Ulrich Zwingli

Ulrich Zwingli (także Huldrych Zwingli; ur. 1 stycznia 1484 w Wildhaus w regionie Toggenburg; zm. 11 października 1531 w Kappel am Albis) - szwajcarski teolog, reformator religijny w Szwajcarii i jeden z głównych twórców ewangelicyzmu reformowanego. Wyznaczoną przez niego drogą podążyli Heinrich Bullinger (1504–1575) i Jan Kalwin (1509–1564).

Ulrich Zwingli Hans Asper
Portret Huldrycha Zwingliego wykonany przez Hansa Aspera, 1549.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Ulrich Zwingli (ok. 1419-1479); matka Margareta z domu Brugmann (ok. 1419-1479); - ożenił się w 19 kwietnia 1524 r. z Anną Reinhart (ur.ok. 1484-1538), wdową po Hansie Meyerze; miał czworo dzieci.

Życiorys

Dzieciństwo i czas nauki

Ulrich Zwingli opuścił rodzinny dom już w wieku sześciu lat i przez cztery lata mieszkał u wuja Bartholomäusa Zwingli w Weesen, gdzie się uczył. Od 1494 r. uczył się w szkole łacińskiej w Bazylei, a potem w Bernie. W 1498 r. rozpoczął studia na uniwersytecie w Wiedniu, po czym w latach 1502-1506 kontynuował je w Bazylei i ukończył z tytułem magistra artium. Podczas studiów w Bazylei uczył w szkole przy kościele Sankt Martin. Pomimo braku gruntownego wykształcenia teologicznego, podobnie jak wielu jemu współczesnych rozpoczął praktykę kościelną i już w 1506 r. został wyświęcony na księdza.

Pobyt w Glarus, Einsiedeln i Grossmünster

We wrześniu 1506 r. został wprowadzony na urząd duchownego w Glarus. W latach 1512-1515 jako kapelan polowy Ulrich Zwingli brał udział wraz z obywatelami Glarus w kampanii wojennej w Lombardii przeciw Francuzom. W uznaniu tego, że poparł papieża, został nagrodzony w 1515 i w następnych latach roczną rentę pięćdziesięciu florenów. W 1516 wyjechał do Bazylei i spotkał się z humanistą Erazmem z Rotterdamu, z którym utrzymywał kontakt przez wiele lat. Tam dołączył do grupy szwajcarskich humanistów, którzy starali się odnowić świat chrześcijański przez studiowanie Pisma Świętego i Ojców Kościoła.

Za swą lojalność wobec papieża otrzymał w 1516 powołanie jako pleban do Einsiedeln, gdzie pełnił posługę do 1518. 1 styczniu 1519 powołano Ulricha Zwingli, m.in. dzięki poparciu Oswalda Myconiusa jako plebana do kościoła Grossmünster w Zurychu. Data ta jest jednocześnie początkiem Reformacji w Szwajcarii. Od tego też czasu Zwingli przestał przyjmować pieniądze z Rzymu. W tym czasie wspierany przez radę miasta i burmistrza przeciwstawił się rekrutacji najemników dla króla francuskiego i popierał humanistyczną odnowę Kościoła. W początkowym okresie w Zurychu należał do grona humanistów, którzy zwrócili się przeciw ekskomunice Marcina Lutra. Zwingli stał się najbardziej wpływowym kaznodzieją w Zurychu i współpracował z grupą osób skupioną wokół burmistrza Maxa Roista nad wypracowaniem modelu reformacji, który nie powinien być ani wg Lutra ani Erazma. To działanie spowodowało zarówno opory wewnątrz Zurychu i na zewnątrz. Reformie ostro przeciwstawiały się kantony Schwyz, Uri, Unterwalden i Lucerny, natomiast Bazylea i Berno przyjęły rolę pośredników i utrudniały, aby nie została zawarta militarna konfederacja przeciw Zurychowi.

Środkiem, po który bardzo wcześnie sięgnął Ulrich Zwingli przy reformie Kościoła, było założenie humanistycznej grupy, której członkowie wzajemnie się uczyli języków biblijnych. Należeli do niej zarówno osoby duchowne i świeckie jak np. Konrad Grebel i Feliks Manz. Na przełomie 1522/23 grupa ta przekształciła się w nieformalną "szkołę biblijną", która była kierowana przez księgarza Andreasa Castelbergera i rzemieślników. Grupa ta w studiowaniu Pisma Świętego była wspierana przez Ulricha Zwingli.

W 1522 Zwingli opublikował swoje pierwsze pismo reformacyjne przeciw poście w Kościele rzymsko-katolickim: Von Erkiesen und Freiheit der Speisen. Pismo to powstało z okazji złamania postu przez znanego drukarza z Zurychu Christopha Froschauera. W piśmie tym usprawiedliwił działanie drukarza, ponieważ zachowanie postu narusza chrześcijańską wiarę. Do biskupa Konstancji wysłał pismo, w którym on i dziesięciu jego towarzyszy zwróciło się z prośbą o zniesienie celibatu.

