Oscar Wilde

Oscar Wilde, właściwie Oscar Fingal O'Flahertie Wills Wilde (ur. 16 października 1854 w Dublinie, zm. 30 listopada 1900 w Paryżu) – najbardziej znany irlandzki pisarz, poeta, dramaturg i krytyk w okresie wiktoriańskim w Wielkiej Brytanii. W serii odczytów w Stanach Zjednoczonych Ameryki i w Kanadzie stał się rzecznikiem „renesansu w sztuce angielskiej”. Na przełomie lat 90-tych XIX wieku sprecyzował swoją teorię estetyczną w serii dialogów i esejów. W powieści Portret Doriana Graya (1890) przedstawił zależności panujące w dekadenckiej i dwulicowej Anglii. Jego sztuka Salome (1891), napisana po francusku w Paryżu, została ocenzurowana w Anglii,  ponieważ wprowadził na scenę postacie biblijne. W czterech komediach obyczajowych Wachlarz Lady Windermere (Lady Windermere's Fan, 1892),  Kobieta bez znaczenia (Woman of No Importance, 1894), Mąż idealny (An Ideal Husband, 1895), Bądźmy poważni na serio (The Importance of Being Earnest, 1895) jako pierwszy zmierzył się z rygorami wiktoriańskiej moralności, co uczyniło go jednym z najwybitniejszych dramaturgów w Londynie.

Z powodu homoseksualizmu skazany został na dwa lata ciężkich robót, co zrujnowało jego zdrowie. Po zwolnieniu z więzienia żył w ubóstwie w Paryżu, gdzie zmarł w wieku 46 lat.

Oscar Wilde (Fotografia wykonana przez Napoleona Sarony w 1882 roku). Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: William Wilde (1815–1876), chirurg, okulista i laryngolog;
• Matka: Jane Francesca Elgee, właściwie Jane Frances Agnes Elgee (1821–1896), poetka i tłumaczka;
• Rodzeństwo: brat William Charles Kingsbury (ur. 1852) i siostra Isola Francesca (1858–1859);
• Ożenił się: 29 maja 1884 r. w Londynie z felietonistką i autorką książek dla dzieci Constance Mary Lloyd (1858–1898);
• Dzieci: synowie Cyril (1885–1915) i Vyvyan (1886–1967), później zmienili nazwisko na Holland.

Życiorys

Oscar Wilde urodził się 16 października 1854 w Dublinie w protestanckiej rodzinie. Jego ojciec William Wilde (1815–1876) był znanym chirurgiem i okulistą, pisał książki o archeologii, folklorze i satyry. Matka Jane Francesca Elgee (1821–1896) była tłumaczką, angażowała się w ruchu Młoda Irlandia i pod pseudonimem „Speranza“ („Nadzieja“) publikowała rewolucyjne poezje w czasopiśmie The Nation. Przy narodzeniu Oscara Wilde matka oczekiwała córki i do siódmego roku życia tak też go wychowywała. Ta transformacja wpłynęła na całe jego życie. Do dziewiątego roku życia kształcił się w domu pod okiem francuskiej opiekunki i niemieckiej guwernantki.

Portret Constance Lloyd, 1882. Źródło: Wikimedia Commons

W prowadzonym przez matkę salonie w Dublinie wcześnie zetknął się z artystami i pisarzami. W latach 1864–71 uczęszczał do szkoły Portora Royal School w Enniskillen. Od 1871 do 1874 r. studiował filologię klasyczną, zwłaszcza grecką, w Trinity College w Dublinie. Odkrycie tutaj hellenizmu wpłynęło na jego koncepcje estetyczne. Pod wpływem tych teorii estetycznych, nierozerwalnie związanych z relacją między sztuką a życiem, zaczęła modelować się postać estety, który miał wyrobić sobie późniejszą reputację. Ze swoim nauczycielem i przyjaciółmi podróżował do Włoch m.in. do Mediolanu, Wenecji, Padwy i Werony. Następnie kontynuował studia w latach 1874–78 w Magdalen College w Oxfordzie. Z powodu żartów, humoru i dekadenckiego stylu ubierania się i życia, szybko uzyskał tam pewną renomę wśród studentów. Nosił długie włosy, otwarcie lekceważył męskie sporty, które odgrywały główną rolę w życiu społecznym studentów Oxfordu, chociaż od czasu do czasu uprawiał boks. W jego pokoju pióra pawia, kwiaty lilii lub słoneczników otaczały niebieską chińską porcelanę. W czasie studiów podziwiał w równej mierze kierunek „sztuki dla sztuki” (estetyzm) Waltera Horatio Patera (1839–1894), na co wpływ miała też lektura pism Charles'a Pierre'a Baudelaire'a (1821–1867), jak również moralne, religijne i społeczne zaangażowanie Johna Ruskina (1819–1900).

