Wibrandis Rosenblatt

Wibrandis Rosenblatt. Źródło: Wikimedia Commons

Wibrandis Rosenblatt (ur. w 1504 w Säckingen; zm. 1 listopada 1564 w Bazylei) była żoną trzech wybitnych reformatorów religijnych: Jana Oekolampada, Wolfganga Capito i Marcina Bucera.

Genealogia

• Ojciec: Hans Rosenblatt (ok.1475–ok.1530) sołtys Säckingen;
• Matka: Magdalena Strub z Bazylei;
• Poślubiła: 1) w 1524 magistra Ludwiga Kellera (zm. 1526), 2) w 1528 Jana Oekolampada, 3) w 1532 Wolfganga Capito, 4) w 1542 Marcina Bucera.
• Dzieci z: 1) małżeństwa 1 córka, 2) dwie córki i syn, 3) pięcioro, 4) dwoje.

Życiorys

Wibrandis Rosenblatt urodziła się w 1504 roku w Säckingen, jako córka Hansa Rosenblatta, późniejszego sołtysa Säckingen i cesarskiego dowódcy chorągwi oraz Magdaleny Strub z Bazylei, która pochodziła z rodziny garbarzy i radców Bazylei. Imię otrzymała ku czci lokalnej świętej, Wibrandis von Eichsel, a oznacza ono „miecz walki”. Magdalena Rosenblatt po śmierci męża wróciła z dziećmi do Bazylei, gdzie kilku członków jej rodziny zasiadało w radzie miejskiej.

Wibrandis w roku 1524 w wieku 20 lat poślubiła magistra siedmiu sztuk wyzwolonych Ludwiga Kellera, z którym miała córkę Wibrandis. Niestety już po dwóch latach została wdową (mąż zmarł 25 lipca 1526). Jako młoda wdowa wróciła do domu matki.

Pół roku później, w styczniu 1527 roku, reformator z Bazylei Johannes Oekolampad, po raz pierwszy rozważał zawarcie związku małżeńskiego. W liście do swojego kolegi Wolfganga Capito pisał:

„Albo będę szukał jakiejś chrześcijańskiej siostry, tzn. jakiegoś Feniksa, albo zostanę bezżenny, jeśliby tego chciał Pan (Bóg)”. Ów ptak jest rzadki i stąd mało znany i może się zdarzyć, że w moją sieć jakiś inny[ptak] wleci, gdybym chciał”.

-Staehelin I: Nr. 457

To, że bazylejski reformator powołuje się tutaj na Feniksa, jest wiele mówiące, ponieważ ten mityczny ptak był symbolicznie porównywany w tradycji z Chrystusem. Humanistycznie wykształcony Oekolampad życzył sobie zatem żony, która tak samo jak on w naśladowaniu Chrystusa, poświęciłaby się dla innych. W lutym 1528 roku zmarła jego matka, która do tej pory prowadziła jego dom. To zdecydowało, że w marcu tegoż roku, w wieku 45 lat ożenił się z 20 lat młodszą Rosenblatt, która konwertowała wówczas na ewangelicyzm. Zdaniem Oekolampada była dobrą chrześcijanką z szanowanej rodziny, chociaż niezbyt zamożnej. Do Wilhelma Farela napisał:

„Jest w Chrystusie poniekąd gruntownie wykształcona i opiekuje się gorliwie utrzymaniem domu; dokładnie tak jak sobie życzyłem”.

- Staehelin I: Nr. 576

Natomiast do Wolfganga Capito napisał :

„Jest żoną jaką zawsze sobie życzyłem i nie chciałbym żadnej innej”.

- Staehelin I: Nr. 639

Wnioskować zatem można, że w tych burzliwych czasach faktycznie znalazł swego Feniksa. Ich małżeństwo dotykały jednak problemy, nie tylko religijno-polityczne, ale musieli także znosić drwiny im współczesnych, i tak na przykład Bonifatiusa Amerbacha, czy Erazma z Rotterdamu. Powody tego leżały w tym, że małżeństwo kapłana nadal było odbierane jako prowokacja, a po drugie dzieliła ich oboje bardzo duża różnica wieku. Ponieważ Wibrandis była obywatelką Bazylei, to dzięki niej i Oekolampad otrzymał prawo obywatela miasta. Z małżeństwa tego przyszło na świat troje dzieci: Eusebius (1528; z języka greckiego „pobożny”), Irene (1530; z języka greckiego „pokój, zgoda”) i Aletheia (1531; z języka greckiego „prawda”).

