Martin Bormann

Martin Bormann (ur. 17 czerwca 1900 w Halberstadt, zm. 2 maja 1945 w Berlinie) – wysoki funkcjonariusz NSDAP, szef Kancelarii Partii NSDAP w randze ministra Rzeszy, zaufany Adolfa Hitlera i generał SS (SS-Obergruppenführer). Po ucieczce z bunkra Hitlera na początku maja 1945 uznano go za zaginionego, a w procesie norymberskim skazano zaocznie na karę śmierci.

Przez dziesięciolecia krążyła pogłoska, że Bormann uciekł do Ameryki Południowej. Jednak według informacji Reichsjungendführera Artura Axmanna i jego adiutanta Güntera Weltzina Bormann i osobisty lekarz Adolfa Hitlera dr Ludwig Stumpfegger popełnili samobójstwo w pobliżu berlińskiego dworca kolejowego Lehrter Stadtbahnhof. Podczas prac ziemnych na tym terenie znaleziono w 1972 r. szczątki ludzkie, które zidentyfikowano między innymi na podstawie uzębienia. W 1998 r. tożsamość Bormanna potwierdzono ponad wszelką wątpliwość na podstawie analizy DNA.

160px Bundesarchiv Bild 183 R14128A Martin Bormann
Martin Bormann w 1934 roku.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Theodor Bormann (1862–1903), pracownik na poczcie;
  • Matka: Antonie Bernhardine Mennong;
  • Rodzeństwo: bracia Martin (1900–1945) i Albert (1902-1989) oraz przyrodnia siostra Else i przyrodni brat Walter z pierwszego małżeństwa ojca z Louise Grobler (zmarła w 1898);
  • Żona: od 1929 Gerda, córka prezesa Najwyższego Sądu Partii NSDAP (Oberstes Parteigericht der NSDAP, OPG) Waltera Bucha (1883–1945);
  • Dzieci: 10 (jedno zmarło wkrótce po narodzeniu), z których 8 zmieniło po wojnie nazwisko;

Życiorys

Luterańscy przodkowie Bormanna byli rolnikami lub pracownikami rolnymi. Martin Bormann urodził się 17 czerwca 1900 w Halberstadt jako syn urzędnika pocztowego Theodora Bormanna i jego drugiej żony Antonie Bernhardine Mennong. Po ukończeniu nauki w szkołach w Eisenach i Weimarze powołano go w 1918 r. jako artylerzystę do 2 Turyngskiego Pułku Artylerii Polowej nr 55, jednak nie uczestniczył w działaniach wojennych podczas I wojny światowej. Po wojnie pracował w latach 1920–24 w meklemburskim majątku ziemskim i wstąpił do antysemickiej organizacji "Verband gegen die Überhebung des Judentums" oraz do paramilitarnej organizacji nacjonalistycznej "Sturmabteilung Roßbach" (Freikorps Roßbach). Jako członek Freikorpsu został oskarżony w 1924 r. z powodu morderstwa politycznego[1]. Na ławie oskarżonych stanął razem z późniejszym komendantem obozu koncentracyjnego Auschwitz Rudolfem Hößem, który w 1925 r. skazany został na dziesięć lat więzienia za zabójstwo nauczyciela szkoły ludowej Waltera Kadowa (1900–1923). Bormanna skazano na jeden rok pozbawienia wolności.

Podczas procesu Martin Bormann uskarżał się na fakt, że w aktach sądowych określono go jako ewangelickiego chrześcijanina. Według własnej wypowiedzi "nie wierzył wówczas w nic". W 1927 r. wstąpił do NSDAP w Turyngii, przez krótki czas był kierowcą Fritza Sauckela w Weimarze, rzecznikiem prasowym partii, a w 1928 awansował już do kierownictwa NSDAP w Turyngii. Jako członek Sturmabteilung (SA) prowadził od 1928 r. SA-Versicherung (SA-Ubezpieczenia), a od 1932 r. kierował kasą zapomogową "Hilfskasse der NSDAP" dla więzionych czy poszkodowanych członków SA i NSDAP.

