Carl Gustav Jung

Carl Gustav Jung, pol. Karol Gustaw Jung (ur. 26 lipca 1875 w Kesswil, zm. 6 czerwca 1961 w Küsnacht) – szwajcarski psychiatra i psycholog, twórca psychologii analitycznej, pionier psychologii głębi. Jego praca była związana początkowo z psychoanalizą Zygmunta Freuda, którego był jednym z pierwszych zwolenników, a od którego odłączył się z powodu różnicy poglądów. Życie poświęcił praktyce klinicznej oraz opracowaniu teorii psychologicznych. Zgłębiał także inne dziedziny nauk humanistycznych: od porównawczych badań religii, filozofii i socjologii po krytykę sztuki i literatury. Chociaż nie był pierwszy, który studiował sny, jego wkład w tej materii był decydujący. Wprowadził pojęcia "nieświadomości zbiorowej", "archetypów", "indywiduacji", "typów psychologicznych", "kompleksu", "aktywnej wyobraźni", "determinizmu psychicznego" i "synchroniczności".

Carl Gustav Jung.
Źródło: Wikimedia Commons

Biografia

Pochodzenie

Carl Gustav Jung przyszedł na świat 26 lipca 1875 w Kesswil jako syn Johanna Paula Achillesa Junga i Emilie Preiswerk. Jego ojciec podobnie jak dziadek ze strony matki, Samuel Preiswerk, byli pastorami ewangelickimi, natomiast dziadek ze strony ojca, Karl Gustav Jung, pochodzący z Mannheim (Niemcy), był lekarzem. Jung tłumaczy w swojej autobiografii Wspomnienia, sny, myśli, że ten podwójny związek z przodkami wyjaśnia jego upodobanie do teologii i medycyny, że wpłynął na jego myśli. Później stwierdził, że istniały w nim dwie osobowości: "osobowość nr 1" jako "świadoma i konwencjonalna", "łagodna i ludzka", utożsamiana z ojcem i "osobowość nr 2" jako nieświadoma, "rodząca obawy (...) objawiająca się tylko czasami, ale zawsze niespodziewanie i budząca strach". Ta dwoistość wprowadziła reperkusje w wielu aspektach życia Junga, tłumacząc jego zachowanie w relacjach z kobietami czy z męskimi kolegami w późniejszym okresie, jak również jego zainteresowanie zjawiskami paranormalnymi.

W książce Wspomnienia, sny, myśli Jung mówi o swoim "micie personalnym". Lubi przypominać, że jego rodowód sięga Goethego; jego dziadek ze strony ojca, Karl Gustav Jung, twierdził, że jest nieślubnym synem poety niemieckiego. Jego dziadek był rektorem uniwersytetu w Bazylei i kierował katedrą anatomii. W 1857 założył instytucję dla dzieci upośledzonych umysłowo: "Fundacja Nadziei" (Zur Hoffnung). Bardzo nowoczesny dziadek napisał artykuł przedstawiający psychoterapię i wspomniał o "wymiarze psychologicznym medycyny". Ojciec Carla Gustava był pastorem wiejskim i kapelanem w szpitalu psychiatrycznym "Friedmatt" w Bazylei.

Matka Carla Gustava pochodziła z wielodzietnej rodziny protestanckiej z Nürtingen, której protestanccy przodkowie francuscy uciekli przed prześladowaniami do Niemiec. Interesowała się okultyzmem, co tłumaczy zainteresowanie syna tymi zjawiskami w czasie jego kariery. Młody Carl Gustav uczestniczył w seansach spirytystycznych. Spirytyzm uczynił tematem swojej pracy medycznej, a po uzyskaniu tytułu psychiatry zainicjował nawet kilka seansów.

Dzieciństwo i młodość

Jako introwertyczne i samotne dziecko, Jung był bardzo wcześnie świadkiem gwałtownych lub makabrycznych scen, co związane było z zawodem pastora wykonywanym przez ojca. Opowiadał przykładowo o fascynacji krwią wypływającą z trupów topielców. Jego matka chorująca na depresję często przebywała w sanatorium, co podsycało poczucie winy dziecka i podkopywało jego zaufanie do płci żeńskiej. Często pozostawiony sam sobie, Carl Gustav uczony był przez pokojówki. Pasjonował się powieściami rycerskimi, traktatami teologicznymi i przede wszystkim tekstami założycieli religii katolickiej i literaturą, którą zawierała biblioteka ojca. W wieku czterech lat uczył się łaciny.