Dzięki mężowi nawiązała kontakty z Anną Zwingli (Anna Reinhart), Agnes Capito i Elisabeth Bucer. Jako żona reformatora często przyjmowała gości, uchodźców i ludzi w potrzebie.

Jesienią 1531 roku Oekolampad ciężko zachorował i 23 listopada 1531 roku zmarł.

Krótko przed tym zmarła z powodu dżumy Agnes Capito, żona Wolfganga Capito. Wdowiec z kilkoma dziećmi potrzebował kobiecej ręki i pierwsze myśli skierował ku Sabinie Bader, wdowie po straconym anabaptyście Augustinie Baderze, ale jego przyjaciel, Marcin Bucer odradził mu to jako zbyt ekstrawaganckie i polecił młodą wdowę Wibrandis Rosenblatt. Capito jak i Wibrandis zaakceptowali tę propozycję i 11 kwietnia 1532 roku pobrali się. Wibrandis Rosenblatt z czwórką dzieci przeprowadziła się do Strasburga, gdzie Capito był księdzem w kościele Jung-St. Peter. Capito w tym czasie miał sześcioro dzieci z poprzedniego małżeństwa. Na samym początku wspólnego życia Rosenblatt uregulowała finanse domowe Capito, gdyż z powodu udzielonego poręczenia wpadł w długi. W następnych latach przyszły na świat kolejne dzieci: Agnes (1533), Dorothea (1535), Johann Simon (1537), Wolfgang Christoph (1538) i Irene (1541), która otrzymała imię w międzyczasie zmarłej siostry przyrodniej. Chrzestnymi dzieci byli między innymi: Katharina Zell, Marcin Bucer i profesor Simon Grynaeus.

Rok 1541 był bardzo bogaty w wydarzenia. Najstarsza córka, z pierwszego małżeństwa Wibrandis Keller wyszła za mąż za Hansa Jeligera. W Strasburgu szalała już epidemia dżumy, której ofiarą padło również troje jej dzieci Eusebius, Dorothea i Wolfgang Christoph oraz mąż Wolfgang Capito.

Podczas tej epidemii zmarła także Elisabeth Silbereisen, była zakonnica, a od 1522 roku małżonka Marcina Bucera. Przed śmiercią prosiła męża, aby poślubił wdowę po Wolfgangu Capito. Wezwała również do siebie Wibrandis i prosiła ją, aby po jej śmierci poślubiła jej męża i zaopiekowała się ich dziećmi, których było dziesięcioro, wraz z upośledzonym synem Nathanaelem. Oboje prośbę jej spełnili i pół roku po jej śmierci, 16 kwietnia 1542 roku zawarli związek małżeński. Rosenblatt zamieszkała ze swoimi dziećmi u męża na parafii przy kościele św. Tomasza w Strasburgu. Oprócz matki Wibrandis, która zawsze jej towarzyszyła, do gospodarstwa domowego należał także ojciec Bucera wraz ze swoją drugą żoną.

W niespełna rok po ślubie Bucer wyjechał na kilka miesięcy do Kolonii, gdzie pomagał tamtejszemu arcybiskupowi o poglądach ewangelickich w reformowaniu księstwa. W tym czasie na świat przyszedł ich syn Martin (1543), a później jeszcze córka Elisabeth (1545). W tym czasie w ich domu zamieszkała także najmłodsza córka jej brata Adelberga, Margarethe Rosenblatt. Siedem lat po ślubie Bucer musiał na skutek wejścia w życie Interim augsburskiego opuścić Strasburg. W kwietniu 1549 roku emigrował do Anglii, gdzie zatrzymał się u arcybiskupa Canterbury, Thomasa Cranmera. Arcybiskup zaproponował mu sprowadzenie tam rodziny, na co Bucer chętnie przystał. Jeszcze jesienią tego samego roku Wibrandis udała się w podróż do Anglii, a w listopadzie 1549 roku wróciła do Strasburga po resztę rodziny.

W Strasburgu czekały na nią różne nieprzyjemności, o czym na bieżąco informowała swojego męża. Z jednej strony chciano skonfiskować jej dobra, a z drugiej powinna była się stawić przed sądem kościelnym. Dzielnie się w obu przypadkach broniła i późnym latem wyruszyła razem ze swoją matką i dziećmi do Cambridge. Jednak kilka miesięcy po jej przybyciu Bucer ciężko zachorował i zmarł w nocy z 28 lutego na 1 marca 1551 roku. W kwietniu tegoż roku Wibrandis Rosenblatt postanowiła wrócić do Strasburga.

