Paul Hindemith

Paul Hindemith (ur. 16 listopada 1895 w Hanau, zm. 28 grudnia 1963 we Frankfurcie nad Menem, pochowany w La Chiesaz koło Blonay (Szwajcaria)) – niemiecki kompozytor, dyrygent, skrzypek, altowiolista, muzyk kameralny w okresie modernizmu i teoretyk muzyki. W pierwszym okresie twórczości szokował klasyczną publikę prowokującymi nowego rodzaju dźwiękami, ostrymi dysonansami i wprowadzeniem elementów jazzowych, co przyniosło mu miano „prowokatora”. W czasie reżimu nazistowskiego jego dzieła objęto zakazem wystawiania. Rozwinął swój neoklasyczny kompozytorski styl, który bazował zwłaszcza na barokowych klasycznych formach takich jak symfonia, sonata i fuga. Jego system teoretyczny odróżnia się zarówno od tradycyjnego systemu tonalnego dur-moll, jak również od dwunastodźwiękowej skali Arnolda Schönberga (1874–1951). Skomponował opery, oratoria, muzykę chóralną, symfonie, koncerty, sonety, muzykę kameralną i liczne pieśni. (wyznanie ewangelickie)

Paul Hindemith 1923
Paul Hindemith (1923).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Rudolf (1870–zginął w 1915), rzemieślnik (malarz) ze Śląska; pochodził z rodziny kupieckiej i rzemieślniczej z okolic Jawora i Lubania
  • Matka : Sofie Warnecke z Hesji;
  • Brat : Rudolf (ur. 1900), wiolonczelista i kompozytor;
  • Ożenił się : we Frankfurcie nad Menem w 1924 roku z Gertrud (1900–67), córką kompozytora i kapelmistrza operowego dr Ludwiga Rottenberga (1864–1932) we Frankfurcie nad Menem i Theodore Marie Emilie Magdalena Adickes.

Życiorys i twórczość

Paul Hindemith urodził się 16 listopada 1895 w Hanau jako syn malarza pokojowego Rudolfa Hindemitha i jego żony Sofie z domu Warnecke. Wczesny okres dzieciństwa spędził w Rodenbach koło Hanau. Od trzeciego do szóstego roku życia mieszkał u dziadków w Nowogrodźcu na Śląsku. W 1900 roku rodzina przeprowadziła się do Mühlheim am Main, a w 1905 do Frankfurtu nad Menem, gdzie ukończył szkołę podstawową. Od dziewiątego roku życia Paul Hindemith brał prywatne lekcje gry na skrzypcach. Razem z rodzeństwem, siostrą Antonią (ur. 1898) i bratem Rudolfem (1900–1974) występował w zespole pod nazwą „Frankfurckie trio dziecięce”. Brat Rudolf zyskał wcześnie uznanie jako wiolonczelista, a później został dyrygentem i kompozytorem, choć zawsze pozostawał w cieniu brata Paula.

W 1908 roku został uczniem w Konserwatorium Hocha (Hoch'sches Konservatorium) we Frankfurcie nad Menem, gdzie studiował w klasie skrzypcowej Adolfa Rebnera (1876–1967). Od 1912 roku brał lekcje kompozycji u Arnolda Mendelssohna (1855–1933) i Bernharda Seklesa (1872–1934). W 1913 roku zatrudniono go jako koncertmistrza w Nowym Teatrze (Neues Theater) we Frankfurcie nad Menem. Od 1915 do 1923 roku pracował jako kapelmistrz w Operze Frankfurckiej, a oprócz tego grał muzykę kameralną w kwartecie kameralnym Rebnera. W czasie I wojny światowej był od 1917 do 5 grudnia 1918 roku muzykiem wojskowym w regimencie piechoty.

W założonym w 1921 roku kwartecie Amar grał do 1929 roku na altówce. Przez przyjaciela i szwagra, kierownika rozgłośni radiowej we Frankfurcie, Hansa Flescha, zetknął się w 1924 roku z nowym medium. Na potrzeby radia skomponował w 1929 roku Lot Lindbergha (Der Flug der Lindberghs) z tekstem Bertolta Brechta (1898–1956). Udział w corocznym występach muzyki kameralnej promujących muzykę współczesną „Kammermusik-Aufführungen zur Förderung zeitgenössischer Tonkunst” w Donaueschingen (1921–26) przyniósł mu uznanie i powołanie w 1927 roku na nauczyciela kompozycji w Wyższej Szkole Muzycznej w Berlinie. Stopniowo kres jego pracy pedagogicznej przyniósł szerzący się w Niemczech nacjonalizm. Jego muzykę podejrzewano o „bolszewizm kulturalny”, pomimo protestów wielu osób m.in. Wilhelma Furtwänglera (1886–1954) usuwano z oper i bojkotowano jego koncerty. Działania te spowodowały, że w 1938 roku razem z żoną emigrował początkowo do Szwajcarii, a w 1940 do Stanów Zjednoczonych.