Jego dzieciństwo naznaczone było strachem przed kościołem i księżmi w sukmanach wynikające z upadku w kościele, podczas którego zranił się w brodę. Łącząc ranę z karą za ciekawość, wiąże to negatywne wspomnienie z "ukrytym strachem przed krwią, upadkami i jezuitami" - powiada w Wspomnieniach, snach, myślach. Zadziorny i agresywny, był ciągle karany przez profesorów, czasami niesprawiedliwie: miał traumatyczne wspomnienie niesłusznego oskarżenia o skopiowanie niemieckiego wypracowania. Jego koledzy z klasy nazywali go, z powodu jego rozległej kultury osobistej, "patriarchą Abrahamem".

Gdy ojciec został kapelanem w uniwersyteckiej klinice psychiatrycznej w Bazylei, odkrywał potajemnie pisma ojca o chorobach umysłowych. W tym czasie często z niewytłumaczalnych powodów tracił przytomność, co do tego stopnia komplikowało jego codzienne życie, że ojciec posłał syna do brata Ernsta Junga. Carl Gustav Jung opowiada, że słysząc rozmowy rodziców o swoim przypadku i nieuleczalności, tylko dzięki sile woli udało się mu przezwyciężyć kolejny kryzys. Ten epizod wprowadził go do pojęcia neurozy. Odtąd intensywnie czytał eseje filozoficzne Karla Roberta Eduarda von Hartmanna, Nietzschego (zwłaszcza Tako rzecze Zaratustra), ale także pisma socjologa Johanna Jakoba Bachofena oraz Goethego, którego podziwiał. Czytał jednocześnie Schopenhauera, Kanta, Hölderlina i legendy arturiańskie, które znał na pamięć.

Od tego czasu zachował pewne rozczarowanie odnośnie sposobu w jaki ojciec pomijał temat wiary. Sen określający świadectwo jego relacji do religii : widzi Boga defekującego na kościół. Ten obraz naznaczył go na całe życie i tłumaczy, według niego, jego poszukiwania duchowości opartej przede wszystkim na całej osobie. Dla otoczenia młodego Junga było oczywiste, że pójdzie w ślady ojca i zostanie pastorem ewangelickim. Jednak postanowił zostać lekarzem.

Studia i początek kariery

W 1895 roku Jung zapisał się na fakultet medyczny na uniwersytecie w Bazylei, gdzie przez dwa lata studiował anatomię i fizjologię. Trudności finansowe spowodowały, że rodzina, która sprawowała nad nim pieczę po śmierci ojca (28 styczeń 1896) domagała się, aby porzucił medycynę i zdobył zawód szybciej przynoszący wynagrodzenie. Aby nie rezygnować z własnych ambicji, zawarł umowę z wujkiem Enstem Jungiem, że ten pożyczy mu pieniądze do momentu uzyskania tytułu doktora medycyny, który otrzymał 28 września 1900 roku.

W okresie studiów żywe pozostało nadal zainteresowanie Junga teologią. Wygłosił wykład na temat teologa Albrechta Ritschla, który negował wymiar mistyczny w religii. Lektura Żywotu Jezusa (fr. Vie de Jesus 1863) Ernesta Renana rozpoczęła jego zainteresowanie historyczną postacią Jezusa. Oprócz działalności naukowej, uczęszczał regularnie na seanse spirytystyczne organizowane przez studenckie zrzeszenie Zofingue. W czerwcu 1895 badał fenomen wirującego stołu we własnej rodzinie, obserwując kuzynkę Helly Preiswerk - uznane medium - i zbierając materiały, które będzie używał w dalszej karierze.

Pod koniec studiów, przed wyborem specjalności, pisma Richarda von Krafft-Ebinga przekonały go do poświęcenia się psychiatrii. Tematem pracy doktorskiej O psychologii i patologii tzw. zjawisk okultystycznych ( niem . Zur Psychologie und Pathologie sogenannter okkulter Phänomene) Junga stał się przypadek jego krewnej, medium Helly Preiswerk (1880-1911). Jego zainteresowanie tą pogardzaną dziedziną zostało poparte przez lekturę pism spirytystycznych Johanna Zöllnera, Williama Crookesa i Emanuela Swedenborga.

