Nikolaus Lenau

Nikolaus Lenau, właściwie Nikolaus Franz Niembsch (od 1820) Edler von Strehlenau (ur. 13 sierpnia 1802 w Csatád, Krolestwo Węgier; zm. 22 sierpnia 1850 w Oberdöbling (obecnie część Wiednia)) – austriacki pisarz późnoromantyczny. W „bólu istnienia” (Weltschmerz) bliski jest Jean Paula i często porównywany do Byrona. (wyznanie katolickie)

Nikolaus Lenau (Friedrich Amerling)
Nikolaus Lenau, obraz olejny wykonany przez Friedricha Amerlinga.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Franz Niembsch (1777–1807), oficer, syn c.k. pułkownika Josefa Marii Niembsch Edler von Strehlenau (austriacki tytuł szlachecki od 1820, 1748-1822) i Anny Kathariny von Kellersperg (zm. 1830);
  • Matka: Theresia (1771–1829), córka Franza Maygrabera, naczelnego fiskus w Peszcie i Marii Magdaleny Schad;
  • Ojczym: (od 1811) dr med. Karl Vogel;
  • Siostra: Theresia Anna; – kawaler.

Życiorys i twórczość

Po ukończeniu niemieckojęzycznego gimnazjum w Peszcie Nikolaus Lenau zamieszkał w 1818 roku u zamożnych dziadków Niembsch w Stockerau koło Wiednia i w następnym roku zaczął studiować w Wiedniu filozofię. Rozpoczęty w 1821 roku i trwający przez kilka lat związek z Berthą Hauer, nieślubną córką gospodyni domowej, doprowadził do konfliktu z dziadkami. W 1822 roku opuścił ich dom i w Bratysławie, gdzie przeprowadziła się jego matka z ojczymem, zaczął studiować prawo węgierskie. Już jesienią tego samego roku zapisał się do Akademii Rolniczej w Magyaróvár (niem. Ungarisch-Altenburg). W 1823 roku przerwał również te studia i wrócił do Wiednia, gdzie po śmierci dziadka zamieszkali także jego rodzice. Teraz poświęcił się studiowaniu języka angielskiego i francuskiego, intensywnie czytał pisma Goethego i nadal zajmował się filozofią. Nawiązał kontakty z kilkoma literackimi osobistościami m.in. z Eduardem von Bauernfeldem, Franzem Grillparzerem, Ferdinandem Raimundem i Ernstem von Feuchtersiebenem oraz zaprzyjaźnił się z Anastasiusem Grünem. Pomimo ambicji literackich zaczął w 1824 roku studiować prawo, w 1826 medycynę, ale w 1830 roku przerwał studia. Od 1828 publikował wiersze w almanachach, gazetach i czasopismach literackich. W 1830 roku użył pierwszy raz pseudonimu Nikolaus Lenau.

Wienlenaudenkmal
Pomnik Nikolausa Lenau w Wiedniu.
Źródło: Wikimedia Commons

Po otrzymaniu spadku po śmierci babci żył jako wolny pisarz; podróżował do Stuttgartu, gdzie poznał w 1831 roku Gustava Schwaba, który umożliwił mu publikacje wierszy w czasopiśmie Morgenblatt für gebildete Ständ wydawanym przez Johanna Friedricha Cotta (1764–1832) i kontrakt na wydanie tomu z wierszami w wydawnictwie Cotta. W 1832 roku ukazał się jego tomik wierszy Gedichte. Lenau zaprzyjaźnił się też z kręgiem szwabskich poetów, do którego należeli Ludwig Uhland, Justinus Kerner, Karl Mayer, Alexander von Württemberg, Gustav Pfizer i inni. Związek miłosny z Charlotte Gmelin, bratanicą żony Schwaba, której zadedykował Schilflieder nie przezwyciężył jednak jego melancholii. Jako symptom braku wewnętrznej równowagi u Nikolausa Lenau można przyjąć kolejne podejmowanie i przerywanie studiów medycznych w Heidelbergu w 1831/32 i w 1832, a tym bardziej – po rozstaniu z Charlotte Gmelin – podróż do Ameryki Północnej, gdzie przybył w październiku 1832 roku i zakupił 400 morgów ziemi. Rozczarowany wrażeniami i doświadczeniami w Baltimore, Pensylwanii, Ohio wrócił w następnym roku do ojczyzny. Podróż ta zaowocowała jedynie w wierszach Niagara i Die drei Indianer (Trzej Indianie).