Dysputy w Zurychu

Wildhaus Zwinglihaus
Dom narodzin Huldrycha Zwingliego w Wildhaus.
Źródło: Wikimedia Commons

Z inspiracji Ulricha Zwingli doszło 29 stycznia 1523 do pierwszej z trzech dysput w Zurychu. Sam Zwingli, uznawał świeckie władze jako będące stroną w dyskusji, ale decyzję w kwestii teologicznej zastrzegał sobie, gdyż Pismo odgórnie powinno być jedynym autorytetem w rzeczach wiary. W 67 artykułach 67 Artikel oder Schlussreden ujął dotychczasową swoją naukę. Z nich wynikły podstawowe założenia ewangelickiej wiary: Chrystus jest jedyną drogą do zbawienia, Kościół jako jego ciało jest żyjący i jednostka tylko przez niego jest zbawiona. Stary Kościół krytykował za: upadek papiestwa, ofiary mszalne, wstawiennictwo świętych, wytworność poszczególnych osób, obyczajowość w klasztorach i celibat. Mowę zakończył z krytycznymi i pozytywnymi wnioskami dotyczącymi świeckiej i duchownej władzy, kultu, pokuty, czyśćca, kapłaństwa oraz kwestiami dziesięciny, chrztu dzieci. Kwestie dziesięciny opisał w traktacie Von göttlicher und menschlicher Gerechtigkeit gdzie wskazał, że wprawdzie finansowanie Kościoła nie ma żadnego uzasadnienia w Nowym Testamencie, ale należy do porządku świata doczesnego. Te jego mowy są formalnym programem Reformacji i można tu poznać oryginalną pracę Ulricha Zwingli. Po tej dyspucie rada miasta Zurychu poleciła wszystkim duchownym głosić kazania zgodnie z Pismem Świętym. Decyzja ta była po myśli Ulricha Zwingli.

Kolejne dysputy odbyły się od 26 do 28 październiak 1523 i od 13 do 14 stycznia 1524. Podczas drugiej dysputy radzono o czczeniu obrazów i postanowiono je w ciągu sześciu miesięcy usunąć z kościołów, uznając kult obrazów za sprzeczny z przykazaniami Bożymi. Efektem trzeciej dysputy było wyeliminowanie mszy.

Rada miasta Zurychu za radą Ulricha Zwingli założyła nowe szkolnictwo oraz prawo moralne i małżeńskie. Wprawdzie Zwingli nie sprawował żadnego urzędu politycznego w mieście, ale poprzez swoje kazania miał silny wpływ na jego społeczność.

Zakończenie Reformacji

Titel Bibel Zwingli zürich
Strona tytułowa Biblii zuryskiej z 1531 roku.
Źródło: Wikimedia Commons

W 1525 Ulrich Zwingli wydał swoje wyznanie wiary Von der wahren und falschen Religion, które było w wielu punktach zgodne z poglądami Lutra i innych reformatorów. Była w nim pewne różnice w liturgii i odrzucił »cielesną obecność« Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej. Zatem w 1525 Reformacja i reforma nabożeństwa w Zurychu została zakończona. Została wprowadzona Wieczerza Pańska pod dwoma postaciami, zniesiono celibat i msze, zlikwidowano obrazy w kościołach oraz ustanowiono zapomogę dla biednych. Kasa dla ubogich finansowana była z sekularyzowanych klasztorów dóbr kapituły duchownej w Zurychu. Wprowadzono także edukację przy kościele Grossmünster dla przyszłych teologów reformowanych. Musieli się uczyć egzegezy biblijnej i uzyskać umiejętność prowadzenia kazań w języku niemieckim.

Ukoronowaniem tego wielkiego dzieła było przetłumaczenie, w latach 1524-1529, Biblii na język niemiecki. Zwingli dokonał tłumaczenia razem z Leo Judem. To tłumaczenie znane jest dzisiaj jako »Biblia zuryska« i ukazało się w wydawnictwie wcześniej wspomnianego Christopha Froschauera, pięć lat wcześniej niż tłumaczenie Biblii Lutra. Jest ono zatem najstarszym protestanckim tłumaczeniem Pisma Świętego.