W czerwcu 1878 r. Oscar Wilde otrzymał nagrodę uniwersytecką Newdigate Prize za wiersz Ravenna, w którym przedstawił włoskie miasto, w którym przebywał w czasie drugiej podróży do Włoch. Po ukończeniu studiów z wyróżnieniem w 1878 roku wrócił do Dublina, gdzie zakochał się w Florence Balcombe (1858–1937). Gdy dowiedział się, że jest już zaręczona z pisarzem Bramem Stokerem (1847–1912) opuścił Dublin i dzięki otrzymanemu po ojcu spadkowi udał się do Londynu, gdzie dzielił mieszkanie z ustosunkowanym w londyńskim świecie teatralnym malarzem Frankiem Milesem (1852–1891). W tym czasie Oscar Wilde stał się podziwianym pisarzem w pruderyjnej wiktoriańskiej Wielkiej Brytanii i jednocześnie autorem skandalicznym i reprezentantem dekadentyzmu. Słynął ze swobody języka i ekstrawaganckiego wyglądu, który zyskał na znaczeniu dzięki niezwykłym ubraniom (np. aksamitne bryczesy i jedwabne pończochy). Wiersze publikował w Dublin „University Magazine” i „Kottabos”. W 1880 r. ukazała się jego pierwsza sztuka Wera lub nihiliści. Opublikowane pt. Poematy w 1881 r. zawierały wcześniej niepublikowane wiersze i spotkały się z dobrym przyjęciem.

Końcem 1881 r. wyjechał do Nowego Jorku, gdzie zaproszono go do wygłoszenia wykładów o estetyzmie (The English Renaissance of Art; Angielski renesans sztuki) i o sztuce dekoracji (House Decoration; Dekoracja domu), które cieszyły się wielkim powodzeniem. Jako czołowe postacie angielskiego renesansu przedstawiał prerafaelitów: malarzy Edwarda Coley Burne-Jonesa (1833–1898) i Williama Morrisa (1834–1896) oraz pisarza Johna Ruskina (1819–1900). W 1883 r. spędził kilka miesięcy w Paryżu, gdzie napisał sztukę Księżna Padwy. Podczas pobytu w Paryżu spotykał takich poetów jak Edmond de Goncourt (1822–1896), Victor Hugo (1802–1885), Paul Verlaine (1844–1896) i malarzy impresjonistycznych m.in. Edgara Degas (1834–1917) i Camille'a Pissarro (1830–1903). W lecie 1883 r. podróżował kolejny raz do Ameryki z okazji premiery sztuki Wera lub nihiliści, która miała miejsce w Nowym Jorku. Dochody z wygłoszonych wykładów w Ameryce przeznaczył na  tournee po Zjednoczonym Królestwie. Podróż rozpoczął we wrześniu 1883 r., w czasie której wygłosił wykłady na temat Impresji z Ameryki.

Po powrocie do Anglii poznał Konstancję Lloyd (Constance Mary Lloyd, 1858–1898), z którą zaręczył się 26 listopada 1883 roku, a 29 maja 1884 r. poślubił ją. Ślub przerwał pojawiające się od czasu paryskiego pobytu Oscara Wilde dywagacje na temat jego homoseksualizmu. Od października 1884 do marca 1885 r. prowadził odczyty w Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii o Znaczeniu sztuki we współczesnym życiu.

W 1886 r. spotkał dziennikarza i krytyka literackiego Roberta Baldwina Rossa (1869–1918), który został jego kochankiem, a później wykonawcą testamentu. W latach 1887–89 Oscar Wilde pracował w gazecie Pall Mall Gazette, a później wydawał czasopismo dla kobiet Woman’s World. W tym czasie opublikował napisany dla synów zbiór bajek Szczęśliwy książę i inne bajki (1888) oraz jedyną powieść Portret Doriana Graya (The Picture of Dorian Gray, 1891), w której krytycy dopatrują się elementów autobiograficznych i odpowiedź na symbolizm francuski.

W następnych latach Oscar Wilde publikował corocznie nowe pisma, przede wszystkim komedie obyczajowe. Najbardziej znane z nich to Wachlarz Lady Windermere (Lady Windermere's Fan, 1892), Kobieta bez znaczenia (Woman of No Importance, 1894), Mąż idealny (An Ideal Husband, 1895) i Bądźmy poważni na serio (The Importance of Being Earnest, 1895), w których satyrycznie ukazywał wyższe sfery angielskie. Napisana w 1891 r. sztuka Salome została, z powodu nawiązania do biblijnej legendy, odrzucona przez cenzurę i nie znalazła wydawcy w Anglii. Dopiero w 1894 r. wystawiono ją w Paryżu. Do jej niemieckiego tłumaczenia autorstwa Hedwig Lachmann (1865–1918) muzykę skomponował Richard Strauss (1864–1949) w swojej operze Salome, której premiera odbyła się 9 grudnia 1905 r. w Dreźnie w Semperoper.

