Reinhold Niebuhr

Karl Paul Reinhold Niebuhr (ur. 21 czerwca 1892 w Wright City, Missouri; zm. 1 czerwca 1971 w Stockbridge, Massachusetts) – pochodzenia niemieckiego amerykański teolog protestancki, filozof i politolog znany dzięki badaniom dotyczącym relacji między wiarą chrześcijańską a współczesną rzeczywistością polityczną i dyplomacją. Jego myśl wpłynęła na wielu polityków amerykańskich, w tym na Baracka Obamę.[1]

Reinhold Niebuhr
Reinhold Niebuhr.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Genealogia

  • Ojciec: Gustav, pastor luterański.

  • Matka: Lydia z domu Hosto;

  • Rodzeństwo: Walter, H. Richard Niebuhr, teolog i siostra Hulda Niebuhr (1889-1959), profesor teologii w Chicago;

  • Żona: od 1931 Ursula Keppel-Compton;

  • Dzieci: Christopher Niebuhr i Elisabeth Niebuhr Sifton.

Życiorys

Reinhold Niebuhr urodził się 21 czerwca 1892 w Wright City, w stanie Missouri. Jego ojciec, Gustav, urodził się w Niemczech, skąd w 1902 roku emigrował do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Reinhold i jego młodszy brat Helmut Richard Niebuhr poszli w ślady ojca i zostali pastorami. Natomiast ich starsza siostra Hulda ukończyła w 1906 roku Lincoln High School w Lincoln w stanie Illinois, była nauczycielką religii w Detroit, następnie ukończyła Boston University i w 1953 roku została pierwszą kobietą powołaną na stanowisko profesora zwyczajnego w McCormick Theological Seminary w Chicago.

Reinhold Niebuhr studiował w seminarium teologicznym w Webster Groves w Missouri oraz na Uniwersytecie Yale, gdzie w 1914 roku otrzymał dyplom Bachelora of Divinity (łac. Baccalaureus Divinitatis). Był też członkiem studenckiej wspólnoty Alpha Sigma Phi. Od 1915 do 1928 roku służył jako pastor w Detroit w stanie Michigan. Od jego przybycia do wyjazdu z Detroit w 1928 roku liczba członków zboru zwiększyła się z 66 do 700 osób. Tłumaczyć to można napływem ludności do miasta spowodowanym szybkim rozwojem przemysłu samochodowego.

W czasie działalności pastorskiej, Niebuhr był poruszony demoralizującym wpływem industrializacji na robotników. Otwarcie krytykował Henry'ego Forda i zaprosił przywódców związków zawodowych do wykorzystania ambony, aby przedstawili informacje dotyczące praw pracowniczych. Doświadczenia z tego okresu zawarł w książce zatytułowanej Kartki z notatnika nudnego cynika (Leaves from the Notebook of a Tamed Cynic, 1930). W 1917 roku angażował się jako kapelan wojskowy w armii amerykańskiej, pomimo że był pacyfistą. W 1923 roku odbył podróż do Europy, gdzie spotkał się z tamtejszymi intelektualistami i teologami. Warunki, które zauważył w Niemczech w czasie trwającej okupacji Nadrenii bardzo go poruszyły i umocniły w poglądach pacyfistycznych.

W 1928 roku Reinhold Niebuhr opuścił Detroit, aby przyjąć posadę profesora teologii praktycznej w Union Theological Seminary w Nowym Jorku, gdzie uczył do 1960 roku. W czasie pracy w Union Theological Seminary wpłynął na liczną rzeszę studentów, do której należał też Dietrich Bonhoeffer. Walczył przeciwko komunizmowi i popierał przystąpienie Stanów Zjednoczonych Ameryki do wojny z Niemcami. W latach 1941–1966 wydawał czasopismo Christianity and Crisis (Chrześcijaństwo i kryzys).

Reinhold Niebuhr był jednym z 51 założycieli Międzynarodowego Towarzystwa Pomocy (International Relief Association, IRA), które obecnie znane jest jako Międzynarodowy Komitet Ratunkowy (International Relief Association (IRA). Jak donosił New York Times w swoim wydaniu z 24 lipca 1933 roku, misją komitetu była „pomoc Niemcom cierpiącym z powodu polityki hitlerowskiego reżimu”. Jako zwolennik ekumenizmu uczestniczył w 1948 roku w Amsterdamie w założeniu Światowej Rady Kościołów (ang. World Council of Churches).

