyczny i obrazy stały się nośnikiem własnych doświadczeń i nadziei. W tomikach I nikt nie wie co dalej (1957) i Ucieczka i przemiana (1959) nowoczesność i mistyka tworzą oryginalne połączenie.

W 1952 roku otrzymała obywatelstwo szwedzkie. W tym czasie powiększyło się także grono znajomych i przyjaciół, do których należał Paul Celan (1920–1970), Alfred Andersch (1914–1980), Hilde Domin (1909–2006) i Hans Magnus Enzensberger (ur. 1929). W 1957 roku została członkiem korespondencyjnym Niemieckiej Akademii Języka i Poezji w Darmstadt. W 1960 roku pierwszy raz podróżowała do Niemiec, aby odebrać przyznaną jej nagrodę Droste-Preis miasta Meersburg. Nocowała w Zurychu, gdyż bała się pozostać na ziemi niemieckiej. Na lotnisku przyjęli ją Paul Celan i Ingeborg Bachmann (1926–1973). Bezpośrednio po przyjęciu nagrody odwiedziła Alfreda Anderscha w Tessinie i Celana w Paryżu. Jednak zalegające w niej od czasu nazizmu lęki doprowadziły po powrocie do Szwecji w czerwcu do ciężkiej paranoi, co spowodowało, że od 1960 do 1963 roku przebywała na leczeniu psychiatrycznym w Sztokholmie.

Dzieła Nelly Sachs przetłumaczono na wiele języków. Mnożyły się liczne uhonorowania, nadania nagród i wyróżnienia, których apogeum stanowiła literacka Nagroda Nobla przyznana w 1966 roku (wspólnie z Samuelem Josefem Agnonem, 1888–1970) „za wybitne dzieła poetyckie i dramatyczne, które interpretują los Izraela ze wstrząsającą siłą”.

Nelly Sachs
Grób Nelly Sachs.
Źródło: Wikimedia Commons

Nelly Sachs zyskała także trwałe znaczenie jako tłumaczka poezji szwedzkiej na język niemiecki. Przetłumaczyła dzieła Johannesa Edfelta (1958), Gunnara Ekelöfa (1962), Erika Lindegrena (1963) i Karla Vennberga (1965).

Nelly Sachs zmarła w dniu pogrzebu Paula Celana 12 maja 1970 na raka w sztokholmskim szpitalu i została pochowana na cmentarzu żydowskim Norra begravningsplatsen w podsztokholmskim mieście Solna.

Dzieła (wybór)

  • Legendy i opowiadania (Legenden und Erzählungen), 1921.
  • W mieszkaniach śmierci (In den Wohnungen des Todes), 1947.
  • Zaciemnienie gwiazdy (Sternverdunkelung), 1949.
  • Eli: misterium męki Izraela (Eli. Ein Mysterienspiel vom Leiden Israels), 1951.
  • Męki Izraela (Die Leiden Israels), 1951.
  • I nikt nie wie co dalej (Und niemand weiß weiter), 1957.
  • Ucieczka i przemiana (Flucht und Verwandlung), 1959.
  • Podróż w bezpył (Fahrt ins Staublose), 1961.
  • Rozżarzone zagadki (Glühende Rätsel), 1964/1968.
  • Krajobraz krzyków (Landschaft aus Schreien), 1966.
  • Znaki na piasku (Zeichen im Sand), 1962.
  • Poszukiwanie żywych (Suche nach Lebenden), 1971.
  • Rozstąp się nocy (Teile dich Nacht), 1971.

Literatura

  • Dinesen, Ruth, "Sachs, Nelly" w Neue Deutsche Biographie 22 (2005), s. 336-337; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118604627.html#ndbcontent.