W Ameryce Paul Hindemith był od 1940 do 1953 roku profesorem w Yale University w New Haven (Connecticut). W 1946 roku otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Od 1951 roku był także profesorem teorii muzyki i kompozycji w Zurychu, gdzie po odrzuceniu kilku powołań do Niemiec osiadł w 1953 w swojej „Villa La Chance” w Blonay koło Vevey nad Jeziorem Genewskim. Po zakończeniu działalności pedagogicznej w 1957 roku coraz bardziej poświęcał się dyrygenturze, przy czym oprócz własnych prac uwzględniał zwłaszcza dzieła Antona Brucknera (1824–1896) i Maxa Regera (1873–1916). Odbył podróże koncertowe do Azji i Stanów Zjednoczonych. Jednak po powrocie do Europy spotkał się niespodziewanie z silnie zmienionymi nurtami muzycznymi, których rzecznicy literaccy umacniali pozycję przy pomocy prasy i rozgłośni. Po premierze 12 listopada 1963 roku swojej ostatniej kompozycji w Wiedniu wrócił do Blonay. W rocznicę urodzin ciężko się rozchorował i na własną prośbę skierowany został do szpitala we Frankfurcie nad Menem, gdzie zmarł 28 grudnia.

W celu uhonorowania kompozytora Fundacja Hindemith (Hindemith-Stiftung) ustanowiła Nagrodę im. Paula Hindemitha (Paul-Hindemith-Preis), która nadawana jest od 1990 roku w ramach festiwalu Schleswig-Holstein Musik Festival oraz od 2000 roku przyznaje wspólnie z miastem Hanau nagrodę Paul-Hindemith-Preis der Stadt Hanau.

Dzieła (wybór)

Kompozycje

  • Trzy pieśni na sopran i orkiestrę, op. 9, 1917
  • Sonata w D na fortepian i skrzypce, op. 11 nr 2, 1918
  • W walce z górą (Im Kampf mit dem Berge, muzyka filmowa), 1921
  • 4 utwory na kwartet smyczkowy, op.22, 1921
  • Młode dziewczę (Die junge Magd, pieśni do tekstów Georga Trakla), op. nr 2, 1922
  • Sonata na altówkę solo, op 25 nr 1, 1922
  • Życie Marii (Das Marienleben, cykl pieśni na sopran i fortepian do cyklu wierszy Życie Marii Reinera Marii Rilke), op. 27, 1923/24
  • Koncert na orkiestrę, op 38, 1925
  • Rondo na trzy gitary, 1925
  • 8 utworów na flet, 1927
  • Muzyka kameralna nr 5 na altówkę i orkiestrę, op 36 nr 4, 1927
  • Symfonia Mateusz Malarz, 1934
  • Sonata w E na skrzypce i fortepian, 1935
  • Trzy sonaty na fortepian, 1936
  • Sonata na klarnet i fortepian, 1939
  • Septet na instrumenty dęte, 1948
  • Sonata na kontrabas i fortepian, 1949
  • Symfonia pittsburska, 1958
  • Msza na chór mieszany a capella, 1963

Opery

  • Morderca, nadzieja kobiet (Mörder, Hoffnung der Frauen, opera do tekstu Oskara Kokoschki), op. 12, 1921
  • Das Nusch-Nuschi, op.20, opera („Spiel für burmanische Marionetten“) do tekstu Franza Bleia, 1921
  • Święta Zuzanna (Sancta Susanna), op. 21, opera według tekstu Augusta Stramma, 1922
  • Cardillac, op. 39, opera do tekstu Ferdinanda Liona, 1926 (nowa wersja 1952)
  • Nowości dnia (Neues vom Tage), opera do tekstu Marcellusa Schiffera, 1929 (nowa wersja 1953/54)
  • Mateusz Malarz (Mathis der Maler), opera do własnego tekstu o losie renesansowego malarza Matthiasa Grünewalda, 1938
  • Harmonia świata (Die Harmonie der Welt), opera do własnego tekstu o życiu i twórczości astronoma Johannesa Keplera, 1957
  • Długi posiłek wigilijny (Das lange Weihnachtsmahl; The Long Christmas Dinner), opera do tekstu Thornton Wilder, niemiecka wersja Hindemith, 1961

Inne utwory sceniczne

  • Demon (Der Dämon), op. 28, pantomima taneczna Maxa Krella, 1922
  • Tam i z powrotem (Hin und zurück), op 45a, skecz z muzyką do tekstu Marcellus Schiffer, 1927
  • Sztuka dydaktyczna do tekstu Bertolta Brechta, 1929
  • Budujemy miasto (Wir bauen eine Stadt), widowisko dla dzieci do tekstu Roberta Seitza, 1930

Pisma

  • Unterweisung im Tonsatz
    • Tom 1 : Theoretischer Teil, Schott, Mainz 1937
    • Tom 2 : Übungsbuch für den zweistimmigen Satz, Schott, Mainz 1939
    • Tom 3 : Übungsbuch für den dreistimmigen Satz, Schott, Mainz 1970
  • Aufgaben für Harmonieschüler (Traditional Harmony), Schott, Mainz 1949, ISBN 978-3-7957-1602-8
  • Übungsbuch für Elementare Musiktheorie (Elementary Training for Musicians), Schott, Mainz 1975, ISBN 3-7957-1604-7
  • Johann Sebastian Bach. Ein verpflichtendes Erbe, Insel Verlag, Wiesbaden 1953 (Insel-Bücherei 575/2)
  • Paul Hindemith: Zeugnis in Bildern, Schott, Mainz 1961

Literatura

  • Gerstenberg, Walter, "Paul Hindemith" w Neue Deutsche Biographie 9 (1972), s. 176-178; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118551256.html#ndbcontent.
  • Ingrid Bigler-Marschall: Biografia w Andreas Kotte (Hrsg.): Theaterlexikon der Schweiz. Tom 2, Chronos, Zürich 2005, ISBN 3-0340-0715-9, s. 843.