Oskar Kokoschka

Oskar Kokoschka (ur. 1 marca 1886 w Pöchlarn (Dolna Austria), zm. 22 lutego 1980 w Montreux (Szwajcaria)) – austriacki malarz, grafik i pisarz związany z ekspresjonizmem i wiedeńskim modernizmem. W trakcie ponad 70-letniego okresu twórczości tworzył przede wszystkim portrety, pejzaże, akty, i martwą naturę, ale także sceny mitologiczne i inne, które inspirowane były teatrem lub operą. Te preferowane tematy realizował różnymi technikami artystycznymi.

Oskar Kokoschka (1963) by Erling Mandelmann - 3
Oskar Kokoschka, 1963 (autor fotografii Erling Mandelmann).
Źródło: Wikimedia Commons

Od 1907 r. Oskar Kokoschka pisał ekspresjonistyczne sztuki sceniczne. Reżyserował własne dramaty Hiob i Morderca, nadzieja kobiet, które wystawione były w czerwcu 1917 r. w Albert-Theater w Dreźnie oraz zaprojektował do nich scenografie. Projektował też kostiumy i dekoracje dla teatrów i oper np. do opery Czarodziejski flet Amadeusza Mozarta, którą w 1965 r. wystawiono w Genewie.(wyznanie katolickie)

Genealogia

  • Ojciec: Gustav Josef Kokoschka (1840–1923), kupiec obwoźny, pochodził z praskiej rodziny złotników;
  • Matka: Maria Romana z domu Loidl (1861–1934), córka leśniczego ze Styrii;
  • Żona: od 1941 r. Oldriska Palkovská (1915–2004);

Życiorys i twórczość

Oskar Kokoschka urodził się 1 marca 1886 w Pöchlarn jako drugie z czworga dzieci obwoźnego kupca Gustava Josefa Kokoschki (1840–1923) i jego żony Marii Romany z domu Loidl (1861–1934). Wyrastał w Wiedniu, gdzie w latach 1904–1909 studiował w Szkole Rzemiosła Artystycznego (Kunstgewerbeschule), którą kierował malarz Anton von Kenner (1871–1951). Dzięki nauczycielom wszedł w kontakt z Warsztatami Wiedeńskimi (Wiener Werkstätte), które od 1903 r. propagowały połączenie sztuki wizualnej ze stosowaną. Dzięki ich inspiracji stworzył 13 litografii o czystych barwach w formie pocztówki, które przedstawiają postacie i zwierzęta na tle stylizowanych pejzaży. Należą one do jego dzieł mistrzowskich. Secesja Wiedeńska formowała wówczas nowy język artystyczny, który został przyjęty przez społeczeństwo, przechodzące głęboką transformację. Oskar Kokoschka szybko jednak odszedł od tego stylu i zwrócił się ku ekspresjonizmowi.

W 1909 i 1910 r. przebywał w Szwajcarii, którą określił jako swoją „ojczyznę duchową”, i w której później spędził ostatnich 27 lat życia. Tutaj w wiosce Les Avants koło Montreux namalował jeden z pierwszych pejzaży Les Dents du Midi (1910), przedstawiający ośnieżony masyw górski. Podczas pierwszego pobytu w Szwajcarii namalował również pięć portretów m.in. psychiatry Auguste Forela w Yvorne (1910). Malarstwo portretowe stało się jego głównym zainteresowaniem i pasją. Starał się pokazać wewnętrzny charakter modeli, którymi przeważnie byli jego przyjaciele i znajomi. Portrety Kokoschki wykazują wpływy malarstwa włoskiego, flamandzkiego i hiszpańskiego (Dürer, El Greco, Tizian, Velázquez, Goya, Rembrandt czy Hodler). W tym czasie namalował także kilku chorych na gruźlicę pacjentów sanatorium w Leysin. Blade postacie wyróżniają się na tle nieokreślonego, pomalowanego w niuansowy kolor tła, co sprawia, że twarze i popiersia mają imponującą intensywność i charyzmę.

