Siegfried Lenz

Siegfried Lenz (ur. 17 marca 1926 w Ełku (wówczas niem. Lyck w Prusach Wschodnich); zm. 7 października 2014 Hamburgu) – niemiecki pisarz, obok Heinricha Bölla i Günter Grass jeden z najbardziej znanych nowelistów w niemieckiej literaturze powojennej.

Oprócz 15 powieści, z których za najważniejszą uchodzi, przetłumaczona na wiele języków Lekcja niemieckiego (Deutschstunde, 1968), która opowiada o okresie nacjonalizmu i fałszywym pojmowaniu pojęcia obowiązek, napisał 100 opowiadań, sztuki teatralne, słuchowiska, eseje i liczne recenzje. Duży sukces odniósł jego pierwszy zbiór krótkich historii z 1955 roku, Słodkie Sulejki (So zärtlich war Suleyken), m.in. dzięki nowemu stylowi opowiadania i zastosowaniu wschodniopruskiego potocznego języka niemieckiego. Do kanonu niemieckiej literatury szkolnej weszło jego opowiadanie Statek latarniowy ( Das Feuerschiff, 1960).

Bundesarchiv B 145 Bild-F030757-0015, Siegfried Lenz
Siegfried Lenz, 1969.
Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys i twórczość

Siegfried Lenz był synem urzędnika celnego i wyrastał na Mazurach. Po wczesnej śmierci ojca matka z córką wyjechała z Ełku, a Siegfried, który osiągnął wiek szkolny pozostał u babci, która mieszkała nad brzegiem Jeziora Ełckiego. W 1939 r. wziął udział w "Landjahr" we wsi Saugen (Prusy Wschodnie) i ostatecznie zakwalifikował się na dziewięciomiesięczny kurs dla bardzo uzdolnionych uczniów, który odbył się w Klaus-Harms-Schule w Kappeln w Szlezwiku-Holsztynie. Podczas gdy pięciu jego kolegów zostało skierowanych do szkoły Narodowo-Politycznego Zakładu Wychowawczego (Napola, Nationalpolitische Erziehungsanstalten, NPEA), Lenz uczęszczał do szkoły z internatem w Szamotułach (wówczas niem. Samtar). Później opisał życie w internacie w Szamotułach, ale pominął fazę przygotowawczą w Kappeln. Po uproszczonej maturze w 1943 roku w Szamotułach powołano go do marynarki wojennej.

Według dokumentów Berlińskiego Archiwum Federalnego, Siegfried Lenz jest wpisany do centralnego indeksu NSDAP z datą złożenia wniosku 12 lipca 1943 i datą przystąpienia 20 kwietnia 1944 roku. 20 kwietnia 1945 roku otrzymał nominację na podchorążego marynarki. Lenz twierdził, że nie wiedział o zbiorowym przyjęciu do NSDAP. Krótko przed zakończeniem wojny zdezerterował w Danii z krążownika pomocniczego i w czasie ucieczki dostał się w Szlezwik-Holsztynie do brytyjskiej niewoli.[1] Tam Lenz został tłumaczem brytyjskiej komisji ds. zwolnień z niewoli. W wydanym w 1966 roku eseju Na przykład ja (Ich zum Beispiel) informował zarówno o euforii siedemnastoletniego Lenza z powodu powołania, jak również o późniejszym otrzeźwieniu oraz zbawiennym końcu kłamstw pod koniec wojny.[2]

Po zwolnieniu z niewoli studiował na uniwersytecie w Hamburgu filozofię, anglistykę i literaturoznawstwo. Po przerwaniu studiów został wolontariuszem w gazecie Die Welt, a od 1950 do 1951 pracował w niej jako felietonista. Tam poznał żonę Liselotte (1918–2006[3]), która później ilustrowała kilka jego książek. Związek małżeński zawarli w 1949 roku. Sukces opublikowanej pierwszej powieści w dziale literackim gazety Die Welt zachęcił go do zostania wolnym pisarzem.[4]

W 1951 roku Siegfried Lenz opublikował w formie książkowej w wydawnictwie Hoffmann und Campe pierwszą powieść W powietrzu były jastrzębie (Es waren Habichte in der Luft). Dzięki otrzymanemu honorarium sfinansował podróż do Kenii; na podstawie doświadczeń z tego kraju powstało opowiadanie Lukas, potulny sługa (Lukas, sanftmütiger Knecht), w którym opisał m.in. powstanie Mau Mau przeciwko brytyjskim władzom kolonialnym, toczące się w latach 1952–1955. Odtąd Lenz żył w Hamburgu jako niezależny pisarz, później na duńskiej wyspie Als (Alsen), a w miesiącach letnich w Tetenhusen.[5]

Początkowo twórczość Siegfrieda Lenza była pod wpływem pism Ernesta Hemingway, a w latach 60-tych jego wzorem stał się inny amerykański pisarz, a mianowicie William Faulkner. Konwencjonalny sposób narracji Lenza, który przypomina dziewiętnastowiecznych nowelistów, prowadził do krytyki, przez co jego prace były uznawane za „staromodne”. W 1951 roku napisał powieść Dezerter (Der Überläufer), która ukazała się dopiero pośmiertnie w 2016 roku. Początkowo książka miała ukazać się w 1952 roku, jednak ze względów politycznych wydawnictwo wycofało się z tego projektu. Powieść opowiada o niemieckim żołnierzu, który pod koniec drugiej wojny światowej przyłącza się do partyzantów, a wraz z nimi do Armii Czerwonej.