Działalność i poglądy

Walka z rasizmem i antysemityzmem

Reinhold Niebuhr wypowiadał się przeciwko rasistowskiej organizacji Ku Klux Klan, która począwszy od 1915 roku reaktywowała swoją działalność i w latach 20-tych XX wieku osiągnęła szczyt swoich wpływów na terenie licznych miast południowych stanów Ameryki. Jej macki sięgnęły również Detroit, gdzie zyskała wielu zwolenników, głosząc hasła antymurzyńskie, antyżydowskie i antykatolickie. Niebuhr sprzeciwił się tej działalności, zwłaszcza gdy w 1925 roku kandydatem na burmistrza miasta został jeden z jej członków. W Detroit, Niebuhr przewodniczył komitetowi, który powstał po zamieszkach na tle rasowym w 1925 roku i przygotował raport komitetu, w który atakował zatłoczone i niebezpieczne mieszkania, dyskryminację w pracy i brutalność policji wobec czarnych. Później Reinhold Niebuhr powiedział, że Ku Klux Klan był „jednym z najgorszych zjawisk społecznych, jakie kiedykolwiek rozwinęła religijna duma narodów” (one of the worst specific social phenomena which the religious pride of peoples has ever developed).[2]

W połowie lat trzydziestych XX wieku, angażował się w działaniach organizacji Fellowship of Southern Churchmen (utworzona w 1934 roku w Północnej Karolinie częściowo przez jego uczniów), która wspierała różne programy dotyczące ubóstwa Południa i walczyła z rasizmem. Jako duchowny był rozczarowany niepowodzeniem kleru w działalności na rzecz równości. Tylko pięć procent białych duchownych protestanckich na Południu było skłonnych mówić o integracji. Sytuację tę porównywał z zachowaniem duchownych niemieckich w okresie nazizmu, kiedy to podobny ich odsetek wypowiadał się przeciwko Hitlerowi.

W latach 60-tych popierał Martina Luthera Kinga w jego walce o równouprawnienie społeczności murzyńskiej, ale nie pomógł mu, gdy ten zabiegał o jego interwencję u prezydenta Dwighta Eisenhowera w sprawie praw obywatelskich. Prywatnie Niebuhr zauważył, że przeprowadzony w 1963 roku marsz na Waszyngton pod hasłami: „więcej miejsc pracy dla czarnych, wyższa płaca minimalna i zatrudnienie bez zwracania uwagi na kolor skóry” był „wspaniałym triumfem Murzynów” i przewidział, że przemówienie Martina Luthera Kinga Mam sen (I Have a Dream) „wpłynie na naród”.

Podobnie jak w kwestii murzyńskiej, Reinhold Niebuhr zajmował także stanowisko w stosunku do Żydów i antysemityzmu. Choć początkowo opowiadał się za nawracaniem Żydów na chrześcijaństwo, z biegiem czasu postawa jego uległa zmianie i razem z bratem H. Richardem Niebuhrem stwierdził, że próby chrystianizacji Żydów „negują korzenie naszego wspólnego biblijnego dziedzictwa”. Obaj bracia przyznali, że „misja skierowana do Żydów” była w większości ponurą porażką. Karcił ewangelickich i katolickich chrześcijan za antysemityzm, wskazując na ich „niechrześcijańską postawę”. W 1933 roku w artykule w protestanckim magazynie The Christian Century (Wiek chrześcijański) alarmował o dokonywanych zbrodniach na Żydach w Niemczech. Ostatecznie został pierwszym wybitnym teologiem chrześcijańskim, który uznał, że nawracanie Żydów na chrześcijaństwo jest niewłaściwe dla chrześcijan. Później zaczął też wspierać syjonizm i państwo Izrael.[3]

Reinhold Niebuhr i stosunki międzynarodowe

Reinhold Niebuhr zajmował się także relacjami międzynarodowymi. W piśmie Człowiek moralny i niemoralne społeczeństwo (Moral Man and Immoral Society) skupił się na zagadnieniu współistnienia w obrębie i pomiędzy grupami ludzkimi. Dokonał w nim fundamentalnego rozróżnienia między krajowymi i międzynarodowymi stosunkami politycznymi i zauważył, że „cała historia ludzkości świadczy o tym, że władza, która zapobiega anarchii w relacjach wewnątrzgrupowych, sprzyja anarchii w relacjach międzygrupowych”.[4]