W 1910 r. Oskar Kokoschka wyjechał do Berlina, skąd odbywał w następnych latach liczne podróże, które zaprowadziły go do Francji, Czechosłowacji, Anglii, Szkocji i Szwajcarii. Bardzo pomocny był dla niego kontakt z wydawcą i galerystą Herwarthem Waldenem (1878–1941, wydawcą awangardowego czasopisma „Der Sturm”, które szybko stało się propagatorem ekspresjonizmu w Niemczech. Dzięki Waldenowi mógł opublikować prace literackie i graficzne, wśród nich znajdował się dramat z rysunkami piórem Morderca, nadzieja kobiet (Mörder, Hoffnung der Frauen, 1909), którego premiera teatralna spowodowała skandal. W galerii Paula Cassirera (1871–1926) od 21 czerwca do 11 lipca 1911 r. miała miejsce pierwsza wystawa prac Kokoschki. Zaprezentował tam 30 obrazów i osiem ilustracji do własnego poematu Biały zabójca zwierząt (Der weiße Tiertöter).

W 1911 r. wrócił do Wiednia, gdzie podczas wystawy zrzeszenia artystycznego „Hagenbund” pokazał 25 obrazów. W Wiedniu zaprzyjaźnił się z Almą Mahler (1879–1964), z którą żył od 1912 roku. Wynikiem tej miłości były liczne jego dzieła sztuki, wśród nich znane obrazy i seria litografii. Razem z Almą udał się w sierpniu 1912 r. do Szwajcarii, gdzie namalował dwa pejzaże Alp Berneńskich portret ukochanej Almy Mahler (1912). W 1913 r. namalował Almę Mahler i siebie w obrazie Narzeczona wiatru (1913). W tym samym roku zaczął pracę nad obrazem Tristan i Izolda (Tristan und Isolde), w którym chciał wyrazić swoją miłość do Almy Mahler. Obraz ten później otrzymał tytuł Noc (Die Nacht). W 1914 r. Kokoschka został członkiem Wolnej Secesji (Freie Secession), odłamu Secesji Berlińskiej. W tym roku zaszła w ciążę Alma i wbrew jego woli dokonała aborcji, co doprowadziło do ich rozstania.

Być może to rozstanie stało się przyczyną, że Oskar Kokoschka zgłosił się na ochotnika do wojska w czasie I wojny światowej. W sierpniu 1915 r. został ciężko ranny w głowę i trafił do lazaretu, a następnie przetransportowano go do Wiednia. Od 1916 r. był malarzem wojennym na froncie wzdłuż rzeki Isonzo. Po wojnie przeprowadził się do Drezna, gdzie otrzymał profesurę w Akademii Sztuk Pięknych. W 1924 r. zrezygnował z pracy akademickiej i zaczął odbywać liczne podróże po Europie, Afryce Północnej i wschodnich rejonach Morza Śródziemnego.

W 1931 r. wrócił do Wiednia. W tym czasie odbyły się też wystawy prac Oskara Kokoszki w Paryżu i Wiedniu. Po przejęciu władzy przez Adolfa Hitlera opuścił Austrię i zamieszkał w 1934 r. w Pradze, gdzie poznał przyszłą żonę Oldriskę Palkovską. W 1935 r. otrzymał obywatelstwo Czechosłowacji. Nadejście nacjonalizmu miało silny wpływ na pozycję artystów w Niemczech. W 1937 r. kilka jego prac pokazano w Monachium na wystawie sztuki zdegenerowanej (Entartete Kunst). Będąc zdecydowanym przeciwnikiem nacjonalizmu, Oskar Kokoschka emigrował w 1938 r. do Wielkiej Brytanii, gdzie angażował się w działalność pacyfistyczną i tworzył dzieła pełne aluzji politycznych. Podczas II wojny światowej przebywał kilka razy w Szkocji, której krajobrazy przedstawił w licznych rysunkach wykonanych kredką. Podczas emigracji w Wielkiej Brytani powstały m.in. obrazy Czerwone jajko (Das rote Ei, 1940) i Połączenie – Alicja w Krainie Czarów (Anschluss – Alice in Wonderland, 1942). Od 19 lutego 1947 r. posiadał obywatelstwo brytyjskie i zorganizował pierwsze powojenne wystawy w Zurychu i Bazylei.

