Walter Mehring

Walter Mehring (pseudonimy: Walt Merin, Glossator; ur. 29 kwietnia 1896 w Berlinie; zm. 3 października 1981 w Zurychu) – niemiecki pisarz i jeden z najwybitniejszych satyryków w Republice Weimarskiej. (dysydent)

Walter Mehring
Walter Mehring (1964).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Sigmar (1856–1915, wyznanie mojżeszowe, potem dysydent), publicysta, redaktor, tłumacz literatury francuskiej;
  • Matka: Hedwig Löwenstein (1866–1942 zamordowana w obozie koncentracyjnym KZ Theresienstadt) z Gniezna, śpiewaczka (pseudonim artystyczny Hedwig Stein);
  • Żona: od 1944 (rozwód ok. 1964) Marie-Paule Tessier (1916–77), malarka; bezdzietny.

Życiorys i twórczość

Walter Mehring przyszedł na świat 29 kwietnia 1896 w Berlinie w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec, Sigmar Mehring, był publicystą, redaktorem w satyrycznym dodatku Ulk do dziennika Berliner Tageblatt i tłumaczem literatury francuskiej. Z powodu krytycznego wiersza w sprawie afery Dreyfusa przebywał w 1900 roku trzy miesiące w więzieniu. Dziadek ze strony ojca, Siegfried, wykonywał nagrobki i był malarzem artystycznym we Wrocławiu. Matka Waltera była praską śpiewaczką operową. Dom rodzinny był też miejscem spotkań artystów i intelektualistów. Przebywali w nim między innymi Heinrich Zille i Lyonel Feininger.

Po zdanej eksternistycznie w 1914 roku maturze w Gimnazjum im. Wilhelma studiował przez dwa semestry historię sztuki w Berlinie i Monachium. Jeszcze przed maturą poznał awangardowych artystów berlińskiej bohemy, którzy spotykali się w „Café des Westens”. W tym czasie poznał też Herwartha Waldena, w którego czasopiśmie Der Sturm ukazały się w 1915 roku jego pierwsze wiersze napisane w stylu Augusta Stramma. W grudniu 1916 roku powołano Waltera Mehringa do służby wojskowej, jednak wkrótce (według słów pisarza) z powodu niezdolności przedwcześnie go zwolniono. Poprzez Theodora Däublera poznał Georga Grosza i na przełomie 1917/18 roku przyłączył się do berlińskich dadaistów. Walter Mehring, który początkowo chciał zostać rysownikiem, pisał od 1919 wiersze i piosenki kabaretowe, przede wszystkim dla kabaretu literackiego Maxa Reinhardta Schall und Rauch, w którym też występował. Liryka Waltera Mehringa, która fascynowała młodego Bertolta Brechta, podejmowała chodliwe motywy z antymieszczańskiej twórczości Franka Wedekinda (wielkie miasto jako „krajobraz”, prostytutki i włóczędzy jako przeciwieństwo „sytych mieszczan”), przedstawił je jednak, inspirowany dadaistycznie oraz wzburzony wojną i kontrrewolucją, niesłychanie radykalnie politycznie i językowo. Ostra krytyka militaryzmu, większości socjaldemokracji i wczesnego ruchu narodowosocjalistycznego łączyła się z wirtuozyjnym wprowadzeniem dialektu berlińskiego, języka opryszków, żargonu wojskowego i elementów liturgii. Wiersze Mehringa, utrzymane częściowo w rytmie jazzu, szokowały publiczność i przysparzały ich autorowi problemy z wymiarem sprawiedliwości. W 1920 roku wszczęto przeciwko Mehringowi postępowanie sądowe z powodu opublikowanego w czasopiśmie dadaistycznym Jedermann sein eigner Fussball wiersza Der Coitus im Dreimädlerhaus (Stosunek w Dreimädlerhausie) za rozpowszechnianie nieobyczajnych pism. Postępowanie zakończyło się uniewinnieniem. Pierwsza publikacja książkowa Das politische Cabaret (Kabaret polityczny, 1920) rozpoczęła sławę poety, a ugruntowały ją kolejne tomiki wierszy Das Ketzerbrevier (Brewiarz kacerza, 1921) i Wedding-Montmerte (1922). Jego wiersze z wczesnych lat 20-tych należą do istotnych dzieł ekspresjonistycznych. Obok Kurta Tucholskyego należał do twórców kabaretu polityczno–literackiego w Berlinie.

