Philipp von Zesen

Philipp von Zesen (1619-1689)
Philipp von Zesen.
Źródło: Wikimedia Commons 

Philipp von Zesen, także Filip Cösius lub Caesius (pseudonim: Ritterhold von Blauen; ur. 8 października 1619 w Priorau koło Dessau; zm. 13 listopada 1689 w Hamburgu) – niemiecki poeta, ewangelicki twórca pieśni kościelnych, tłumacz i powieściopisarz. Uważany jest obok Sigmunda von Birkena (1626–1681) za jednego z pierwszych niemieckich pisarzy zawodowych. Jego powieść autobiograficzna Die adriatische Rosemund (1645) uchodzi za pierwszą wielką powieść niemiecką literatury barokowej, a jego poetyka wywarła silny wpływ na rozwój niemieckiego metrum (wzorzec rytmiczny). Rozprawy Zesena dotyczyły teorii literatury i języka. W wierszach i powieściach przekazywał także treści biblijne. (wyznanie luterańskie)

Genealogia

  • Ojciec: Philipp Zesen (zm. 1668), pastor w Priorau;
  • Matka: Dorothe z domu Paschasius (zm. 1658), córka pastora w Priorau;
  • Ożenił się: z Marie Becker z Stade.

Życiorys

Philipp von Zesen urodził się 8 października 1619 r. w Priorau jako syn pastora Philippa Zesena i jego żony Dorothei z domu Paschasius. W wieku 11 lat rozpoczął naukę w szkole łacińskiej w Halle, a od ok. 1635 r. uczęszczał do tamtejszego gimnazjum, gdzie był uczniem Christiana Gueintza (1592–1650). W tym czasie zaczął już pisać pieśni kościelne i wiersze okolicznościowe. W 1639 r. napisał pismo Disputatio de sale, które Gueintza opublikował wśród pism szkolnych. Od 1639 do 1641 r. studiował retorykę i poetykę u Augusta Buchnera (1591–1661) oraz teologię u Johanna Hülsemanna (1602–1661) na uniwersytecie w Wittenberdze.

Po ukończeniu studiów wyjechał jesienią 1641 r. do Hamburga. Tutaj poznał osobiście poetę Johanna Rista (1607–1667), z którym prowadził korespondencję przebywając jeszcze w Halle. W Hamburgu nawiązał także kontakt ze śląską poetką Dorotheą Eleonore von Rosenthal (zm. 1642), którą poznał wcześniej w Halle. W 1642 r. zadedykował jej Poetische Rosenwälder (Poetyckie lasy różane), a ona jemu swoje Poetische Gedanken (Myśli poetyckie). Dorothea von Rosenthal uważana jest także za model do Rosemundy z powieści Die Adriatische Rosemund (Adriatycka Rosemunda). W 1642 r. odbył pierwszą podróż do Holandii, która wkrótce stała się jego drugą ojczyzną. Wiosną następnym roku wrócił do Hamburga i 1 maja 1643 r. razem z Dietrichem Petersohnem z Hamburga oraz Hansem von Liebenau z Prus założył towarzystwo językowe „Rosengesellschaft”, nazwane później „Deutschgesinnte Genossenschaft”, którego celem było zachowanie czystości i poprawności języka niemieckiego. Symbolem towarzystwa stała się róża, gdyż pierwsza idea jego założenia powstała w ogrodzie różanym. Już w lipcu 1643 r. Zesen wyjechał do Londynu, skąd końcem miesiąca wrócił do Holandii, gdzie znalazł nowych protektorów i przyjaciół związanych z dworem królewskim.

