Robert Musil

Robert Musil (ur. 6 listopada 1880 w Klagenfurt am Wörthersee; zm. 15 kwietnia 1942 roku w Genewie) – austriacki pisarz i krytyk teatralny. Jego twórczość obejmuje nowele, dramaty, eseje, recenzje i dwie powieści. W 1906 r. ukazała się powieść Die Verwirrungen des Zöglings Törleß, która często była lekturą szkolną jako przykład literackiej moderny. Nad głównym niedokończonym dziełem Der Mann ohne Eigenschaften zawierającym aspekty autobiograficzne pracował od 1920 r. aż do śmierci. (wyznanie katolickie, od 1910/11 ewangelickie)

Klagenfurt - Musilhaus - Robert Musil
Graffiti na domu Roberta Musila w Klagenfurcie.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Alfred (1846–1924), inżynier, budowniczy maszyn, profesor i rektor w Niemieckiej Wyższej Szkole Technicznej (Deutsche Technische Hochschule) w Brnie; matka Hermine Bergauer; – ożenił się w Wiedniu w 1911 z Marthą (1874–1949, wyz. mojżeszowe, od 1898 katolickie, od 1910/11 ewangelickie, w pierwszym małżeństwie zawartym w 1898 [rozwód 1911] była żoną Enrico Marcovaldi, 1874–1944), córką Benno Heimanna (1836–74, bankier w Berlinie) i Franziske Friederike Meyer (1844–93); dzieci syn i córka z pierwszego małżeństwa żony.

Życiorys

W 1881 r. rodzina Roberta Musila przeprowadziła się do Chomutova w Czechach, gdzie jego ojciec został dyrektorem szkolnych warsztatów mechanicznych. Od 1882 r. Alfred Musil żył z rodziną w Steyr w Górnej Austrii, gdzie Robert uczęszczał do szkoły ludowej i pierwszej klasy gimnazjum realnego. W tym czasie dwa razy zachorował na "chorobę nerwową i mózgu" (być może zapalenie opon mózgowych?), która go na kilka tygodni przykuła do łóżka i być może powodowała późniejsze zahamowania pracy i problemy neurologiczne (halucynacje). W 1891 r., kiedy ojciec został docentem w Niemieckiej Wyższej Szkole Technicznej w Brnie, kontynuował naukę w tamtejszym gimnazjum realnym. Gdy miał ok. 10/11 lat doszło do jego konfliktu z matką, co spowodowało, że w 1892 r. wysłany został do szkoły kadetów w Eisenstadt, gdzie przebywał do 1894 roku. Tamtejsze przeżycia znalazły oddźwięk w powieści Die Verwirrungen des Zöglings Törleß. W latach 1894–1897 kontynuował naukę w wyższej szkole wojskowej w Hranice na Moravě (niem. Mährisch Weißkirchen). Następnym miejscem jego nauki była C.K Techniczna Akademia Wojskowa w Wiedniu, gdzie chciał zdobyć szlify oficera artylerii. Po kwartale (w grudniu 1897) przerwał studia i przy wsparciu ojca zaczął w 1898 r. studia w Niemieckiej Wyższej Szkole Technicznej w Brnie, w której jego ojciec był rektorem. W tym czasie duży wpływ wywarły na niego pisma m.in. Maurice'a Maeterlincka (1862–1949), Petera Altenberga (1859–1919) i Fryderyka Nietzsche (1844–1900). Wynikiem tej lektury było pismo Manuscript eines Buches moderner Richtung, które wysłał w maju 1901 r. do wydawnictwa Cotta. 18 lipca 1901 r. ukończył studia i uzyskał tytuł inżyniera.