W latach 1922–28 żył przeważnie w Paryżu, od 1920 do 1924 pisał jako korespondent zagraniczny dla wydawanych przez Siegfrieda Jacobsohna czasopism Weltbühne i Tage-Buch. Po nowelach i tłumaczeniach z języka francuskiego (Honoré de Balzac, Eugène Pottier, Jean Baptiste Clément, pieśni rewolucyjne Komuny Paryskiej) ukazała się w 1927 roku historyczno-krytyczna powieść o prasie francuskiej Paris in Brand (Paryż w ogniu). W 1928 roku Walter Mehring, który został członkiem „Grupy 1925” i Pen–Clubu, ponownie zamieszkał w Berlinie. Powodowane to było w dużej mierze ścisłą współpracą z Erwinem Piscoriusem, która w szczytowym momencie doprowadziła do wystawienia komedii Mehringa Kupiec z Berlina (Kupiec z Berlina). Sztuka Mehringa o pochodzącym ze wschodu żydowskim spekulancie w Berlinie w czasie inflacji wywołała falę oburzenia, skandal i demonstracje grup SA przed teatrem, a później nienawiść nacjonalistów. Wydane zbiory wierszy Die Gedichte, Lieder und Chansons (Wiersze, pieśni i piosenki, 1929) oraz Arche Noah SOS (Arka Noego SOS, 1931) ukazują już silną rezygnację polityczną autora.

27 lutego 1933 roku, dzień przed podpaleniem Reichstagu, na czas ostrzeżony Walter Mehring uciekł do Paryża, a sam jeszcze ostrzegł Ossietzkyego i Brechta o grożącym im aresztowaniu. 10 maja 1933 roku jego książki spalono na stosach wraz z książkami wielu innych pisarzy. W Paryżu ukazały się w 1934 roku jego tomik wierszy Und Euch zum Trotz (A wam na przekór) – jeden z najlepszych tomików niemieckich emigrantów – i wydana anonimowo książka Naziführer sehen dich an (Przywódcy nazistów spoglądają na ciebie), z 33 biografiami prominentów faszystowskich, która była parodią książki Juden sehen dich an (Żydzi spoglądają na ciebie) publicysty nazistowskiego i antysemickiego propagandzisty Johanna von Leersa.

W latach 1934–38 Walter Mehring żył przeważnie w Wiedniu i regularnie pisał dla tygodnika Das Neue Tage-Buch Leopolda Schwarzschilda. W 1935 roku ukazała się jego satyryczna powieść Müllerowie: kronika niemieckiego rodu (Müller, Chronik einer deutschen Sippe von Tacitus bis Hitler), w której na przykładzie nauczyciela i członka partii rozliczył się z oportunizmem, ideologią rasistowską i duchowym posłuszeństwem. W tym samym roku odebrano mu obywatelstwo niemieckie.

Po wkroczeniu oddziałów niemieckich do Wiednia uciekł do Paryża, gdzie mieszkał w małym hotelu w Dzielnicy Łacińskiej razem z aktorką i publicystką Herthą Pauli (1909–73, siostrą laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki Wolfganga Pauliego) i czasowo z austriackim pisarzem Ödönem von Horváthem. Trudną sytuację materialną pisarza poprawiło stypendium amerykańskiego towarzystwa na rzecz wolności kultury niemieckiej „American Guild for German Cultural Freedom“. Po ataku Niemiec na Polskę internowano go jako „wrogiego bezpaństwowca” w Camp de Falaise (Normandia). W 1940 roku zwolniono go i wrócił do Paryża. Po wkroczeniu 14 czerwca 1940 roku Niemców do Paryża uciekł z Herthą Pauli na południe Francji. Już we wrześniu 1940 roku, w drodze z Marsylii do granicy hiszpańskiej, policja francuska aresztowała Mehringa w Perpignan i przetransportowała do obozu dla emigrantów St. Cyprien. Po interwencji amerykańskiego dziennikarza Variana Frya z „Emergency Rescue Committee“ zwolniono pisarza z obozu. Do czasu wyjazdu początkiem 1941 roku do USA ukrywał się w jednym z hoteli w Marsylii. Literackim owocem tych trzech lat było jego dwanaście Listów z północy (Briefe aus der Mitternacht) w formie wierszowej, poruszający dokument o sytuacji emigrantów i nieodwzajemnionej miłości Mehringa do Herthy Pauli.