W lipcu 1933 zainicjował fundację "Adolf-Hitler-Spende der deutschen Wirtschaft". Dzięki datkom przedsiębiorców niemieckich powstał znaczny fundusz, z którego Bormann przekazywał pieniądze czołowym funkcjonariuszom nazistowskim. W październiku 1933 r. Martin Bormann jako osobisty sekretarz i szef sztabu zastępcy Hitlera Rudolfa Hessa otrzymał nominację na jednego z osiemnastu Reichsleiterów (naczelników Rzeszy). W listopadzie tego samego roku wybrano go do Reichstagu.

Jako bliski i zaufany Adolfa Hitlera został mianowany na zarządcę jego prywatnego majątku. Rudolf Heß powierzył Bormannowi budowę i nadzór nad terenem zamkniętym (Führersperrgebiet Obersalzberg) w Obersalzbergu, gdzie oprócz prywatnego domu Hitlera Berghofu i używanego na spotkania rządowe i towarzyskie Kehlsteinhausu, powstały prywatne domy prominentnych polityków nazistowskich.

W maju 1941 r. Martin Bormann został następcą aresztowanego w Anglii Rudolfa Heßa w Kancelarii Partii (Partei-Kanzlei) z uprawnieniami ministra Rzeszy (Reichsminister) i stał się drugim najpotężniejszym człowiekiem w NSDAP. 7 czerwca tegoż roku przekazał wszystkim Gauleiterom tajne rozporządzenie o "stosunku narodowego socjalizmu do chrześcijaństwa", w którym stwierdził, że narodowy socjalizm i chrześcijaństwo są nie do pogodzenia i należy wyeliminować wpływ Kościoła w Niemczech[2]. Kościoły chrześcijańskie opierają swoją pracę na ignorancji bytu ludzkiego, podczas gdy narodowy–socjalizm spoczywa na bazie naukowej. Było to dążenie do usunięcia wpływu duchowieństwa w celu uzyskanie dominacji partii nazistowskiej.

Z upływem czasu Bormann zyskiwał coraz większe wpływy. 12 kwietnia 1943 otrzymał tytuł sekretarza Führera. Dzięki ustawicznej bliskości z Hitlerem, który coraz bardziej koncentrował się na prowadzeniu wojny, uzyskał władzę, która pozwalała ograniczyć wpływowych prominentnych nazistów jak Hermann Göring, Heinrich Himmler czy Albert Speer. Decydował o tym kto może mieć dostęp do Hitlera, zmuszając ministrów i urzędników partyjnych do sporządzania listy spraw, które chcieliby omówić z kanclerzem i jaką korespondencję otrzyma przywódca Rzeszy. W rzeczywistości dysponował możliwością przekształcenia w dekret propozycji Hitlera czy nieformalnie wymienianych jego poglądów podczas rozmowy[3].

Po zamachu na Hitlera w lipcu 1944 r. wzrosła zauważalnie władza NSDAP, w konsekwencji także Bormanna. W rzeczywistości wykorzystał on środki wprowadzone przez ministra propagandy Josepha Goebbelsa do wzmocnienia władzy partii nad ludnością i władzy Gauleitera nad administracją. Martin Bormann, kontrolując administrację partyjną, nie tylko uzurpował sobie uprawnienia administracji Rzeszy, lecz także przyspieszył jej rozdrobnienie administracyjne. Martin Bormann należał także do najbardziej zdeterminowanych przeciwników Alberta Speera, którego ministerstwo przedstawiał jako zbiór reakcyjnych przywódców gospodarczych, i którego we wszystkich sprawach związanych z wojną totalną podporządkowywał Goebbelsowi i partii. We wrześniu 1944 r. wraz z Himmlerem przygotował projekt dekretu mającego zalegalizować powołanie pod broń dodatkowych ludzi, wyprzedzając w ten sposób o kilka tygodni powstanie Volkssturmu (Szturm ludowy). Szybko wpłynął też na kierowanie tymi oddziałami, uzyskując przewagę nad Himmlerem i SS. W ostatnich miesiącach wojny, Martin Bormann przekształcił Kancelarię Partii w płodną instancję biurokratyczną (1372 dyrektywy i okólniki, nie licząc rozkazów Hitlera). Bezużyteczność wielu rozporządzeń nie uszła uwadze Goebbelsa, który mówił o "papierowej kancelarii". Dzięki kontrolowaniu dostępu do Hitlera, Martin Bormann posiadał prawie absolutną władzę w Trzeciej Rzeszy.

