Rainer Maria Rilke

Rainer Maria Rilke, właściwie René Karl Wilhelm Johann Josef Rilke (ur. 4 grudnia 1875 w Pradze (wówczas Austro-Węgry); zm. 29 grudnia 1926 w sanatorium Valmont koło Montreux (Szwajcaria)) – austriacki poeta, reprezentant liryki symbolicznej, prekursor egzystencjalizmu. (wyznanie katolickie)

Rainer Maria Rilke, 1900
Rilke, ok. 1900
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Josef (1838–1906), z Schwabitz (Czechy),inspektor kolejowy, austriacki podoficer.
  • Matka: Phia Entz (1851–1931), z praskiej rodziny kupieckiej.
  • Ożenił się: w Bremie w 1901 z Clarą Westhoff.
  • Dzieci: córka Ruth (1901–72), popełniła samobójstwo.

Życiorys

Rainer Maria Rilke przeżył, jak sam pisał, nieszczęśliwe dzieciństwo. Po śmierci starszej siostry matka ubierała i traktowała go jak dziewczynkę. Rozstanie rodziców w 1884 też wywarło duży wpływ na jego psychikę. Zgodnie z wolą ojca musiał w 1886 wstąpić do szkoły wojskowej w St. Pölten. Jednak ze względów zdrowotnych został z niej zwolniony w 1891. Do 1892 uczył się w Akademii Handlowej w Linzu. Po zdanej w 1895 maturze studiował literaturoznawstwo i estetykę w Pradze, od 1896 w Monachium (gdzie długi czas utrzymywał kontakt z Lou Andreas-Salomé (1861–1937)) i od 1897 w Berlinie.

Pierwsze podróże odbył do Skandynawii, Rosji, gdzie spotkał Lwa Tołstoja (1828–1910) oraz do Włoch. Po kolejnych pobytach w Rosji w 1898 i 1900 zatrzymał się w kolonii artystów w Worpswede koło Bremy. Od sierpnia 1902 do czerwca 1903 był w Paryżu, aby poznać rzeźbiarza Auguste'a Rodin'a (1840–1917). W Rzymie rozpoczął we wrześniu 1903 pracę nad powieścią autobiograficzną Zapiski Malte Lauridsa Brigge, którą kontynuował w 1904 w Szwecji i Kopenhadze. Od września 1905 do lipca 1906 pracował w Paryżu jako sekretarz Rodina. Dzięki wsparciu Harryego Grafa Kesslera (1868–1937) i wydawcy Antona Kippenberga (1874–1950) mógł dalej tworzyć i podróżować do Belgii, Berlina, Rzymu, na Capri i do Prowansji. W 1907 i w latach 1908–11 ponownie przebywał w Paryżu. W październiku 1910 ukończył powieść Zapiski Malte Lauridsa Brigge. Zimą 1910/11 podróżował do Algierii, Tunezji i Egiptu, a od października 1911 do maja 1912 mieszkał u swojej mecenaski, księżnej Marie von Thurn und Taxis (1855–1934) na zamku w Duino koło Triestu, gdzie zaczął pisać Elegie duinejskie. Następnie udał się do Hiszpanii (Toledo, Cordoba, Ronda), zimę 1913/14 spędził w Paryżu, a kolejne pięć lat w Monachium. Wybuch I wojny światowej spowodował, że nie mógł wrócić do Paryża, gdzie jego majątek skonfiskowano i zlicytowano.

Od 1916 odbywał zastępczą służbę wojskową w Archiwum Wojennym w Wiedniu. W 1919 wyjechał do Szwajcarii. Do końca życia mieszkał, pomijając krótkie podróże, w zamku Château de Muzot, który dał mu do dyspozycji jego szwajcarski mecenas Werner Reinhart (1884–1951). Tutaj ukończył w 1922 Elegie duinejskie i napisał Sonety do Orfeusza (1923).

Wczesne prace liryczne (m.in. Życie i pieśni, 1894; Ofiary dla Larów, 1895; Adwent, 1898) Rainera Marii Rilke są zaliczane do neoromantyzmu i charakteryzują się subiektywną wrażliwością. Można tam znaleźć cechy ornamentalne i sentymentalne, a także jedność poety z naturą. Po spotkaniu artystów w Worpswede w 1900 nastąpiła zmiana w jego twórczości o czym świadczą kolejne pisma Księga obrazów (1902, poszerzona w 1906) i Worpswede (1903). Tłem tego kryzysu było poznanie sceptycyzmu wobec wiedzy Fryderyka Nietzschego (1844–1900), naiwna empatia i język, który składał się tylko z metafor bez podstawy prawdziwości. Ten sceptycyzm językowy, który ukuło wielu autorów około 1900 (m.in. Hugo von Hofmannsthal, List, 1902), doprowadził go do poszukiwania nowego języka. Impuls do tego otrzymał w rzeźbiarstwie Rodina (Auguste Rodin, 1903, rozszerzone 1907) oraz malarstwie Paula Cézanne'a (1839–1906), którego pierwszą wielką wystawę retrospektywną Rainer Maria Rilke oglądał w Salonie Jesiennym w 1907.

