Martin Schongauer

Martin Schongauer.
Źródło: Wikimedia Commons

Martin Schongauer zwany także Martin Schön lub Martin Hübsch (ur. między 1446 a 1450 w Colmar; zm. 2 lutego 1491 w Breisach am Rhein) – niemiecki rytownik i malarz. Bardzo duża jest rozpiętość stosowanych przez Schongauera technik i formatów. Malował obrazy olejne, których wielkość odpowiadała miedziorytom, obrazy ołtarzowe i ścienne, których rozmiary znacznie przekraczały wówczas wykonywane. W jego rysunkach można znaleźć bardzo wczesną tendencję do autonomii medium, co szczególnie dotyczy Madonny z goździkiem (Berlin, Kupferstichkabinett).

Główną zasługą Martina Schongauera jest rozwój techniki miedziorytniczej, co doprowadziło do jej uznania jako pełnowartościowego środka wyrazu artystycznego. Przedstawienie kadzielnicy (katalog Lehra poz. 106) można określić jako być może pierwszą autonomiczną martwą naturę, jego Rodzina chłopska w drodze na targ (katalog Lehra poz. 90) należy do najwcześniejszych popularnych później chłopskich scen rodzajowych. Żaden inny piętnastowieczny artysta nie był tak często kopiowany jak Schongauer. Prace Schongauera wywarły silny wpływ na twórczość Albrechta Dürera.

Jakob Wimpheling pisał w Epitome rerum Germanicarum (1505, s. 68), że obrazy Martina Schongauera trafiały do Włoch, Hiszpanii, Francji, Anglii i innych krajów.

Kadzielnica.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Caspar, złotnik w Colmar;
Matka: Gertrud N. N.;

Życiorys

Martin Schongauer miał początkowo zostać złotnikiem podobnie jak ojciec. To utorowało mu drogę do techniki miedziorytniczej, gdyż sztuka złotnicza leżała u podstaw miedziorytnictwa. Wcześnie uczył się też malarstwa, a jego nauczycielem był Caspar Isenmann, na co wskazuje fakt, że w owym czasie Isenmann był uznanym malarzem w Colmar oraz jego widoczny wpływ na twórczość Schongauera. Dzięki Isemannowi zetknął się z nową naturalistyczną techniką malarską Jana van Eycka i Rogiera van der Weydena. Po pobycie na uniwersytecie w Lipsku w latach 1465–67 mógł przypuszczalnie wywędrować do Niderlandów w 1469 roku, o czym świadczyć może wykonana przez niego kopia, znajdująca się w Luwrze w Paryżu, środkowego fragmentu Sądu Ostatecznego Rogiera van der Weydena, którą Albrecht Dürer opatrzył właśnie taką datą. O styczności ze sztuką niderlandzką świadczy także jego gruntowna wiedza na jej temat, a prace Rogiera van der Weydena inspirowały go przez całe życie. Jednak sposób malowania i styl dowodzą, że Schongauer naukę nie ukończył w Niderlandach a w Niemczech. Na podstawie motywów i cech kolorystycznych przypuszcza się, że jego nauczycielem był Hans Pleydenwurff, który najpóźniej od 1457 roku mieszkał jako malarz w Norymberdze.

Madonna wśród róż.
Źródło: Wikimedia Commons

Około 1470 roku Martin Schongauer wrócił do rodzinnego miasta, gdzie założył warsztat, w którym zatrudnionych było kilku współpracowników i uczniów. O tym, że jego warsztat dobrze prosperował świadczą zakupy nieruchomości. Między 1471 a 1477 nabył w Colmar trzy stojące obok siebie domy na ulicy Schedelgasse, a w 1477 dodatkowo duży budynek „Zum Schwan“. 15 czerwca 1489 roku przebywał w Bazylei, gdzie udzielił bratu Paulowi pełnomocnictwo do prowadzenia jego interesów. W tym czasie był obywatelem miasta Breisach am Rhein, co związane było też z wykonanymi przez niego obrazami ściennymi w tamtejszej katedrze. Jednak nie zrezygnował z posiadłości w Colmar, chociaż nigdy nie nabył tam praw obywatelskich.

Martin Schongauer zmarł 2 lutego 1491 w Breisach am Rhein. Jego spadek przypadł braciom, przy czym Paul i Ludwig, krótko po jego śmierci wrócili do Colmar i przypuszczalnie prowadzili jego warsztat.