Początkowo Carl Gustav Jung praktykował jako lekarz ogólny w miejscowości Männedorf nad Jeziorem Zuryskim. Pragnąc praktykować psychiatrię zapisał się w 1900 na uniwersytet w Zurychu. Zaangażowany został jako drugi asystent przez Eugena Bleulera w Klinice Psychiatrii Uniwersytetu Zuryskiego (Burghölzli), która w tym okresie uchodziła za awangardową. Eugen Bleuler zainteresował się badaniami Junga dotyczącymi jego kuzynki Helly, ale nie wskazał mu żadnego kierunku w jego pracy. W swojej rozprawie Jung poświęca wiele uwagi psychiatrycznym dziwactwom obserwowanym u medium oraz badaniu zjawisk zmienionej świadomości, takich jak kryptomnezja doświadczana przez Nietzschego. Na potrzeby prowadzonych badań prowadził korespondencję z siostrą filozofa, Elisabeth Förster-Nietzsche. Jednocześnie odbywał służbę wojskową, którą zakończył w 1901 w stopniu porucznika.

Po ukończeniu pracy dyplomowej Jung współpracował w latach 1901-1904 nad rozwojem metody "skojarzeń słownych" (lub "skojarzeń werbalnych") z Franzem Riklinem, który w 1906 poślubił jego kuzynkę Sophie Fiechter. Riklin i Jung zauważyli, że pacjenci skonfrontowani ze słowami łączącymi się z bolesnymi przeżyciami osobistymi mieli różne czasy reakcji. Obaj badacze zaproponowali termin "kompleksy emocjonalne" (niem. gefühlsbetonte Komplexe) na określenie tych fragmentów psychicznych o silnym ładunku afektywnym, oddzielonych od świadomego umysłu i składających się z "elementu centralnego i dużej liczby drugorzędnych rozsianych skojarzeń". Aby poprawić wyniki metody skojarzeń słownych, Jung opracował model galwanometru (nazwany później psychogalwanometrem) pozwalający rejestrować odpowiedź elektrodynamiczną podmiotu na słowa badającego według "efektu galwanicznego", wraz z innymi zjawiskami wegetatywnymi, takimi jak częstość oddechów, puls i pot. Ich prace opublikowano pt. Diagnostische Assoziationsstudien, z przedmową Eugena Bleulera.

14 lutego 1903 Carl Gustav Jung poślubił Emmę Rauschenbach, z którą miał 5 dzieci. Emma pochodziła z zamożnej rodziny producentów zegarków, co rozwiązało jego problemy finansowe. Ich związek małżeński zakłócały romanse Junga, z których najbardziej znany był związek z Toni Wolff.

W tym samym czasie, po przeczytaniu książki Théodore'a Flournoya Des Indes à la Planète Mars (Z Indii na planetę Mars), zajmował się zjawiskiem somnambulizmu. W 1902 roku młody psychiatra wziął urlop naukowy, aby pogłębić swoją wiedzę w tej dziedzinie. Spędził zimę 1902–1903, najpierw w Paryżu (gdzie słuchał wykładów Pierre,a Janeta w Collège de France, uczestniczył w działalności jego laboratorium w L'École de la Salpêtrière, i brał udział w pracach laboratorium Alfreda Bineta na Sorbonie), a potem w Londynie. Po powrocie w 1904 został adiunktem na uniwersytecie w Zurychu. W tym samym roku urodziła się ich pierwsza córka Agathe Regina. Odtąd Emma Jung poświęciła się ognisku domowemu, zaniechując własne prace na temat symboliki legendy Graala.

W Burghölzli kontynuował badania dotyczące kompleksów starając się znaleźć w umyśle każdego człowieka element odpowiedzialny za blokowanie libido, problematyka często przypisywana wyłącznie Freudowi, którego wpływ stał się decydujący. Jung faktycznie przeczytał wydane w 1900 roku Objaśnienie marzeń sennych (niem. Die Traumdeutung), a jego praca dyplomowa zawierała odniesienia do twórcy psychoanalizy, który z kolei uważał badania Junga i Riklina za własne ustalenia a posteriori. Teoria nerwicy i wyparcia dostarczyła mu narzędzi do kontynuowania badań, mimo iż nie podzielał opinii Freuda na temat początku traumatycznego wyparcia neurotycznego. Psychoanaliza coraz bardziej go pociągała i zaczął korespondować z Freudem. W drugim liście do wiedeńskiego psychoanalityka z 23 października 1906 przedstawił przypadek pacjentki, Sabiny Spielrein, hospitalizowanej z powodu ataków histerii, nie wspominając jej nazwiska ani faktu, że została jego kochanką. Gdy ich związek był w apogeum, ok. 1908–1909, anonimowy list poinformował rodziców Sabiny o sytuacji, którzy zażądali, aby Jung położył temu kres. 7 marca 1909 wyznał Freudowi, że łączy go romans z pacjentką, którą niegdyś uchronił przed "bardzo ostrą nerwicą", a która obecnie grozi wywołaniem skandalu. Freud zminimalizował powagę sprawy. Kiedy Jung zrozumiał, że to jego żona a nie Sabina zdradziła sekret, napisał 21 czerwca do Freuda : "Mój sposób postępowania był grubiaństwem podyktowanym strachem i niechętnie to Panu wyznałem, Panu, którego uważam za mojego ojca."