Siegfried Lenz był regularnym gościem spotkań literackiej Grupy 47, do której należeli m.in. Ilse Aichinger, Heinrich Böll, Günter Eich, Hans Magnus Enzensberger, Günter Grass i Marcel Reich-Ranicki. Należał też do hamburskiego oddziału Kongresu Wolności Kultury (Kongress für kulturelle Freiheit, Congress for Cultural Freedom). Razem z Günterem Grassem angażował się w działalność SPD i wspierał politykę wschodnią Willy Brandta. 7 grudnia 1970 roku uczestniczył w Warszawie w uroczystości podpisania Układu między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec. W październiku 2011 roku został honorowym obywatelem Ełku.[6]

Od 1967 roku był członkiem stowarzyszenia niemieckich pisarzy PEN-Zentrum Deutschland. Od 2003 roku gościnnym profesorem na Uniwersytecie Heinricha Heinego w Düsseldorfie i honorowym członkiem Freie Akademie der Künste (Wolna Akademia Sztuk Pięknych) w Hamburgu.

Dzieła (wybór)

Powieści

  • Es waren Habichte in der Luft, 1951.
  • Duell mit dem Schatten, 1953.
  • Der Mann im Strom (Za burtą wyd. pol. 1966), 1957.
  • Brot und Spiele, 1959.
  • Stadtgespräch (Całe miasto mówi..., wyd. pol. 1965), 1963.
  • Deutschstunde (Lekcja niemieckiego, wyd. pol. 1971), 1968.
  • Das Vorbild, 1973.
  • Heimatmuseum (Muzeum ziemi ojczystej, wyd. pol. 1991), 1978.
  • Der Verlust, 1981.
  • Exerzierplatz, 1985.
  • Die Klangprobe, 1990
  • Die Auflehnung, 1994.
  • Arnes Nachlass, 1999.
  • Fundbüro (Biuro rzeczy znalezionych, wyd. pol. 2006), 2003
  • Landesbühne (Występy gościnne, wyd.pol. 2011), 2009.
  • Der Überläufer (Dezerter, wtd.pol. 2018), posmiertnie w 2016.

Opowiadania i nowele

  • So zärtlich war Suleyken (Słodkie Sulejki, wyd. pol. 1988), 1955.
  • Jäger des Spotts, 1958.
  • Das Feuerschiff, 1960.
  • Stimmen der See, 1962.
  • Gesammelte erzahlungen (Najszczęśliwsza rodzina miesiąca i inne opowiadania, wyd. polskie 1974), 1971.
  • Der Geist der Mirabelle (Opowieści z Bollerup, wyd.pol. 1978), 1975.
  • Einstein überquert die Elbe bei Hamburg (Einstein przepływa Łabę pod Hamburgiem, wyd. polskie 1977), 1975.
  • Lehmanns Erzählungen oder so schön war mein Markt, 1984 i Der Geist der Mirabelle, 1975 (Zapiski spekulanta; Duch Mirabelki, wyd. pol. 1994).
  • Schweigeminute: Novelle (Minuta ciszy, wyd. pol. 2016), 2008.

Literatura

  • Marcel Reich-Ranicki: Mein Freund Siegfried Lenz. W: FAZ, 17 marca 2006 (online).

Linki

Przypisy

  1. Hellmuth Karasek: "Stets wehte freundliche Milde durch sein Werk" Ein Nachruf auf den verstorbenen Siegfried Lenz, wspomnienie pośmiertne z 24 września 2015 Internet Archive.
  2. Der 8. Mai 1945. Ende und Anfang. SRF, 8. Mai 2015, Minute 14:40
  3. http://knerger.de/html/lenzsiegschriftsteller_120.html fotografia nagrobka.
  4. „Literatur ist Selbstzeugnis“ Siegfried Lenz w rozprawie Ulricha Wickerta. W: Über die Phantasie und das Alter. Hommage zum 85. Geburtstag. Hoffmann und Campe, Hamburg 2001, s. 7–26.
  5. Erich Maletzke: Siegfried Lenz. Eine biographische Annäherung. Klampen Verlag, Springe 2006, ISBN 3-934920-88-8, s. 172 f.
  6. Siegfried Lenz wird Ehrenbürger seiner Heimatstadt. W: Die Welt. 18 październik 2011 (online).