Wassily Kandinsky
Wassiliy Kandinsky (ros. Василий Васильевич Кандинский, Wasilij Wasiljewicz Kandinski; ur. 16 grudnia 1866 w Moskwie, zm. 13 grudnia 1944 w Neuilly-sur-Seine) – rosyjski malarz, grafik i teoretyk sztuki, żyjący i działający w Rosji, Niemczech i Francji. Kandinsky i Franz Marc założyli grupę artystyczną Błękitny Jeździec (Der Blaue Reiter). W czasie Republiki Weimarskiej uczył w Bauhausie w Weimarze. Jego twórczość zaliczana jest do ekspresjonizmu, a sam artysta uważany jest za jednego z prekursorów abstrakcjonizmu. (wyznanie prawosławne)
 |
| Wassily Kandinsky, ok. 1913. Źródło: Wikimedia Commons |
Życiorys
Wassily Kandinsky urodził się 16 grudnia 1866 w Moskwie w zamożnej rodzinie hurtowników herbaty. Wkrótce po jego narodzeniu rodzina przeprowadziła się do Odessy. Po rozwodzie rodziców w 1871 r. wychowywał się u ciotki. Do 1885 r. podróżował każdego roku z ojcem do Moskwy. Otrzymywał lekcje rysunku i malarstwa. Po zdanej maturze w gimnazjum w Odessie studiował od 1886 r. prawo, ekonomię i etnologię na Uniwersytecie im. M. Łomonosowa w Moskwie. W 1889 r. odbył podróż z ekspedycją etnograficzną do guberni wołogodzkiej na Ural, aby studiować tam chłopskie obyczaje. Zafascynowały go mityczne, abstrakcyjne malowidła w jaskrawych kolorach w tamtejszych kościołach i domach. Jego badania nad folklorem tego regionu, zwłaszcza wykorzystanie jasnych kolorów na ciemnym tle, odzwierciedlają jego wczesne prace. W 1892 r. ukończył studia i ożenił się z kuzynką Anną Czemjakiną (ros. Анне Филипповне Чемякин), z którą rozwiódł się w 1911 roku. W następnym roku został na uniwersytecie asystentem na wydziale prawniczym i doktoryzował się. W 1895 r. pracował jako kierownik artystyczny w drukarni w Moskwie.
Gdy zdecydował się poświęcić malarstwu odrzucił w 1896 r. powołanie na estoński uniwersytet do Dorpatu i przeprowadził się do Monachium, gdzie od 1897 do 1899 uczęszczał do prywatnej szkoły malarskiej Antona Ažbe (1862–1905), a od 1900 r. studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium u Franza von Stucka (1863–1928). W 1901 r. razem z rzeźbiarzem Wilhelmem Hüsgenem (1877–1962), pisarzem Gustavem Freytagiem (1816–1895) i innymi artystami założył grupę artystyczną Phalanx i kierował należącą do niej „szkołą malarstwa i rysunku aktu”. Jednak małe zainteresowanie szkołą spowodowało jej zamknięcie w 1904 roku. Podczas prowadzonych tam lekcji poznał Gabriele Münter (1877–1962), która stała się jego towarzyszką życia. W 1902 r. Kandinsky pierwszy raz zaprezentował swoje prace na wystawie Berlińskiej Secesji.
W latach 1903–04 Kandinsky podróżował do Włoch, Holandii, Afryki Północnej i odwiedził Rosję. Od 1904 r. jego prace wystawiane były w Salonie Jesiennym w Paryżu. Od 1906 do 1907 spędzał czas z Gabrielą Münter w podparyskiej miejscowości Sèvres, gdzie namalował obraz Barwne życie. Po powrocie w 1908 r. do Monachium para wyruszyła wiosną do miejscowości Lana w Tyrolu Południowym, gdzie oboje malowali jeszcze w stylu postimpresjonistycznym. W międzyczasie, pomimo zagranicznego pochodzenia, przyjęto go w 1906 r. do Niemieckiego Stowarzyszenia Artystów.
Dla artystycznego rozwoju Kandinskyego ważne było spotkanie w lecie 1908 r. z Marianne von Werefkin (ros. Марианна Владимировна Верёвкина, pol. Marianna Władimirowna Wieriowkina, 1860–1938) i Aleksiejem Jawlenskym (ros. Алексей Георгиевич Явленский, 1864–1941). Pod ich wpływem Kandinsky i Münter zaczęli malować w stylu ekspresjonistycznym. W tym czasie poznał też filozofa Rudolfa Steinera (1861–1925), którego antropozofia inspirowała jego późniejszą twórczość. Od 1908 r. Kandinsky był członkiem Berlińskiej Secesji i od 1908 r. Nowego Stowarzyszenia Artystów Monachium (niem. Neue Künstlervereinigung München). Po 1909 r. zaczął interesować się malarstwem abstrakcyjnym.
