Paul Natorp

Paul Natorp (ur. 24 stycznia 1854 w Düsseldorfie, zm. 17 sierpnia 1924 w Marburgu) – niemiecki filozof i pedagog, znany jako współzałożyciel szkoły marburskiej neokantyzmu. Jako kompozytor pisał muzykę kameralną i pieśni. (wyznanie ewangelickie)

Paul Natorp
Paul Natorp.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Adalbert (1826–91), pastor, radca konsystorza w Düsseldorfie;
  • Matka : Emilie z domu Keller (1826–1900) z Hamm;
  • Ożenił się : w Münster w 1887 r. z Helene (1861–1942, kuzynka) z Elversberg/Saar, córką Johannesa Natorpa (1829–92), asesora górniczego w Pszczynie (niem. Pless) na Górnym Śląsku i Marie Adelheid Varnhagen (1839–1908) z Dortmundu;
  • Dzieci : 2 synów i 3 córki.

Życiorys

Paul Natorp urodził się 24 stycznia 1854 r. w Düsseldorfie jako syn ewangelickiego pastora Adelberta Natorpa i jego żony Emilie z domu Keller. Od jesieni 1871 r. studiował m.in. muzykę, historię, filologię klasyczną i filozofię na uniwersytetach w Berlinie, Bonn i Strasburgu. W 1876 r. uzyskał w Strasburgu stopień doktora filozofii. Po czterech latach pracy jako nauczyciel pomocniczy i domowy w Strasburgu, Dortmundzie i Wormacji został w czerwcu 1880 r. pomocniczym bibliotekarzem w bibliotece uniwersyteckiej w Marburgu. W 1881 r. habilitował się w Marburgu u Hermanna Cohena (1842–1918), po czym pracował tam jako Provatdozent filozofii. Jego pismo habilitacyjne pt. Teoria poznania Kartezjusza (Descartes Erkenntnistheorie, 1882) pokazuje, że uwolnił się od pozytywizmu strasburskiego nauczyciela Ernsta Laasa (1837–1885). W następnych latach ugruntował swoją renomę uczonego dzięki badaniom z pogranicza antycznej filozofii i filologii klasycznej, jak również prehistorii krytycyzmu. W 1885 r. został profesorem nadzwyczajnym, w 1893 r. awansował na profesora zwyczajnego filozofii i pedagogiki jako następca Juliusa Bergmanna (1839–1904).

Największe oddziaływanie miała praca Natorpa z zakresu pedagogiki. Krytycznie nastawiony Paul Natorp wobec rozumienia pedagogiki przez Johanna Friedricha Herbarta (1776–1841) i Wilhelma Diltheya (1833–1911), nawiązał w niej do pedagogicznych założeń Platona i Johanna Heinricha Pestalozziego (1746–1827). Najwybitniejszym rezultatem jego badań w dziedzinie pedagogiki  jest książka Pedagogika społeczna (Sozialpädagogik, 1899), w której zasadę społecznej edukacji uzasadnił filozoficznie. Wychodząc ze społecznej edukacji, był przekonanym socjaldemokratą i z tego powodu został w 1894 r. ostro zaatakowany. Wielokrotnie zajmował stanowisko w kwestiach polityki edukacyjnej, np. edukacji nauczycieli i dorosłych oraz przeciwko wyznaniowo-dogmatycznemu nauczaniu religii. Później pokładał wielką nadzieję w kulturowej i społecznej odnowie dokonanej  przez niemiecki ruch młodzieżowy oraz brał udział w 1913 r. w zakładaniu organizacji Wolna Młodzież Niemiecka (Freideutsche Jugend). Jako specyficzne „światowe powołanie Niemców” w 1918 r. widział troskę o człowieczeństwo, w którym przezwyciężenie egoizmu narodowego mogłoby urzeczywistnić społeczny socjalizm. W tym sensie bronił po wojnie pacyfizm i zwalczał jakąkolwiek ideologię rasistowską.