Pomimo poparcia Georga Philippa Harsdörffera (1607–1658), który należał do „Deutschgesinnte Genossenschaft”, nie został początkowo przyjęty do „Towarzystwa Owocodajnego” (Fruchtbringende Gesellschaft) z powodu wprowadzanych zmian w niemieckiej ortografii i negatywnej opinii Christiana Gueintza. Dopiero po wstawiennictwie Augusta Buchnera został przyjęty w 1648 r. do „Towarzystwa Owocodajnego”, ale wkrótce (1649) zrezygnował z tej przynależności. W tym czasie Philipp Zesen pracował jako tłumacz i korektor w holenderskim wydawnictwie oraz odbył podróże do Londynu, Paryża i Danii. Od 1648 mieszkał w rodzinnym domu w Priorau. W latach 1649–52 mieszkał w Amsterdamie, gdzie poświęcił się pracy pisarskiej. W 1652 r. udał się na zlecenie miasta Amsterdam na dwór w Dessau, gdzie został przyjaźnie przyjęty i dzięki księżnej mógł brać udział w 1653 r. w sejmie Rzeszy w Ratyzbonie. Jego wygłoszona mowa znalazła uznanie u cesarza Ferdynanda III, który nadał mu tytuł szlachecki, za co Zesen podziękował mu w alegorycznym wierszu Güldner Regen über die deutsche durch den göttlichen Ferdinand itzund in Regensburg, berufene Danae von oben herab ausgegossen, an S. Kaiserliche Majestät. Na tym nie zakończyły się jego kontakty z dworem cesarskim i gdy popadł w ubóstwo cesarzowa zapewniła mu wsparcie finansowe.

Z Ratyzbony wrócił do Anhalt, gdzie mieszkał do 1655 roku. W tym czasie odbył też podróż do Estonii. W 1655 r. wrócił do Holandii, a w 1667 r., po śmierci przyjaciela, a później zaciekłego wroga Johanna Rista, wyjechał do Hamburga. Nadany mu przez cesarza tytuł palatyńskiego hrabiego dał mu prawo do nadawania poetyckich wieńców laurowych. W następnym roku wrócił do Amsterdamu, gdzie ożenił się z Marie Becker z Stade. Otrzymane do tej pory tytuły cesarskie i książęce nie zapewniały żadnych dochodów. W listach do znajomych i przyjaciół uskarżał się na swoją trudną sytuację finansową i zabiegał o jakiekolwiek wsparcie. Wkrótce po ślubie zamieszkał w Hamburgu, skąd odbył liczne podróże, aby znaleźć jakąś posadę. Jednak wszystkie te próby okazały się bezowocne. W 1674 r. przebywał w Wolfenbüttel, w 1675 r. w Jenie, a lata 1676–79 spędził przeważnie w Hamburgu. W 1679 r. ponownie wyjechał do Holandii, skąd w 1683 r. wrócił do Hamburga, gdzie zmarł 13 listopada 1689 roku.

Dzieła (wybór)

  • Melpomene Oder Trauer- und Klaggedichte (wiersze), 1638.
  • Deutscher Helicon, 1640.
  • Himmlische Kleio (wiersze), 1641.
  • FrühlingsLust oder Lob-, Lust- und Liebeslieder (zbiór wierszy), 1642.
  • Poetischer Rosen-Wälder Vorschmack (sielanka), 1642.
  • Hooch-Deutsche Spraach-Übung (rozprawa literacko-teoretyczna), 1643.
  • Liebesbeschreibung Lysanders und Kalisten, (tłumaczenie z języka francuskiego powieści Vitala d’Audiguier Histoire trage-comique de nostre temps. Sous les noms de Lysandre et de Caliste 1624), 1644.
  • Ibrahims oder Des Durchleuchtigen Bassa und der Beständigen Isabellen Wundergeschichte (tłumaczenie z języka francuskiego Ibrahim ou l’illustre Bassa 1644), 1645.
  • Die adriatische Rosemund (powieść autobiograficzna), 1645.
  • Lustinne (zbiór wierszy), 1645.
  • Die afrikanische Sofonisbe (tłumaczenie z języka francuskiego powieści François Du Soucy Sieur de Gerzana L’histoire africaine de Cleomede et de Sophonisbe 1627–1628), 1646.
  • Zum dritt- und letzten mahle...ausgefärtigter Hoch-deutscher Helikon (teoria na temat poetyki i metrum), 1649.
  • Schöne Hamburgerin (pieśni), 1668.
  • Assenat (powieść biblijna), 1670.
  • Simson (powieść biblijna), 1679.

Literatura

  • Karl Dissel: Zesen, Philipp von w Allgemeine Deutsche Biographie. Tom 45 (1900), s. 108-118.

Linki