Rok po śmierci Goethego rozpoczął w 1833 poemat epicki Faust, który ukazał się w 1836 roku i odzwierciedlał ówczesny jego nihilistyczny światopogląd. W czasie częstych pobytów w Wiedniu poznał w 1834 roku Sophie Löwenthal, żonę wysokiego urzędnika austriackiego i kuzynkę jego przyjaciela z młodości Fritza Kleyle, z którą utrzymywał przez dziesięć lat romans. Dzięki przedstawieniu dominikańskiego mnicha Savonaroli w romancy Savonarola (1837), przytłoczonego mistycznym doświadczeniem wiary, oraz przedstawieniu jego walki z rodziną Medyceuszy, z papieżem Aleksandrem VI i świeckim zdegenerowanym Kościołem rzymskim, Nikolaus Lenau dokonał nagłego zwrotu od nihilizmu do chrześcijaństwa i na tle wydarzeń historycznych dokonał konkretnej krytyki postępowych ruchów swoich czasów, w szczególności idealizmu Hegla, idei Heinego i biblijnej krytyki Davida Friedricha Straussa. W następnym eposie Die Albigenser (Albigensi, 1842) również protestował przeciwko despotyzmowi papiestwa, kwestionował chrześcijaństwo jako całość i zdecydowanie sprzeciwiał się związkowi Kościoła i państwa. Jednak do czasów teraźniejszych bardziej znana jest jego melancholijna i nastrojowa liryka niż poezja polityczna skierowana przeciwko reżimowi Klemensa von Metternich.

GraveNikolausLenauWeidlingAustria
Grób Nikolausa Lenau.
Źródło: Wikimedia Commons

Pomimo związku z Sophie Löwenthal i namiętności do śpiewaczki Karoline Unger Nikolaus Lenau zaręczył się w sierpniu 1844 roku z Marie Behrends, którą poznał w Baden–Baden. Jednak już we wrześniu tego samego roku, jako późna konsekwencja pobytu w Ameryce, ujawniła się u niego choroba umysłowa, która spowodowała, że musiał przebywać na leczeniu w Winnenthal koło Stuttgartu. Po długich cierpieniach został trzy lata później umieszczony przez szwagra Antona Schurza w placówce Oberdöbling koło Wiednia. Jego grób znajduje się na cmentarzu w dzielnicy Weidling (Abteil M nr 555) w Klosterneuburg w Dolnej Austrii.

Wiele pikantnych szczegółów z życia Nikolausa Lenaua, popularność – zwłaszcza u kobiet –, paralele między życiem a poezją i kilka wypowiedzi poety powodują, że wielu krytyków interpretuje jego twórczość jako poezję autobiograficzną. Niemniej jednak można o niej tak mówić tylko w ograniczonej mierze. Nikolaus Lenau czerpał z dawnych tradycji: poezji barokowej i anakreontycznej, wrażliwej poezji Göttinger Hainbund, poezji z okresu romantyzmu i późnego romantyzmu. Do wielu jego wierszy muzykę napisali m.in. Robert Schumann, Fanny Hensel, Felix Mendelssohn Bartholdy, Franciszek Liszt, Hugo Wolf, Richard Strauss, Othmar Schoeck, Aleksander Zarzycki, Stanisław Niedzielski i Richard Sahla.

 

Dzieła (wybór)

  • Nächtliche Wanderung. (Nocna wędrówka) 1830.
  • Schilflieder. (Na jeziorze, 1890) 1832.
  • Die drei Indianer. (Trzej Indianie) 1834.
  • Faust. Ein Gedicht. (Faust. Poemat) 1836.
  • Savonarola. 1837.
  • Stimme des Kindes. (Głos dziecka) 1838.
  • Die Albigenser. (Albigensi) 1842.
  • Waldlieder. (Leśne pieśni) 1843.
  • Blick in den Strom. (Widok na strumyk) 1844.
  • Winternacht. (Zimowa noc) 1848.

Literatura

  • Häntzschel, Günter, "Lenau, Nikolaus" w Neue Deutsche Biographie 14 (1985), s. 195-198; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118571508.html#ndbcontent
  • Jacoby, Daniel, "Lenau, Nikolaus" w: Allgemeine Deutsche Biographie 18 (1883), s. 242-249; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118571508.html#adbcontent

Linki

  • Wiersze Nikolausa Lenaua w (online j.niem).

Licencja Creative Commons
Ten artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.