1 stycznia 1911 r. poznał w atelier Marianny von Werefkiny Franza Marca (1880–1916). Pod wpływem nowego rodzaju muzyki Arnolda Schönberga (1874–1951) namalował obraz Impresja III (Koncert). Pojawiające się w Nowym Stowarzyszeniu Artystów Monachium różnice poglądów na temat malarstwa, a zwłaszcza malarstwa abstrakcyjnego Kandinskyego, skłoniły go w styczniu 1911 r. do rezygnacji z przewodnictwa w Nowym Stowarzyszeniu Artystów Monachium. Od czerwca planował razem z Franzem Marcem założenie nowego ugrupowania i almanachu. 18 grudnia 1911 r. zorganizowali w Monachium pierwszą wystawę redakcji Błękitny Jeździec (Der Blaue Reiter) w Galerie Thannhauser w Monachium. Wystawie towarzyszyło wydanie książki Kandinskyego O duchowości w sztuce, w szczególności w malarstwie (Über das Geistige in der Kunst, insbesondere in der Malerei), która była nawiązaniem do książki malarza i teoretyka sztuki Rudolfa Czapeka (1871–1935) pt. Zasadnicze problemy malarstwa. Almanach „Błękitny Jeździec” ukazał się pół roku później, w maju 1912 roku. Planowane kolejne wydania nie ukazały się. Zawarte w nim myśli miały fundamentalne znaczenie dla dalszego rozwoju malarstwa abstrakcyjnego.
Rok przed wybuchem I wojny światowej Kandinsky pokazał w Armory Show w Nowym Jorku obraz Improwizacja nr 27 i siedem prac na wystawie pierwszego Salonu Jesiennego w Berlinie. Po niemieckim wypowiedzeniu wojny Rosji nie mógł pozostać w Niemczech i razem z Gabriele Münter uciekł 3 sierpnia 1918 r. do Szwajcarii. Stamtąd udał się sam w listopadzie do Moskwy, gdzie ożenił się 11 lutego 1917 r. z Niną Nikolajewną Andreevskają. W styczniu 1918 r. został członkiem Wydziału Sztuk Wizualnych w Ludowym Komisariacie Oświaty Rosyjskiej FSRR. Od 1920 r. kierował Instytutem Kultury Artystycznej w Moskwie, gdzie spotykał czołowych przedstawicieli awangardy rosyjskiej. W tym samym roku zmarł jego syn Wsiewołod urodzony w 1917 roku.
Nie mogąc zaakceptować nowych stosunków w Sowieckiej Rosji, m.in. ograniczenie wolności artystycznej, wyjechał razem z żoną w grudniu 1921 r. przez Rygę do Berlina. W styczniu 1922 r. przyjął od Waltera Gropiusa (1883–1969) powołanie do Bauhausu w Weimarze jako nauczyciel malarstwa ściennego. Do zamknięcia w 1932 r. Bauhausu przez nazistów był nauczycielem w Weimarze, Dessau i Berlinie, gdzie zetknął się z rosyjskim konstruktywizmem. W tym czasie jego obrazy zdominowały definitywnie struktury geometryczne. W Dessau mieszkał razem z Paulem Klee (1879–1940) w budynku dla nauczycieli Bauhausu. Razem z Klee, Lyonelem Feiningerem (1871–1956) i Aleksiejem Jawlenskym (1864–1941) założył w 1924 r. grupę artystyczną „Błękitna Czwórka” (Die Blaue Vier). W 1926 r. ukazało się teoretyczne pismo Kandinskyego Punkt i linia a płaszczyzna. Dwa lata później otrzymał niemieckie obywatelstwo (1928), a w 1929 r. miała miejsce pierwsza indywidualna wystawa jego akwareli i rysunków w Galerie Zak w Paryżu. W 1930 r. spotkał w Dessau amerykańskiego przemysłowca i filantropa Solomona Roberta Guggenheima (1861–1949), który zainteresował się nową sztuką abstrakcyjną i kupił początkowo kilka jego obrazów, a później kolejne. Obecnie Guggenheim-Museum dysponuje ponad 150 obrazami Kandynskyego.
Po zamknięciu Bauhausu w 1932 r. emigrował z żoną do Francji, gdzie zamieszkał w podparyskiej miejscowości Neuilly-sur-Seine. Wassily Kandinsky miał problemy z zaaklimatyzowaniem się we Francji, ponieważ sztuka abstrakcyjna nie znajdowała tu uznania, a w galeriach dominowały dzieła kubistów i surrealistów. W 1934 r. wziął udział w Paryżu w wystawie ruchu artystycznego Abstraction-Création, w 1936 w wystawach Abstract and Concrete w Londynie i Cubism and Abstract Art w Nowym Jorku. W 1937 r. 57 jego prac zostało skonfiskowanych w niemieckich muzeach i 14 z nich pokazano na wystwie „sztuki zdegenerowanej” w Monachium. W tym samym roku uczestniczył w paryskiej wystawie „Geneza i rozwój niezależnej sztuki międzynarodowej” w muzeum Jeu de paume. W 1939 r. przyjął razem z żoną obywatelstwo francuskie i ukończył ostatnią wielką pracę z zakresu „kompozycji”, obraz Kompozycja X. Ostatnia wystawa prac artysty za jego życia miała miejsce w 1944 roku w paryskiej galerii L'esquisse. Wassily Kandinsky malował codziennie do końca lipca 1944 r, zmarł 13 grudnia tegoż roku w Neuilly-sur-Seine.