Kiedy w 1905 objął katedrę psychiatrii na uniwersytecie w Zurychu, opublikował już, z Franzem Riklinem, dwa tomy na temat skojarzeń słownych. Tego samego roku Riklin opuścił Zurych i Jung zatrudnił Karla Abrahama, Alphonse'a Maedera, Hansa Maiera i Emmę Fürst, aby kontynuować badania. Jego pierwsze wykłady dotyczyły "znaczenia psychopatologicznego eksperymentów skojarzeniowych". Odtąd rosła reputacja Junga. Sukces jego psychogalwanometru przyniósł mu stanowisko biegłego psychiatrii w sądach kantonu Zurych: badanie zeznań sądowych według jego metod umożliwiło rozwiązanie trudnych spraw, w szczególności wykrycie złodzieja wśród trzech pielęgniarek. Hugo Münsterberg, profesor psychologii na Harvardzie, również wykorzystywał eksperymenty ze skojarzeniami słownymi w środowisku sądowniczym, przypisując sobie prymat. Gdy Jung dowiedział się o tym, zażądał i otrzymał od Münsterberga publiczne przeprosiny.

W 1906 Carl Gustav Jung został naczelnym lekarzem i musiał przejąć zadania administracyjne. Przeciwnicy krytykowali jego brak szacunku dla pacjentów, którzy byli dla niego tylko materiałem roboczym. W 1906 habilitował się i opublikował pismo Badania diagnostyczne nad skojarzeniami będące syntezą jego badań w Burghölzli. W tym samym czasie prowadził wykłady na temat histerii, hipnozy i wczesnej demencji. Odnośnie hipnozy, podobnie jak Freud, chociaż dzięki niej odniósł pierwsze sukcesy (z przypadkiem kobiety, która przyszła do niego z histerycznym paraliżem nogi), uznał, że należy ona do zjawiska przeniesienia i dlatego zaniechał jej praktykowania. W 1906 Jung opublikował Psychologię wczesnej demencji, w której poparł, wbrew opinii Bleulera, hipotezę początku neurotoksycznego wczesnej demencji. Przypadek Emila Schwyzera, pacjenta Burghölzli, chciał uczynić przykładem nowej teorii wczesnej demencji.

Relacje z Freudem

Na prośbę Bleulera Jung wygłosił w 1900 roku podczas wieczoru dyskusyjnego lekarzy referat dotyczący pisma Freuda Objaśnianie marzeń sennych. Początkowo Jung nie rozumiał tej pracy, ale w 1903 ponownie po nią sięgnął i odkrył jej związek z jego własnymi ideami. Następnie, według wydawcy korespondencji z Freudem, do 1905 odwoływał się we wszystkich publikowanych pracach do pism Freuda (za wyjątkiem freudowskiej teorii seksualnej).

W ostatnie części pracy habilitacyjnej Jung opisał przypadek zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, który początkowo badał metodą prób skojarzeń, a następnie skutecznie leczył procedurami psychoanalizy Freuda. Przy tym wyczerpująco zajął się pracą Freuda Fragment analizy pewnej histerii. Na zakończenie zauważył, że eksperyment skojarzeniowy może być przydatny jako ułatwienie i przyspieszenie psychoanalizy Freuda.

Przesłanie przez Junga pisma Diagnostische Assoziationsstudien (Diagnostyczne badanie skojarzeniowe) do Freuda w kwietniu 1906 i przekazanie pół roku później przez Freuda Jungowi własnej pracy Sammlung kleiner Schriften zur Neurosenlehre zapoczątkowało ich ścisłą przyjaźń i prawie siedmioletnią korespondencję (prawie 360 listów). Carl Gustav Jung stał się jednym z istotnych propagatorów wówczas jeszcze mało popularnych poglądów Zygmunta Freuda.