Zwingli a anabaptyści

W 1524 i w następnych latach zaostrzył się rozłam między Ulrichem Zwingli i radykalną grupą proreformacyjną, do której należeli Konrad Grebel, Feliks Manz, Wilhelm Reublin i Johannes Brötli . Głównym problemem stała się kwestia chrztu dzieci. Zwingli obawiał, że ich wystąpienia mogą doprowadzić do podziału Kościoła w Zurychu, a po drugie miał wątpliwości co do ich kompetencji teologicznych. Chciał uniknąć rozłamu w obozie reformacyjnym kazał władzom wystąpić przeciw radykałom. 17 stycznia 1525 odbyło się wysłuchanie przeciwników chrzczenia dzieci przez radę miasta. Stanowisko, które przyjęli zostało uznane za nieuzasadnione. Niektórzy spośród nich, którzy nie byli obywatelami Zurychu zostali z miasta wypędzeni, a ci, którzy mieli prawa obywatelskie zostali wezwani do zmiany stanowiska i przerwania ich spotkań. Ich odpowiedzią na polecenie rady miasta było wykonanie w dniu 21 stycznia 1525 pierwszych chrztów osób dorosłych. Ich ruch rozszerzał się na wsiach wokół Zurychu, a najbardziej w Zollikon i Grüningen. W maju 1525 Zwingli wydał pismo Von der Taufe, von der Wiedertaufe und von der Kindertaufe, w którym próbował obalić poglądy anabaptystów. Dwa miesiące później odpowiedział mu doktor Balthasar Hubmaier, który był jedynym uczonym teologiem wśród anabaptystów i opublikował pismo Von dem christlichen Tauff der gläubigen.

Władze Zurychu, wspierane przez kaznodziejów reformowanych odpowiedziały na to groźbą więzienia, a od 1526 karą śmierci. Kilka egzekucji przywódców czołowych (Felixa Manza w 1527 i Konrada Winklera 1530), zatrzymania i przymusowe odwołania doprowadziły do tłumienia anabaptyzmu, który jednak już rozpowszechnił się w krajach niemieckojęzycznych Europy Środkowej i na terytorium Zurychu. Zwingli rozważał gminę polityczną w połączeniu z egzystencją chrześcijańskiego Kościoła reformowanego.

Rozmowy religijne

Wprowadzenie nowej Eucharystii w Wielki Czwartek 1525, która zastąpiła mszę oznaczało tryumf Reformacji w Zurychu, ale stało się początkiem waśni teologicznych, politycznych i militarnych. Głównym przeciwnikiem teologicznym na łonie nowej religii Ulricha Zwingli był Marcin Luter. Różniło ich pojmowanie znaczenia Komunii Świętej. Zwingli podobnie jak Erazm z Rotterdamu, a przeciwnie niż Luter, zaprzeczał obecność Chrystusa w eucharystycznych elementach chleba i wina. Trwający między nimi spór doprowadził do dysputy teologicznej w Marburgu (od 1 do 4 października 1529), w której udział także wzięli Filip Melanchton, Justus Jonas, Jan Oekolampad, Jakob Sturm von Sturmeck, Marcin Bucer, Kaspar Hedio, Andreas Osiander, Johannes Brenz i Stephan Agricola. Rozmowy nie przyniosły jednak porozumienia w kwestii Wieczerzy Pańskiej i oba te ruchy protestanckie szły odtąd odrębnymi drogami.

Podczas rozmów w styczniu 1528 Ulrich Zwingli przekonał Berno do przyłączenia się do Reformacji, a w styczniu 1529 Bazyleę. Nie udało mu się to jednak na terenach mocno katolickich, które potem wzięły udział w wojnach kappelskich w 1529 i 1531. Zwingli brał czynny udział w obu kampaniach wojennych i zginął 11 października w bitwie pod Kappel.

Następcą Ulricha Zwingli został Heinrich Bullinger, a później Jan Kalwin. Obaj podzielali jego stanowisko w sprawie Komunii Świętej i oraz jego myśl o boskiej predestynacja zawartej w Sermonis de providentiae Dei anamnema (1531).

Dzieła (wybór)

  • Von Erkiesen und Freiheit der Speisen, 1522.
  • Vom Touff, vom Widertouff, und vom Kindertouff, 1525.
  • Sermonis de providentia Dei anamenema, 1530.
  • Christianae fidei brevis et clara expositio ad regem christianum, 1531.

Literatura

  • Emil Egli, Georg Finsler u.a.. (Hg.), Huldreich Zwinglis sämtliche Werke, Leipzig, Berlin und Zürich 1905.
  • Christian Moser: „Huldrych Zwingli” w Historischen Lexikon der Schweiz (online).
  • Egli, Emil, "Zwingli, Ulrich" w: Allgemeine Deutsche Biographie 45 (1900), s. 547-575; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118637533.html#adbcontent.
  • Boris Hogenmüller: ZWINGLI, Ulrich (auch Huldreych, Huldrych oder Huldreich), Zürcher Reformator. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 33, Bautz, Nordhausen 2012, ISBN 978-3-88309-690-2, s. 1585-1600.

Linki

  • Zwingli. W: Meyers Konversations-Lexikon. 4. Auflage. Tom 16, Verlag des Bibliographischen Instituts, Leipzig/ Wien 1885–1892, s. 1018.
  • James M. Stayer: Biografia Zwingliego w MennLex V.