Otto Weininger

Otto Weininger (ur. 3 kwietnia 1880 w Wiedniu, zm. 4 października 1903 w Wiedniu) – pochodzenia żydowskiego austriacki filozof. Znany dzięki pismu Płeć i charakter, które wyróżnia antysemityzm i mizoginizm.

Otto Weininger 1903 - Heliogravüre Paulussen
Otto Weininger, 1903.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Leopold Weininger (1854–1922), złotnik w Wiedniu;
  • Matka: Adelheid, zmarła w wieku 55 lat na gruźlicę.

Życiorys

Po zdanej w lipcu 1898 roku maturze Otto Weininger studiował na uniwersytecie w Wiedniu filozofię i psychologię oraz słuchał wykładów z zakresu nauk przyrodniczych i medycyny. W wieku 18 lat znał język grecki, łaciński, francuski i angielski, później także hiszpański i włoski. Pasywnie władał także językiem norweskim i szwedzkim. Zafascynowany był ideami i pismami Immanuela Kanta, cenił też Platona, Arthura Schopenhauera, Friedricha Nietzschego i uczestniczył w posiedzeniach Towarzystwa Filozoficznego, gdzie przemawiał m.in. radykalny antysemita Houston Stewart Chamberlain (1855–1927).

Wiosną 1901 roku złożył w Akademii Nauk manuskrypt Eros i Psyche. Studium biologiczno-psychologiczne (Eros und Psyche. Eine biologisch-psychologische Studie), który był pierwszą wersją jego pracy doktorskiej. Krótko po doktoryzacji w 1902 roku konwertował na protestantyzm. W lecie 1902 roku podróżował do Bayreuth, następnie przez Drezno i Kopenhagę do Christiania (obecnie Oslo), gdzie pierwszy raz zobaczył dramat Henrika Ibsena Peer Gynt(1867). Z okazji 75 rocznicy urodzin Ibsena napisał obszerną rozprawę.

Jesienią zaczął poszukiwać wydawcy dla swojej dysertacji. Jednak jego promotor Friedrich Jodl (1849–1914) nie chciał polecić jego pracy żadnemu wydawcy, dopóki nie wprowadzi do niej określonych zmian. Weininger był zbyt dumny, aby podążyć za radami Jodla i przedłożył manuskrypt Eros i Psyche. Studium biologiczno-psychologiczne Sigmundowi Freudowi, który go ostro skrytykował. To spowodowało depresję u Weiningera i pierwsze myśli samobójcze.

Po miesiącach pracy ukazała się w maju 1903 roku książka Płeć i charakter (Geschlecht und Charakter), która próbowała przedstawić w nowym świetle zależność charakteru od płci. Był to w sumie tekst jego pracy doktorskiej rozszerzony o trzy rozdziały: Charakter kobiety i jej sens we wszechświecie, Judaizm, Kobieta i człowieczeństwo. Na 600 stronach Weininger analizuje różnice psychologiczne, seksualne i intelektualne między kobietą i mężczyzną. Stwierdził, że każdy mężczyzna zawiera pierwiastek żeński, a każda kobieta męski. Zatem każdy człowiek jest biseksualny. Miłości starał się nadać prawa fizjologiczne i psychologiczne. Według najważniejszego z nich przyciągają się wzajemnie osobniki, które razem stworzą zupełnego mężczyznę i zupełną kobietę. W związku z powyższym miłość nie jest kwestią przypadku, ale wynikiem prawa naturalnego, wzajemnego uzupełniania się pierwiastka męskiego i żeńskiego, ale nie znaczy to, że był zwolennikiem wolnej miłości. Potępiał zawieranie małżeństwa z rozsądku, czy dla pieniędzy. Nie potępiał związków homoseksualnych, a ich karanie uznawał za bezpodstawne i bezcelowe, ponieważ homoseksualizm wynika – jak uważał – z drastycznej różnicy cech męskich i kobiecych w osobniku. Występujące u niektórych kobiet dążenia emancypacyjne tłumaczył nadmiarem u nich pierwiastka męskiego. W narodzie żydowskim widział istotne zbliżenie do postaci kobiecej. Podobnie jak kobieta, Żyd nie ma swojej indywidualności, poczucia swego odrębnego ja, swojej godności i swojej wartości. Zarzucał Żydom brak poczucia przynależności państwowej. Za bajkę uważał solidarność Żydów, twierdząc, że solidarni są tylko tam, gdzie zagrożony jest ich cały gatunek, czyli rasa, ale nie ma solidarności między jednostkami indywidualnymi. Różnicę między kobietą a Żydem widział w tym, że „kobieta wierzy w coś: w mężczyznę, w dziecko, Żyd natomiast nie ma wiary, jest zupełnie bezreligijny. Wynika to z tego, że wiarą w człowieka jest to, co wprowadza go w stosunek do bytu absolutnego, a takiej wiary Żyd nie posiada. Jego religia nie jest nauką o celu i znoszeniu życia, jest tylko historyczną tradycją i wiecznym dziękczynieniem.”

Książka wywołała sensację, wzbudziła wielkie zainteresowanie czytelników, a lipski neurolog i psychiatra Paul Julius Möbius zarzucił Weiningerowi plagiat jego książki O fizjologicznym imbecylizmie kobiet (Über den physiologischen Schwachsinn des Weibes).

Rozczarowany Weininger podróżował do Włoch. Po powrocie spędził ostatnie pięć dni życia u rodziców, po czym wieczorem 3 października 1903 wynajął pokój w domu przy ulicy Schwarzspanierstraße 15 w Wiedniu, w którym kiedyś mieszkał Ludwig van Beethoven, którego muzykę wysoko cenil. W nocy napisał jeszcze dwa listy, jeden do ojca, drugi do brata Richarda. Rankiem następnego dnia znaleziono go umierającego w łóżku w wyniku strzału w serce. Otto Weininger zmarł w wiedeńskim szpitalu przy ulicy Alserstraße. Pochowany został na wiedeńskim cmentarzu ewangelickim Matzleinsdorf (Gruppe 14, nr 126).

Literatura

  • Felicja Nossig: Płeć i charakter : studyum psychologiczne, Drukarnia Narodowa w Krakowie, 1909 (online).
  • Carl Dallago: Otto Weininger und sein Werk, Brenner-Verlag, Innsbruck 1912.
  • Emil Lucka: Otto Weininger. Sein Werk und seine Persönlichkeit, Schuster & Löffler, Wien 1921.

Linki