Twórczość

Znanych jest 115 miedziorytów Martina Schongauera, przy czym dwa lub trzy z nich budzą wątpliwości czy są jego dziełem. Żaden z nich nie jest datowany przez artystę, dlatego do dzisiaj trudno ustalić ich chronologię. Wszystkie ryciny opatrzone są monogramem M + S, przy czym „M” w dziesięciu (przypuszczalnie najwcześniejszych) różni się od pozostałych. Większa część rycin powstała między początkiem a połową lat 70-tych, co można wnioskować z wcześniej wykonanych kopii. Już w 1476 roku kopiowany był w Hiszpanii jego cykl Pasja. Zachowana duża ilość druków, z których część sięga 50-60 egzemplarzy, świadczy, że jego grafiki drukowane były w setkach egzemplarzy.

Prace Martina Schongauera wykonane innymi technikami nie są ani sygnowane, ani w inny sposób udokumentowane i mogą zostać zaliczone do dzieł artysty jedynie na podstawie stylistycznej. Zachowało się ponad 10 rysunków Martina Schongauera wykonanych piórem. Jedyne dokładnie datowane dzieło to monumentalny obraz Madonna wśród róż (Colmar, kościół św. Marcina), na odwrocie którego widnieje data 1473. Obecnie trochę okrojony obraz, początkowo o wymiarach co najmniej 2,5 x 1,6 m, zaliczany jest do najbardziej znanych piętnastowiecznych północnoalpejskich obrazów panelowych. Na to, że obraz został obcięty wskazuje kopia tego dzieła, którą posiadał profesor Johann Nepomuk Sepp w Monachium, która wskazuje, że obraz obcięto w górnej części, w wyniku czego gołąb Ducha Świętego i głowa Boga weszły w ramę.

Pokłon pasterzy.
Źródło: Wikimedia Commons

Akwarela z piwoniami (Los Angeles, Getty Museum) jest najwcześniejszym zachowanym studium natury wczesnego okresu nowożytnego.

Dla preceptora Jeana d'Orlier stworzył około 1480 roku dla Zakonu szpitalnego św. Antoniego ołtarz skrzydłowy w Isenheim (Colmar, Musée d’Unterlinden). Z rozdzielonym obecnie, a mierzącym po otwarciu dobre 3 x 11 m ołtarzem głównym dla kościoła dominikanów (Colmar, Musée d´Unterlinden), związane są dwie fundacje z 1471 i 1478 roku. Dzieło to zostało wykonane w stylu mistrza, ale dużą część lub nawet całość wykonali jego współpracownicy i uczniowie. Natomiast cztery małoformatowe obrazy maryjne są wykonane jego ręką i charakteryzują się delikatnością malowania, głębią kolorów uwzględniającą światłocienie. Przede wszystkim chodzi tutaj o obrazy Święta Rodzina (Wiedeń, Kunsthistorisches Museum) i Pokłon pasterzy (Gemäldegalerie Berlin). W tych pracach wyraźnie ukazuje się w typie figur i sposobie komponowania ścisły związek z miedziorytami.

W latach 80-tych w katedrze w Breisach am Rhein wykonał malowidła ścienne: Sąd Ostateczny, Przyjęcie błogosławionych do raju i Piekło. Przy około 14 metrów wysokości i szerokości do 10 m należą one do największych malowideł ściennych na północ od Alp. Ponieważ tego rodzaju zamówienie i jego wykonanie oraz techniczne względy wymagają dużego doświadczenia, można przypuszczać, że Schongauer wcześniej wykonywał tego rodzaju prace. Być może, że po 1480 roku intensywniej zajmował się malarstwem ściennym, o czym może świadczyć fakt, że zmniejszyła się w tym czasie ilość jego obrazów i grafik.

Dzieła (wybór)

Święta rodzina.
Źródło: Wikimedia Commons

Maria wśród róż, 1473 (Dominikanerkirche Colmar)
Święta Rodzina, 1475–1480 (Kunsthistorisches Museum, Wiedeń)
Sąd Ostateczny, fresk i malowidło ścienne, ok. 1489 (Breisacher St. Stephansmünster)
Pokłon pasterzy, ok 1480, Gemäldegalerie, Berlin

Literatura

Janitschek, Hubert, "Schongauer, Martin" w Allgemeine Deutsche Biographie 34 (1892), s. 735-739; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118610430.html#adbcontent
Kemperdick, Stephan, "Schongauer, Martin" w Neue Deutsche Biographie 23 (2007), s. 466-468; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118610430.html#ndbcontent

Linki

Prace Martina Schongauera w Zeno.org.

: Autor: Roman Penkała