W kwietniu 1944 r. przebywał razem z Hitlerem w berlińskiej kwaterze i przekonywał go do usunięcia ze stanowisk Hermanna Göringa i Heinricha Himmlera. Martin Bormann był 29 kwietnia 1945 r. świadkiem na ślubie Hitlera z Ewą Braun. Nawet w testamencie Hitler określił Bormanna jako "najwierniejszego z partyjnych współbraci".

Śmierć Bormanna

Martin Bormann był obecny przy spaleniu zwłok Hitlera. Jeszcze rankiem 1 maja Bormann poinformował telegraficznie Karla Dönitza, którego Adolf Hitler wyznaczył w testamencie na swojego następcę jako prezydenta Rzeszy i głównodowodzącego Wehrmachtu, że dołączy do niego w północnych Niemczech tak szybko, jak to będzie możliwe[4]. Później zaginął ślad po Bormannie i go nie odnaleziono. Podczas procesu norymberskiego został oskarżony zaocznie i 1 października 1946 r. skazany na karę śmierci. W czasie procesu nie było jeszcze pewności, że Bormann nie żyje, chociaż przywódca Hitlerjugend Reichsjugendführer Artur Axmann zeznał przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym, że widział w Berlinie zwłoki Bormanna.

Według Axmanna 1 maja 1945 r., po śmierci Hitlera, Bormann, Ludwig Stumpfegger, kierowca Hitlera Erich Kempka, sekretarz stanu w Ministerstwie Propagandy Rzeszy Werner Naumann razem z innymi mieszkańcami bunkra Führera próbowali wydostać się z centrum Berlina, gdzie toczyły się ciężkie walki. Przez pewien czas poruszali się piechotą z grupą czołgów i przeżyli wybuch jednego z nich. Erich Kempka w procesie norymberskim przysiągł, że Bormann zginął podczas wybuchu czołgu. O świcie 2 maja 1945 r. leżące obok siebie zwłoki Bormanna i Stumpfeggera znaleźli Axmann i jego adiutant Günter Weltzin na moście Invalidenstraße, prowadzącym nad torami dalekobieżnymi dworca kolejowego Lehrter Bahnhof. Axmann zidentyfikował obu. Bormann i Stumpfegger byli w mundurach, ale bez oznaczeń stopni wojskowych.

Gertrud Heimerdinger, córka generała Erwina Otto Heimerdingera (1856–1932), w latach 1920–45 urzędniczka w Urzędzie Spraw Zagranicznych Rzeszy i bojowniczka niemieckiego ruchu oporu, oświadczyła, że widziała Martina Bormanna w czerwcu 1945 r. w sądzie kryminalnym Kriminalgericht Moabit, gdzie także była przesłuchiwana przez Rosjan[5]. Krótko po tym oficer radziecki miał jej rzekomo powiedzieć: "Teraz zabieramy Bormanna do Rosji".

Chociaż nie znaleziono zwłok Bormanna, to 10 marca 1954 r. sąd rejonowy w Berchtesgaden uznał go urzędowo za zmarłego. Po publikacji w 1965 r. w Berlinie Wschodnim książki rosyjskiego historyka Lwa Besymenskiego pt. Auf den Spuren von Martin Bormann (Na tropach Martina Bormanna), w której autor twierdził, że Republika Federalna Niemiec opanowana jest przez spadkobierców i protektorów Bormanna, prokurator generalny Hesji Fritz Bauer zlecił przeprowadzenie poszukiwań na terenie dworca Lehrter Bahnhof, ale okazały się one bezskuteczne.