Od czerwca 1941 do kwietnia 1942 roku Walter Mehring żył w Hollywood z honorariów Metro-Goldwyn-Mayer-Pictures. Potem osiadł w Nowym Jorku. Pierwsza publikacja z tych lat, dwujęzyczny tom wierszy No Road Back – Kein Weg zurück (1944), nie wzbudziła zainteresowania czytelników. Pisane artykuły dla czasopism Der Aufbau, The Nation i The New York Times również nie przynosiły dochodów wystarczających na utrzymanie się, co powodowało, że skazany był na wsparcie Georga Grosza. Dopiero tłumaczenie opublikowanej pierwotnie w 1951 roku w języku angielskim autobiografii The Lost Library (1952 Die verlorene Bibliothek, Autobiographie einer Kultur [Utracona biblioteka, autobiografia pewnej kultury]) okazała się sukcesem komercyjnym. Nawiązał tutaj do przeniesionej w 1937 roku biblioteki ojca, później ostatecznie utraconej i postawił w swoim sceptycyzmie godny uwagi pomnik zachodniej kulturze i literaturze oświeceniowej.

W lutym 1953 roku opuścił Stany Zjednoczone Ameryki, gdzie otrzymał obywatelstwo amerykańskie, i wrócił do Niemiec, czasowo mieszkał w Berlinie, Hamburgu i Monachium. W 1958 roku zdecydował się ostatecznie na powrót do Europy i osiadł w Asconie w Szwajcarii. Pisma Waltera Mehringa o historii sztuki i okresie kiedy sam ją tworzył, takie jak Paul Klee (1956), Verrufene Malerei (Malarstwo o złej reputacji, 1958) i Berlin Dada (1959) znalazły nielicznych czytelników. Podobny los spotkał tomy wierszy „Neues Ketzerbrevier (Nowy brewiarz kacerza, 1962) i Kleines Lumpenbrevier (Mały brewiarz lumpa, 1965), będące wyborem starych i nowych wierszy. Z powodów politycznych odrzucił w 1962 roku propozycję wydania w Berlinie Wschodnim książki Müllerowie: kronika niemieckiego rodu. Zachodnioniemieckie wydawnictwa widziały w nim natomiast „komika operetkowego” i „humorystę klubowego”. Próby zapuszczenia korzeni w Monachium w 1965 i drugi raz w 1975 roku stanowiły epizod. Od 1971 roku mieszkał w hotelu w Zurychu. Jako osobistą katastrofę przeżył w 1976 roku utratę 800-stronicowego manuskryptu z tytułem roboczym Topographie einer Hölle – Reportagen der Unter-Weltstädte (Topografia piekła – reportaż o miastach świata podziemnego), która nastąpiła podczas przeniesienia ze szpitala w Monachium do Zurychu.

Ukazująca się od 1978 roku edycja wszystkich dzieł Waltera Mehringa ukazuje, wprawdzie trochę późno, wybitne znaczenie pisarza jako chyba najważniejszego założyciela polityczno-literackiego kabaretu z duchem dada, fascynującego liryka miejskiego, autora prozy satyrycznej, autentycznego dokumentalistę emigracji, i wreszcie jako autora jednej z najbardziej oryginalnych wersji autobiografii intelektualisty.

Wyróżnienia

  1. Członek Niemieckiej Akademii Języka i Literatury w Darmstadt (od 1961).
  2. Nagroda im. Theodora Fontane (1967).
  3. Tytuł profesora (Berlin 1976).
  4. Wielki Krzyż Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (1977).

Dzieła (wybór)

  • Das politische Cabaret: Chansons, Songs, Couplets, 1920.
  • Das Ketzerbrevier: ein Kabarettprogramm, 1921.
  • Europäische Nächte: eine Revue in drei Akten und zwanzig Bildern, 1924.
  • Paris in Brand: Roman, 1927.
  • Die Gedichte, Lieder und Chansons, 1926.
  • Der Kaufmann von Berlin: ein historisches Schauspiel aus der deutschen Inflation, 1929.
  • Arche Noah S.O.S.: neues trostreiches Liederbuch, 1931.
  • Und euch zum Trotz: Chansons, Balladen und Legenden : mit neun Zeichungen und einem farbigen Umschlag vom Verfasser, 1934.
  • "Müller": die Chronik einer deutschen Sippe - Roman, 1935 (po. wyd. Müllerowie: kronika niemieckiego rodu; Noc tyrana. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1987 (Müller : Chronik einer deutschen Sippe, 1978; Nacht des Tyrannen, 1983).
  • Die Nacht des Tyrannen: Roman, 1937.
  • Die verlorene Bibliothek: Autobiographie einer Kultur, 1952.
  • Verrufene Malerei: von Malern, Kennern und Sammlern ; Berichte aus Paris, Berlin, New York, Florenz, 1958.
  • Berlin Dada: eine Chronik mit Photos und Dokumenten, 1959.
  • Neues Ketzerbrevier: Balladen und Songs, 1962.
  • Kleines Lumpenbrevier, 1965.

Literatura

Linki

  • Andreas Oppermann: Walter-Mehring.info. Biografia, bibliografia, zdjęcia i dokumenty. (online, dostęp 4.10.2020).

Artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.