Ze współpracy z kolegą uniwersyteckim i przyjacielem Hermanemm Cohenem wyrosła „marburska szkoła neokantyzmu”, która na początku XX wieku przyciągła do Marburga wielu studentów niemieckich i zagranicznych. W swojej wpływowej książce Platońska teoria idei (Platos Ideenlehre, 1903) Paul Natorp broni tezę, że idee platońskie należy interpretować jako prawa, a nie jako rzeczy. Już wtedy zarysował profil własnej funkcjonalnej teorii poznania, którą zbudował na logice transcendentalnej Immanuela Kanta (1724–1804) i jego pojęciu „jedności syntetycznej”. W rozwoju tej jedności, rozumianej jako podstawowa relacja jednego i różnorodnego ("monizm korelatywny") Natorp widział prawo procesu poznawczego. W książce Podstawy logiczne nauk ścisłych (Die logische Grundlagen der exakten Wissenschaften, 1910) rozwinął podstawowe relacje w system „ logicznych funkcji podstawowych” (kategorie), w poznawczo-logiczny fundament matematyki i fizyki. Wyodrębnienie takiej „obiektywnej” przyczyny wiedzy z „subiektywno-psychologicznej” prowadzi Natorpa do nowej psychologii filozoficznej (Psychologia ogólna według metody krytycznej, [Allgemeine Psychologie nach kritischer Methode], 1912), która w ścisłej korelacji do obiektywnych momentów poznania przedmiotu rekonstruuje jego subiektywno-psychologiczne momenty. W Filozofii (Philosophi, 1911) zastanawia się nad przejściem do etyki poprzez odkrytą już w poznaniu „powinność” rozumianą jako nieskończone zadanie. Kto pracę poznania świadomie podporządkowuje powinności, ten zastosował w niej wolę. Paul Natorp rozróżnia trzy stopnie woli: popęd, wybór i wolę rozumną. Wola rozumna objawia się na płaszczyźnie społecznej przez działalność edukacyjną.

Paul Natorp reprezentował poglądy lewicowe, opowiadał się za emancypacją kobiet, zniesieniem kary śmierci i pruskiego trójklasowego prawa wyborczego. Był też zamiłowanym kompozytorem i komponował muzykę kameralną (sonata wiolonczelowa, skrzypcowa, trio fortepianowe). Poza tym napisał 100 pieśni i dwa utwory chórowe. Korespondował z Johannesem Brahmsem (1833–1897), który odradził mu karierę kompozytorską.

Dzieła (wybór)

 
  • Descartes' Erkenntnistheorie. Eine Studie zur Vorgeschichte des Kriticismus. 1882.
  • Religion innerhalb der Grenzen der Humanität: Ein Kapitel zur Grundlegung der Sozialpädagogik. 1894.
  • Sozialpädagogik. 1899.
  • Platos Ideenlehre. 1903.
  • Logik in Leitsätzen. 1904.
  • Allgemeine Pädagogik in Leitsätzen zu akademischen Vorlesungen. 1905.
  • Gesammelte Abhandlungen zur Sozialpädagogik. 3 tomy, 1907.
  • Pestalozzi. Leben und Lehre. 1909.
  • Philosophie und Pädagogik. Untersuchungen auf ihrem Grenzgebiet. Marburg 1909.
  • Die logischen Grundlagen der exakten Wissenschaften. 1910.
  • Philosophie; ihr Problem und ihre Probleme. 1911.
  • Die allgemeine Psychologie nach kritischer Methode. 1912.
  • Der Tag des Deutschen. 1915.
  • Deutscher Weltberuf. 1918.
  • Sozialidealismus. 1920.
  • Beethoven und wir. 1920.
  • Der Deutsche und sein Staat. 1924.

Literatura

 
  • Helmut Holzhey: „Natorp, Paul” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 18, Duncker & Humblot, Berlin 1997, ISBN 3-428-00199-0, s. 752.