Sprzeczne informacje na temat śmierci Bormanna zrodziły wiele mitów i domniemań. Przypuszczano, że żyje jako rolnik w Tyrolu, mnich w klasztorze franciszkanów, kolonista nad rzeką Parana, opiekun słoni w wędrownym cyrku czy bogacz w Santiago. Jeszcze w 1968 r. czasopismo "Der Spiegel" informowało o wywiadzie z przypuszczalnym wspomożycielem Bormanna Erichem Karlem Wiedwaldem. Ten były Scharführer SS twierdził w rozmowie z korespondentem londyńskiego tygodnika "The Sunday Times", że wyprowadził Bormanna z Berlina i jeszcze kilka miesięcy wcześniej go widział. Według Wiedwalda Bormann żył, podobnie jak Josef Mengele, w tak zwanej "Kolonie Waldner 555" na pograniczu brazylijsko-paragwajskim i przeszedł operację twarzy, aby go nie rozpoznano. Inne pogłoski wskazywały na ucieczkę Bormanna do Argentyny. Również tropiciel hitlerowskich oprawców i założyciel "Jewish Historical Documentation Center" Szymon Wiesenthal (niem. Simon Wiesenthal) uważał, że Martin Bormann ukrywa się w Ameryce Południowej. Natomiast ostatni szef wojskowej służby wywiadowczej Obce Armie Wschód (Fremde Heere Ost) Reinhard Gehlen (1902–1979) informował w swoich wspomnieniach Der Dienst: Erinnerungen 1942–1971 (Służba: wspomnienia 1942–1971, 1971), że Martin Bormann był sowieckim agentem i zmarł w Rosji.

Podczas prac ziemnych odkryto 7/8 grudnia 1972 dwa szkielety w pobliżu dworca Lehrter Bahnhof, które na podstawie wypowiedzi Axmanna i badań przeprowadzonych przez laboratoria medycyny sądowej, stomatologów z zakresu odontologii sądowej i antropologów szybko zidentyfikowano jako Bormanna i Ludwiga Stumpfeggera. W obu czaszkach znaleziono między zębami odłamki szkła z ampułki po kwasie pruskim. Przeprowadzona w 1998 r. analiza DNA potwierdziła tożsamość Bormanna. Aby uniknąć pielgrzymek neonazistów do grobu Bormanna, rodzina postanowiła jego szczątki skremować, a następnie prochy rozsypano w Bałtyku.

"Martin Bormann zmarł między pierwszą a trzecią w nocy 2 maja 1945 r. na moście kolejowym na ulicy Invalidenstraße w Berlinie" – brzmiało oświadczenie heskiego prokuratora generalnego Horsta Gaufa, które wygłosił w 1973 r. podczas konferencji prasowej we Frankfurcie nad Menem.

Literatura

  • Buchheim, Karl, "Bormann, Martin" w: Neue Deutsche Biographie 2 (1955), s. 465-466, online.
  • Gutman, Israel i Jäckel, Eberhard: Enzyklopädie des Holocaust. Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden. 4 tom, Monachium 1998.
  • Klee, Ernst: Das Personenlexikon zum Dritten Reich. Wer war was vor und nach 1945. Frankfurt a, Main 2003.

Linki

  • Susanne Eckelmann: Martin Bormann 1900-1945, w: LeMO, online.

Przypisy

  1. ↑ Prof. Dr. Mario Niemann, Bormann, Martin und Rudolf Höß, w: Lexikon der Politischen Strafprozesse, dostęp 26.06.2021.
  2. ↑ Nürnberger Prozeß, 17. Dezember 1945 nachm. Dokument Nr. D-75, US-348.
  3. ↑ Ian Kershaw, Hitler : Essai sur le Charisme en politique, Paris, Gallimard, 1991 (2001), s. 225–228.
  4. ↑ Joachim Fest, Das Ende. Die letzten Tage in Hitlers Reichskanzlei, w: DER SPIEGEL 12/2002.
  5. ↑ BORMANN, MARTIN VOL. 2_0097 w: internet archive, online
Autor: Roman Penkała