Oscar Wilde napisał też opowiadania kryminalne Zbrodnia lorda Artura Savile'a i inne opowiadania (Lord Arthur Savile's Crime and Other Stories , 1891) z podtytułem Studium o powinności, w których główny bohater zapowiadał popełnienie zbrodni. Zgodnie z mottem głównego bohatera: „Co musisz zrobić, zrób to zaraz”, Lord Artur postanawia popełnić planowaną zbrodnię przed swoim małżeństwem.

Oscar Wilde w owym czasie nie ukrywał swoich tendencji homoseksualnych, ale dopiero kontakty z o 16 lat młodszym lordem Alfredem Douglasem (1870–1945) doprowadziły do skandalu i spowodowały, że ojciec jego kochanka oskarżył go w 1895 r. o homoseksualizm. 25 maja 1895 r. Oscar Wide został skazany na dwa lata więzienia i  wykonywanie ciężkich robót. Powodem wyroku nie były stosunki z młodym lordem Douglasem, lecz obcowanie z męskimi prostytutkami, z których kilku było świadkami w procesie. Po zwolnieniu z aresztu śledczego mógł jeszcze uciec  z Anglii, ale tego nie uczynił. 20 listopada 1895 r. trafił do więzienia w Reading, gdzie wykonywane ciężkie prace zrujnowały jego zdrowie. Żona Konstancja po spotkaniu z nim w więzieniu 19 lutego 1896 r. napisała w liście do brata , że „w porównaniu do minionego czasu jest zupełnym wrakiem". W więzieniu Reading Oscar Wilde napisał list, zawierający 50.000 słów do Alfreda Douglasa, który Robert Ross opublikował w okrojonej wersji pt. De Profundis w 1905 roku, a w 1949 r. jego syn Vyvyan Holland. Jednak dopiero w 1962 r. badacze literatury opublikowali oryginalny tekst na podstawie zachowanego manuskryptu w archiwum Muzeum Brytyjskiego w Listach Oscara Wilde (Letters of Oscar Wilde).

Pod wpływem więziennych przeżyć myślał o przestąpieniu na katolicyzm i wstąpieniu do klasztoru. Po zwolnieniu z więzienia 19 maja 1897 r. wyjechał najpierw do Berneval w Normandii, gdzie przybrał nazwisko Sebastian Melmoth, nawiązując do powieści dziadka ciotecznego, irlandzkiego pastora anglikańskiego Charlesa Roberta Maturina (1782–1824) Melmoth wędrowiec (Melmoth the Wanderer, 1820), a później do Paryża, gdzie oprócz Ballady o więzieniu w Reading nic więcej nie napisał.

Jego żona Konstancja prowadziła z nim cały czas korespondencję, ale gdy dowiedziała się o ponownym spotkaniu męża z lordem Alfredem Douglasem w Neapolu w 1897 r. opuściła Anglię i przebywała przez pewien czas w Niemczech, gdzie zmieniła nazwisko na Constance Holland. Nazwisko to przyjęli też ich synowie Cyril (1885–1915) i Vyvyan (1886–1967). Konstancja zmarła 7 kwietnia 1898 r. w Genui. Po jej śmierci Oscar Wilde otrzymywał 150 funtów rocznie spadku, co wystarczało na skromne życie. Długi pisarza, wynoszące 400 funtów, uregulował po śmierci pisarza jego przyjaciel i administrator spuścizny Robert Ross.

Dzieła (wybór)

• Ravenna, 1878.
• Wera, albo nihiliści (Vera; or, the Nihilists, 1880).
• Poems, 1881.
• Sfinks bez tajemnicy (The Sphinx without a Secret, 1887).
• Szczęśliwy książę i inne opowieści (The Happy Prince and Other Tales, 1888).
• Portret Doriana Graya (The Picture of Dorian Gray, 1890).
• Dom w granatowym gaju (A House of Pomegranates, 1891).
• Zbrodnia lorda Artura Savile'a i inne opowiadania (Lord Arthur Savile's Crime and Other Stories , 1891).
• Salome: dramat muzyczny w jednym akcie podług Oskara Wilde’a muzyka Ryszarda Straussa, przekład Jakóba Bylczyńskiego, opracował Maciej Dęboróg-Bylczyński, Lwów, 1908 (Salome, 1891)
• Wachlarz Lady Windermere (Lady Windermere's Fan, 1892).
• Kobieta bez znaczenia (A Woman of No Importance, 1893).
• księżna Padwy (The Duchess of Padua, 1893).
• Mąż idealny (An Ideal Husband, 1895).
• Bądźmy poważni na serio (The Importance of Being Earnest, 1895).
• De Profundis, 1905.
• Ballada o więzieniu w Reading (The Ballad of Reading Gaol, 1898).

Literatura

• Barbara Belford: Oscar Wilde. Ein paradoxes Genie. Eine Biographie. Haffmans, Zürich 2000, ISBN 3-251-20314-2.