Kilka prac Kandinskyego pokazano pośmiertnie na wystawach sztuki nowoczesnej documenta 1 (1955), documenta II (1959), documenta III (1964) documenta 8 (1987) w Kassel.
Dużo młodsza od Kandinskyego żona Nina Kandinsky przeżyła go o 36 lat. Po śmierci artysty administrowała jego spuścizną, przekazała 30 obrazów i akwareli do paryskiego Centrum Pompidou oraz część z nich sprzedała. We wrześniu 1980 r. została zamordowana we własnym domu w Gstaad w Szwajcarii podczas rabunku.
Forma i barwa
Kandinsky nadał barwom głębokie znaczenie i stworzył z nich przeciwstawne pary. Pierwszą z nich tworzy błękit i żółć. Błękit jest zimny, reprezentuje ruch koncentryczny, niebo, transcendentalność, nieskończoność i spokój, błękitna powierzchni zdaje się od nas oddalać. Żółć jest ciepła, agresywna, ziemska, reprezentuje ruch ekscentryczny, żółta powierzchnia zdaje się do nas przybliżać. Mieszanina błękitu i żółci, czyli zieleń, wywołuje wrażenie bezruchu i spokoju.
Kolejną parę kontrastową stanowi biel i czerń. Jasność ma tendencję ku bieli a ciemność ku czerni. Biel uważa jako głęboki spokój i pełną możliwości. Czerń jest nicością bez możliwości, jest wieczną i beznadziejną ciszą, odpowiada śmierci. Mieszanina bieli i czerni prowadzi do szarości, która nie posiada żadnej aktywnej siły, w czym podobna jest do zieleni. Kolor szary odpowiada brakowi nadziei, im ciemniejszy tym bliższy staje się rozpaczy, a w jaśniejszym można znaleźć odrobinę nadziei.
Czerwień jest kolorem ciepłym i bardzo żywym, posiada ogromną siłę i jest ruchem samym w sobie. Zmieszana z czernią daje brąz, który jest kolorem twardym. Zmieszana z żółcia, nabiera ciepła i daje kolor pomarańczowy, który ma ruch „promieniowania na otoczenie”. Czerwień zmieszana z błękitem oddala się od człowieka i daje fiolet, który jest osłabioną czerwienią. Czerwień i zieleń tworzą trzeci wielki kontrast, a kolor pomarańczowy i fioletowy czwarty.
Dzieła (wybór)
- Gabriele Münter podczas malowania w Kallmünz, 1903, Städtische Galerie im Lenbachhaus, Monachium.
- Wspomnienie z Wenecji 4 (Ponte Rialto), 1904, Centre Pompidou, Paryż.
- Słońce Rotterdamu, 1906.
- Barwne życie, 1907, Lenbachhaus, Monachium.
- Cmentarz i plebania w Kochel, 1909, Lenbachhaus, Monachium.
- Murnau – widok z koleją i zamkiem, 1909, Lenbachhaus, Monachium.
- Murnau z tęczą,1909.
- Murnau – pejzaż górski z kościołem, 1910, Lenbachhaus, Monachium.
- Improwizacja 9, 1910, Staatsgalerie Stuttgart.
- Krowa, 1910.
- Pejzaż romantyczny, 1911, Lenbachhaus, Monachium.
- Sąd Ostateczny/Kompozycja V, 1911, własność prywatna.
- Improwizacja Potop, 1912, Kunstmuseen Krefeld.
- Pejzaż z kościołem, 1913, Essen Museum Folkwang.
- Improwizacja 27 (Ogród miłości), 1913, Armory Show, Nowy Jork.
- Czerwona plama II, 1921, Lenbachhaus, Monachium.
- Na białym II, 1923, Musée National d’Art Moderne w Centre Georges-Pompidou, Paryż.
- Przechodząca linia, 1923, Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, Düsseldorf.
- Dwie czarne plamy, 1923, Kolekcja Paula Heinza Bendixa.
- Żółty-czerwony-niebieski, 1925, Musée National d’Art Moderne w Centre Georges-Pompidou, Paryż.
- Kompozycja, 1928, Lille Métropole, musée d’art moderne, d’art contemporain et d’art brut, Villeneuve-d’Ascq.
- Błękit nieba, 1940, Musée National d’Art Moderne w Centre Georges-Pompidou, Paryż.
Literatura
- Ulrike Becks-Malorny: Wassily Kandinsky. Taschen, Köln 2007.
- Wolfgang Freiherr von Löhneysen: Kandinsky, Wassily w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 11, Duncker & Humblot, Berlin 1977, ISBN 3-428-00192-3, s. 97–101; url: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118559737.html#ndbcontent.