W 1953 r. Oskar Kokoschka zamieszkał w Szwajcarii w Villeneuve nad Jeziorem Genewskim i założył Szkołę Widzenia (niem. Schule des Sehens) w Salzburgu jako międzynarodową letnią akademię sztuki wizualnej. Szkołę Widzenia regularnie odwiedzał i także uczył w niej do 1963 roku, przy czym koncentrował się na obserwacji modelu w ruchu. Drugą Szkołę Widzenia otworzył w 1955 roku w Sitten. W związku z retrospektywnymi wystawami jego dzieł odbywał też kolejne podróże po krajach europejskich i m.in. też do Japonii.

W 1971 r. ukazała się autobiografia Oskara Kokoschki Moje życie (Mein Leben), w której przedstawił bilans kariery jako malarza, rysownika, pisarza i dramaturga. W tym czasie w Stanach Zjednoczonych i Japonii miał opinię wybitnego artysty XX wieku. Dopiero w 1975 r. przyjął ponownie obywatelstwo austriackie.

Oskar Kokoschka zmarł 22 lutego 1980 w Montreux i został pochowany na cmentarzu w Clarens. Po jego śmierci ufundowana została Nagroda im. Oskara Kokoschki (Oskar-Kokoschka-Preis) za dokonania w dziedzinie sztuki wizualnej.

Dzieła (wybór)

Obrazy

  • Martwa natura z ananasem, 1909, Staatliche Museen zu Berlin, Nationalgalerie, Berlin.
  • Portret Herwartha Waldena, Staatsgalerie Stuttgart.
  • Martwa natura z baranem i hiacyntem, 1910, Belvedere, Wiedeń.
  • Portret Karla Etlingera, 1912, Staatliche Kunsthalle, Karlsruhe.
  • Narzeczona wiatru, 1913, Kunstmuseum Bazylea.
  • Autoportret, 1918.
  • Moc muzyki, 1918, Stedelijk Van Abbemuseum, Eindhoven.
  • Pan: Trudl z kozą, 1931, Sprengel-Museum, Hanower.
  • Most Karola w Pradze, 1934, Galeria Narodowa w Pradze.
  • Autoportret „artysty zdegenerowanego” , 1937, National Gallery of Scotland.
  • Matterhorn I, 1947.
  • Portret profesora dr Theodora Heussa, 1950, Museum der Stadt Köln, Museum Ludwig.
  • Tryptyk Prometeusz, 1950, The Samuel Courtald Trust, Londyn; Courtald Institute of Art Gallery
  • Port w Hamburgu, 1951, Museum of Modern Art, Nowy Jork.
  • Rodzeństwo Feilchenfeldt, 1952, własność prywatna (Walter i Konrad Feilchenfeldt).
  • Portret Konrada Adenauera, 1966.

Poematy i dramaty

  • Marzący chłopcy (Die träumenden Knaben), 1907.
  • Biały zabójca zwierząt (Der weiße Tiertöter), 1908.
  • Morderca, nadzieja kobiet (Mörder, Hoffnung der Frauen) (dramat), 1907/1910 i 1907/1916.
  • Płonący krzew ciernisty (Der brennende Dornbusch) (dramat), 1911.
  • Hiob (dramat), 1917.
  • Orfeusz i Eurydyka (Orpheus und Eurydike (dramat), 1918. Nowa wersja w 1923 r. jako libretto do opery Ernsta Křeneka (1900–1991).
  • Daisy, 1920.
  • Comenius (dramat), 1936–1938/1972.

Pisma

  • Moje życie (Mein Leben) (autobiografia), 1971.

Literatura

  • Heinz Spielmann: Oskar Kokoschka – Leben und Werk. Dumont, Köln 2003, ISBN 3-8321-7320-X.
  • Véronique Mauron: "Kokoschka, Oskar" w Historisches Lexikon der Schweiz (HLS, online).

Linki

Autor: Roman Penkała