Po zakończeniu studiów odbył w Brnie roczną służbę wojskową, w czasie której był częstym gościem w domu publicznym, gdzie zaraził się syfilisem. Według wszelkiego prawdopodobieństwa zaraził swoją ówczesną kochankę Hermę Dietz, która zmarła na tę chorobę w listopadzie 1907 roku, po tym jak towarzyszyła mu w 1902 r. w Stuttgarcie, gdzie pracował jako asystent profesora Carla von Bacha (1847–1931) w Wyższej Szkole Technicznej i w 1903 w Berlinie, gdzie w semestrze zimowym 1903/04 zapisał się na tamtejszy uniwersytet, aby studiować filozofię, psychologię, matematykę i fizykę. Jednak, żeby móc studiować musiał nadrobić zaległości z języków klasycznych i zdać maturę, co uczynił w czerwcu 1904 roku. W 1906 r. ukazała się, dzięki recenzji Alfreda Kerra (1867–1948) w berlińskim czasopiśmie Tag, jego pierwsza powieść Die Verwirrungen des Zöglings Törleß. Dzieło zostało odczytane przez współczesnych pedagogów i psychologów jako studium środowiskowe o młodocianym homoseksualizmie i zaburzeniach tożsamości okresu dojrzewania.

W lutym 1908 r. doktoryzował się u Carla Stumpfa (1848–1936) dysertacją pt. Beitrag zur Beurteilung der Lehren Machs, po czym rozpoczął karierę akademicką na uniwersytecie w Grazu. Od wiosny 1908 r. pracował nad nowelą Das verzauberte Haus. Następnie napisał dwa opowiadania Die Versuchung der stillen Veronika i Vollendung der Liebe (1908, które utworzyły tomik Vereinigungen (1911). Materiał czerpał z burzliwej przeszłości erotycznej Marthy, jego przyszłej żony, którą poznał w 1906 roku. W Vereinigungen opracował inspiracje zaczerpnięte ze studium histerii Sigmunda Freuda (1856–1939), np. młodzieńcza trauma. Teksty te były niezrozumiałe dla krytyków literatury, nawet dla Alfreda Kerra i Franza Bleia (1871–1942). Aż do entuzjastycznych recenzji Ernsta Blassa (1890–1939) i Alfreda Wolfensteina (1883–1945) krytycy byli nastawieni przeważnie negatywnie do tej książki. Po niepowodzeniu tej publikacji Musil przyjął w 1911 posadę bibliotekarza w Wyższej Szkole Technicznej (niem. Technische Hochschule) w Wiedniu. W tym czasie pisał eseje do wydawanego przez Franza Bleia czasopisma Der Lose Vogel i zaczął pracować nad dramatem Die Anarchisten (późniejszy tytuł Die Schwärmer, 1921). W lecie 1913 r. wziął półroczny urlop zdrowotny i udał się do Włoch. Początkiem 1914 r. został w Berlinie redaktorem czasopisma Neue Rundschau, z którym współpracowali także Hermann Hesse (1877–1962), Oskar Loerke (1884–1941) i Alfred Kerr (1867–1948).

Wybuch I wojny światowej przerwał tę działalność. Musil został powołany do wojska jako oficer rezerwy i odkomenderowany do ochrony granicy w Południowym Tyrolu. Po ciężkiej chorobie został w kwietniu 1916 r. zwolniony z dalszej służby wojskowej. Od lipca 1916 do kwietnia 1917 wydawał w Bolzano propagandowe pismo Soldaten-Zeitung, a od marca 1918 r. podobne pismo zatytułowane Heimat w Wiedniu. W Wiedniu brał także udział w pracach cesarsko-królewskiej wojennej kwatery prasowej, z którą współpracowali m.in. Albert Paris Gütersloh (1887–1973), Alfred Kubin (1877–1959) , Egon Erwin Kisch (1885–1948), Leo Perutz (1882–1957), Alice Therese Emma Schalek (1874–1956), Hugo von Hofmannsthal (1874–1929) , Rainer Maria Rilke (1875–1926), Alfred Polgar (1873–1955), Franz Theodor Csokor, Felix Salten, Stefan Zweig i Franz Werfel.

Od 1922 r. żył w Wiedniu jako wolny pisarz. W październiku 1923 r. Alfred Döblin przyznał mu za dramat Die Schwärmer nagrodę Kleist-Preis, którą dzielił z Wilhelmem Lehmannem (1882–1968), autorem Weingott. W maju następnego roku uhonorowany został nagrodą Wiener Kunstpreis. W listopadzie 1923 r. został wybrany na zastępcę przewodniczącego organizacji Schutzverband deutscher Schriftsteller Österreichs (SDSOe), której zadaniem była prawna ochrona pisarzy przed państwową ingerencją w twórczość literacką.