Podmiot poezji odwoływał się teraz do estetyki „rzeczowej mowy” połączonej z abstrakcyjnymi zwrotami i konkretnymi obrazami (Poezje nowe, 1907 i Poezji nowych część wtóra, 1908). Nie chodziło w tym o empiryczną obiektywność, lecz szukanie werbalnego opisu świata, który powinien być ukształtowany według nowych reguł kompozycji. Materiał słowny stał się nawet rzeczową i obiektywną wielkością, jak również surową poetycką formą, którą Rainer Maria Rilke kalkulował z matematyczną dokładnością oraz ścisłym schematem rymów i regularnym metrum.

Konkretne rzeczy tworzą podstawę poematu, co szczególnie wyraźnie widać w powieści autobiograficznej Zapiski Malte Lauridsa Brigge (1910), która należy do kanonu klasycznej moderny. Była to zapowiedź nurtu egzystencjalnego w literaturze światowej. Po ukazaniu się tej książki rozpoczął się u jej autora głęboki kryzys twórczy, trwający dwanaście lat. Przyczyną jego była, trwająca od 1914 do 1916, nieszczęśliwa miłość do Lou Albert-Lasard (1885–1969) oraz doświadczenia wojenne. Sam Rainer Maria Rilke ten stracony czas określał jak „okres inkubacji”, żeby rozpoczęte w 1912 Elegie duinejskie ukończyć w kilka tygodni w 1922 i w 1923 napisać Sonety do Orfeusza. Oba zbiory poezji są napisane w formie dystychu elegijnego, w oparciu np. o twórczość Friedricha Gottlieba Klopstocka (1724–1803). Jednak czas kryzysu nie był stracony, ponieważ zaczął tłumaczyć francuskie dzieła literackie (m.in. André Gide (1869–1951), Paul Valéry (1871–1945)). Szukając nowych inspiracji zainteresował się pismami klasyków, przede wszystkim Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832) i Williama Szekspira (1564–1616).

W 1912 ukazało się nowe wydanie opowiadania lirycznego Pieśń o miłości i śmierci korneta Krzysztofa Rilke (pierwsze wydanie 1906), które uzyskało dużą popularność.

Dzieła (wybór)

Poezja

  • Życie i pieśni (Leben und Lieder, 1894).
  • Ofiary dla Larów (Larenopfer, 1896).
  • Uwieńczony marzeniem (Traumgekrönt, 1897).
  • Adwent (Adwent, 1898).
  • Sobie na świętowanie (Mir zur Feier, 1900).
  • Księga godzin (Das Stundenbuch, 1899–1905).
  • Księga obrazów (Das Buch der Bilder, 1902–1906).
  • Poezje nowe (Neue Gedichte, 1907).
  • Poezji nowych część wtóra (Der neuen Gedichte anderer Teil, 1908).
  • Requiem (1908).
  • Życie Maryi (Das Marien–Leben, 1912).
  • Elegie duinejskie (Duineser Elegien, 1912–1922).
  • Sonety do Orfeusza (Die Sonette an Orpheus, 1922).

Napisane w języku francuskim

  • Tendres impôts à la France (1923–1924).
  • Exercices et évidences (1925–1926).
  • Poèmes et dédicaces (1920–1926).
  • Vergers (1926).
  • Les Quatrains Valaisans (1926).
  • Les Roses (1927).
  • Les Fenêtres (1927).

Proza

  • Das Buch vom lieben Gott und anderes (1900).
  • Auguste Rodin (1903).
  • Pieśń o miłości i śmierci korneta Krzysztofa Rilke (Die Weise von Liebe und Tod des Cornets Christopher Rilke, 1906).
  • Zapiski Malte-Lauridsa Brigge (Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge, 1910).

Listy

  • Zebrane listy w sześciu tomach (Gesammelte Briefe in sechs Bänden, 1936–1939).
  • Listy (Briefe, 1950).
  • Listy w dwóch tomach (Briefe in zwei Bänden, 1991).

Literatura

  • Fritz Klatt: Rainer Maria Rilke. Wien 1948.
  • Ralph M. Köhnen: "Rilke, Rainer Maria", w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 21, Duncker & Humblot, Berlin 2003, ISBN 3-428-11202-4, s. 621–623 (online).

Linki