Wiosną 1553 roku zmarł na dżumę jej zięć, Christoph Söll, co spowodowało, że zdecydowała się udać z rodziną do Bazylei. Jedyny pozostały jej syn, Johann Simon studiował teologię w Bazylei i wkrótce przeprowadził się do Marburga. Dał jednak widocznie swojej matce powód do wielkiej troski, skoro w liście z 14 marca 1557 roku, przemawiała mu do sumienia, a jej napomnienia pełne były biblijnych podobieństw. Jednak później ślad po synu zaginął. W 1564 roku w Bazylei szalała kolejna epidemia dżumy. 1 listopada tegoż roku jej ofiarą padła także sama Wibrandis Rosenblatt. Została pochowana u boku swego drugiego męża, Jana Oekolampada w krużganku katedry w Bazylei. Inskrypcja na grobie Oekolampada docenia jego humanistyczną edukację i znaczenie dla ewangelickiej nauki, jak i porządku kościelnego w Bazylei, ale nazwiska Wibrandis Rosenblatt na epitafium brakuje.

Starsze wyobrażenia o Wibrandis Rosenblatt podsumowują jej zaangażowanie np. tak:

„Przyczynek Wibrandis Rosenblatt do Reformacji leży podobnie, jak Katarzyny von Bora, raczej w domowo-rodzinnym zakresie”.

- Bainton: 84.

Jako małżonka reformatora uczestniczyła w tworzeniu nowej historii, budowała nowy model postawy i roli żony pastora ewangelickiego, a przez to także współuczestniczyła w kształtowaniu protestanckiego „urzędu parafialnego”. Żona pastora jako nowa „instytucja” była nieodzowną częścią „urzędu parafialnego”. „Urząd pastora i urząd pastorowej były wzajemnie ze sobą powiązane” (Schorn-Schütte: 112f.).

To połączenie odpowiadało podczas ruchu reformacyjnego nowo zdefiniowanemu stosunkowi mężczyzny i kobiety, matki i ojca rodziny. Małżeństwo księdza powinno ucieleśniać w dniu powszednim idealny obraz partnerstwa, gospodarstwa domowego, wychowania dzieci, a przede wszystkim chrześcijańskiego życia. To ostatnie oznacza także służbę dla biednych i chorych. O wymagającej roli żony pastora tak pisze Marcin Bucer w uznaniu dla swojej zmarłej małżonki, Elisabeth Silbereisen:

„Drogi Bóg dał mi najpierw małżonkę aż na 20 lat, która z wielkim rygorem, zacnością, pobożnością, a także pracowitością uzdolniona była w całej organizacji domu i wszystkich pracach, jak wielu pobożnych chrześcijan o tym wie, że ja przez nią wspierany byłem wyraźnie do mojej służby, nie tylko w tym, że zwolniła mnie ze wszystkich trosk domowych i licznych spraw, lecz także w tym, że przez swoją pilność i trud cielesnego utrzymania, tak nas niekiedy niezbyt bogato, jak przezornie wydawała i rozdzielała, że my okazaliśmy wiele przysług tu w Strasburgu wielu pielgrzymom i sługom Chrystusa, gdy ja, gdybym był sam, nigdy bym temu nie podołał”.

- Heinsius: 73.

Wibrandis Rosenblatt wykonywała te same obowiązki jak Elisabeth Silbereisen, których nauczyła się już w obu poprzednich małżeństwach z pastorami. Dlaczego Wibrandis Rosenblatt jest warta wspomnienia? Czy nie była po prostu żoną znanych ludzi? Nie zajmowała przecież publicznie stanowiska w sprawach teologicznych, jak chociażby Katharina Zell lub Argula von Grumbach, ale poprzez wspieranie swoich mężów brała pośrednio udział w ich rozprawach i debatach. Gdy w pewnym liście Wibrandis Rosenblatt określa siebie jako „sługę w Panu”, (Staehelin I: Nr. 1007), przypomina to wersy z Biblii (Mt 20,26b), które wprowadziła w czyn w swoim codziennym życiu.

Literatura

• Ernst Staehelin: Frau Wibrandis. Eine Gestalt aus den Kämpfen der Reformationszeit. Gotthelf-Verlag, Bern u. a. 1934.
• Sonja Domröse: Frauen der Reformationszeit. Gelehrt, mutig und glaubensfest. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2010, ISBN 978-3-525-55012-0.
• Susanna Burghartz: Wibrandis Rosenblatt – Die Frau der Reformatoren w: Theologische Zeitschrift. Tom 60, nr 4, 2004, s. 337–349, (online (PDF; 105,63 KB)).

Linki

• Frauen der Reformation – Wibrandis Rosenblatt.
• Susanna Burghartz: Rosenblatt, Wibrandis w: Historisches Lexikon der Schweiz.