W następnych latach pracował nad dziełem swojego życia, niedokończoną powieścią Der Mann ohne Eigenschaften (1930-1943), pokazującą egzystencję nieposiadającego celu antybohatera Ulricha. Jego problemy finansowe chwilowo rozwiązała przyznana w 1929 r. nagroda Gerhart-Hauptmann-Preis.

W 1931 r. przeniósł się do Berlina, gdzie od 1932 r. wspierany był finansowo przez powstałe tam towarzystwo Musil-Gesellschaft skupiające miłośników jego twórczości. Po przejęciu władzy przez nazistów w 1933 r. Musil-Gesellschaft zostało rozwiązane, a Musil wraz żoną, która była pochodzenia żydowskiego opuścił w maju tegoż roku Berlin i przez Karlowe Wary, gdzie jakiś czas się leczył, wrócił do Wiednia. W Wiedniu m.in. jego przyjaciel, historyk sztuki Otto Pächt (1902–1988), założył w maju 1934 r. fundację Robert Musil-Fonds wspierającą go. W maju 1936 r. Musil doznał udaru mózgu.

Po aneksji Austrii w 1938 przez Niemcy uciekł razem z żoną do Szwajcarii, najpierw do Zurychu, gdzie przybył 2 września 1938, a potem w lipcu 1939 r. do Genewy. Małżonkowie znaleźli tam pomoc u pastora Roberta Lejeune oraz szwajcarskiej organizacji Hilfswerk für deutsche Gelehrte.

Robert Musil zmarł 15 kwietnia 1942 r. w Genewie w wyniku udaru mózgu. W pogrzebie uczestniczyło osiem osób, mowę pogrzebową wygłosił pastor Lejeune, który pokrył też koszty pogrzebu. Ciało Musila zostało spalone, a prochy zgodnie z rodzinnym zwyczajem zostały później rozsypane przez jego żonę.

Ponownego odkrycia Musila dokonał publicysta i pisarz Adolf Frisé (1910–2003), który w latach 1952–57 wydał jego pisma.

Dzieła (wybór)

  • Die Verwirrungen des Zöglings Törleß, 1906 (Niepokoje wychowanka Törlessa, przeł. Wanda Kragen, 1965).
  • Beitrag zur Beurteilung der Lehren Machs, 1908.
  • Das verzauberte Haus, 1908.
  • Das Unanständige und Kranke in der Kunst, 1911.
  • Vereinigungen. Zwei Erzählungen, 1911 (Zespolenia ; Historie nie historie, przeł. Zofia Rybicka, Wojciech Pieńkowski ; il. Krystyna Kosiba, 1982).
  • Die Schwärmer. Schauspiel in drei Aufzügen, 1921.
  • Drei Frauen. Novellen, 1924 (Trzy kobiety, przeł. Teresa Jętkiewicz, Maria Kurecka, Walentyna Kwaśniakowa, 1963).
  • Der Mann ohne Eigenschaften, część 1 i 2 1930–1933, część 3 niedokończona 1943 (Człowiek bez właściwości, przeł. Krzysztof Radziwiłł, Kazimierz Truchanowski, Janina Zeltzer ; [posł. Egon Naganowski], 4 tomy, 1971).
  • Nachlaß zu Lebzeiten, 1936 (Czarna magia albo Spuścizna za życia, przeł. Feliks Przybylak, 1989).
  • Über die Dummheit, 1937.

Literatura

  • Egon Naganowski: Podróż bez końca : o życiu i twórczości Roberta Musila. Wydawnictwo. Literackie 1980, ISBN 8-308-00071-1.
  • Wilfried Berghahn: Robert Musil. Bildmonographie. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 1988, ISBN 3-499-50081-7.
  • Karl Corino: Musil, Robert, w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 18, Duncker & Humblot, Berlin 1997, s. 632–636, online.
  • Karl Corino: Robert Musil. Eine Biographie. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 2003, ISBN 3-498-00891-9.

Linki

Autor: Roman Penkała