Zaangażowany od początku lat 40-tych w kampanię zachęcającą Stany Zjednoczone do udziału w wojnie w Europie, Niebuhr przedstawił swoje myślenie o stosunkach międzynarodowych w książce Dzieci światła i dzieci ciemności (The Children of Light and the Chidren of Darkness), w której rozwinął teorię realizmu obronnego: państwa, podobnie jak ludzie, będą kierowały się wolą przetrwania – nie dominacji. Agresja, która jest stałą możliwością w międzynarodowym systemie anarchicznym, miałaby miejsce, gdy niektóre państwa ostatecznie przekształcą tę wolę przetrwania w wolę dojścia do władzy. Demokracje, a w szczególności demokracja amerykańska, muszą być zatem przygotowane na obronę przed atakami innych państw napędzanych przez tę radykalnie moralnie złą wolę sprawowania władzy, która jest przeciwieństwem demokracji amerykańskiej.

Stanowisko to, zarówno teoretyczne, jak i moralne, doprowadziło go do przyjęcia od początku zimnej wojny bardzo asertywnego stanowiska, porównującego ZSRR do „dziecka ciemności”, które ożywiłoby się pragnieniem władzy mogącej położyć kres politycznemu istnieniu państw demokratycznych. Obrona amerykańskiej demokracji za wszelką cenę stała się więc jego ulubionym tematem i mnożą się ataki Niebuhra na tych, którzy popierają współistnienie z ZSRR.

W prasie, a także w Narodowej Radzie Kościołów Chrześcijańskich (National Council of the Churches of Christ) bronił posiadania, a nawet użycia bomby atomowej, uznając za możliwe, że wojna atomowa może być uznana za wojnę sprawiedliwą. Jednak radziecka próba termonuklearna skłoniła go do złagodzenia stanowiska w tej kwestii. Słusznie zauważył, że w przypadku nowej wojny nie będzie zwycięzców, lecz sami pokonani. Odnotowując tę zmianę w historii stosunków międzynarodowych, Reinhold Niebuhr po raz pierwszy radykalnie odrzucił możliwość ograniczonej wojny atomowej w książce z 1959 roku Struktura narodów i imperiów (The Structure of Nations and Empires. W niektórych swoich ostatnich pismach wysuwa nawet hipotezę o globalnym państwie, mającym położyć kres polityce międzynarodowej.

Dzieła (wybór)

  • Leaves from the Notebook of a Tamed Cynic (Kartki z notatnika nudnego cynika), 1930.

  • Moral Man and Immoral Society: A Study of Ethics and Politics (Człowiek moralny i niemoralne społeczeństwo: studium etyki i polityki), 1932.

  • Interpretation of Christian Ethics (Interpretacja etyki chrześcijańskiej), 1935.

  • Beyond Tragedy: Essays on the Christian Interpretation of History, 1937 (pol. wyd. Poza tragizmem : eseje o chrześcijańskiej interpretacji historii, 1985).

  • Christianity and Power Politics (Chrześcijaństwo i władza polityczna), 1940.

  • The Nature and Destiny of Man (Natura i przeznaczenie człowieka), 1943.

  • Faith and History (Wiara i historia), 1949.

  • The Irony of American History (Ironia amerykańskiej historii),1952.

  • Christian Realism and Political Problems (Realizm chrześcijański i problemy polityczne), 1953.

  • The Self and the Dramas of History (Ja i dramaty historii), 1955.

  • Pious and Secular America (Pobożna i świecka Ameryka), 1958.

  • A Nation So Conceived: Reflections on the History of America From Its Early Visions to its Present Power with Alan Heimert (Tak pomyślany naród: Rozważania na temat historii Ameryki od jej wczesnych wizji do jej obecnej potęgi z Alanem Heimertem...), 1963.

Literatura

  • Lothar Bily: "Niebuhr, Reinhold", w: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 6, Bautz, Herzberg 1993, ISBN 3-88309-044-1, sp. 723–730.

Linki

Przypisy

  1. Barack Obama oświadczył, że był jednym z jego ulubionych filozofów.

  2. Kenneth T. Jackson: The Ku Klux Klan in the City, 1915-1930. Oxford University Press, 1967; nowe wydanie, Chicago: Elephant Paperback, 1992, s. 134-138, 142.

  3. Syjonizm Reinholda Niebuhra.

  4. Reinhold Niebuhr: Moral man and immoral society : a study in ethics and politics, Westminster John Knox Press, 2001 s. 16.