Przypadło to na czas, gdy stosunki między Jungiem a Bleulerem uległy trwałemu pogorszeniu. Emma Jung sugerowała mężowi, aby opuścił Burghölzli i otworzył własny gabinet. Konflikt ten nie przeszkodził Jungowi w kontynuowaniu badań dotyczących skojarzeń, które prowadził także na sobie przy udziale lekarza Ludwiga Binswangera. W 1907 Jung oddalił się od Bleulera udając się do Freuda do Wiednia.

Podczas pierwszego spotkania 3 marca 1907 we Wiedniu Freud i Jung rozmawiali przez trzynaście godzin, przy czym uwidoczniły się ich podobne zainteresowania, jak również różnice: Freud prosił Junga, "żeby nigdy nie rezygnował z teorii seksualnej". Wczesnym punktem ich konfliktu było odmienne podejście do religii i irracjonalizmu; Jung traktował tak zwane parapsychologiczne zjawiska poważnie, podczas gdy Freud je odrzucał jako "nonsens", nawet wtedy, gdy według relacji Junga takie zjawisko (powtarzający się huk w regale z książkami) miało mieć miejsce podczas ich wspólnego wieczoru. Jung był rozczarowany reakcją Freuda i przypisał ją jego "materialistycznym uprzedzeniom". Freud cenił to, że Jung przyłączył się do jego teorii jako "chrześcijanin i syn pastora". Dopiero "pojawienie się Junga [usunęło] psychoanalizę z niebezpieczeństwa (...) stania się żydowską sprawą narodową", pisał w prywatnym liście w 1908 roku. Freud widział w Jungu protagonistę, syna, spadkobiercę naukowego i kontynuatora psychoanalizy. Będąc świadomym strategicznego znaczenia "szkoły zuryskiej" dla rozwoju psychoanalizy w Europie, Freud unikał kwestii istniejących między nimi różnic w poglądach.

Kiedy Jung opowiedział się po stronie niepopularnego wówczas Freuda, uczynił to, jak w 1934 i w swojej autobiografii (1962) napisał, jako niezależny, samodzielny i równorzędny Freudowi naukowiec znany z eksperymentów skojarzeniowych i teorii kompleksu. Później Jung napisał, "moja współpraca odbywała się pod warunkiem pryncypialnego sprzeciwu wobec teorii seksualnej i trwała do momentu, w którym Freud zasadniczo utożsamił ze sobą teorię i metodę seksualną". W artykule broniącym Freuda przed atakiem Gustava Aschaffenburga, Jung okazał się de facto mało skłonny przyjąć "podłoże seksualne" histerii i później napisał do Freuda, że "duża liczba przypadków ma początek seksualny, lecz nie wszystkie".

Jung angażował się w ruch Freuda: od 1908 był redaktorem czasopisma Jahrbuch für psychoanalytische und psychopathologische Forschungen, należał do założonego 15 kwietnia 1908 Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego (niem. Wiener Psychoanalytische Vereinigung), w tym samym roku założył własny gabinet psychoanalityczny w nowo wybudowanym dla niego budynku w Küsnacht, którego plan sam naszkicował. Przede wszystkim pragnął domu, który wzbudzałby poczucie bezpieczeństwa, aby sprzyjać rozwojowi jego życia wewnętrznego, i kazał wyryć nad wejściem powiedzenie Erazma z Rotterdamu, tłumaczące wyrocznię z Delf, symbolizujące jego myśli: "Vocatus atque non vocatus, Deus aderit", co znaczy: "Wzywany czy nie – Bóg jest obecny". Od 1910 do 1914 był prezesem Międzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego (niem. Internationale Psychoanalytische Vereinigung).

W maju 1908 Zygmunt Freud skierował na leczenie do Burghölzli uzależnionego od kokainy syna kryminalistyka Hansa Grossa, psychiatrę i psychoanalityka Otto Grossa, co pozwoliło Jungowi zastosować swoją teorię typów psychologicznych, którą zaprezentował pierwszy raz w artykule w Jahrbuch für psychoanalytische und psychopathologische Forschungen zatytułowanym O wpływie ojca na losy dzieci. Artykuł ten wspomina również o możliwości istnienia "nieświadomości zbiorowej", teorii, która powstawała już w 1908 roku i opierała się na przypadku Schwyzera. Przez dwa tygodnie Jung poddawał Otto Grossa psychoanalizie, co skłoniło Freuda do stwierdzenia, że był zdumiony "młodzieńczym tempem" kolegi z Zurychu i dodania, że z nim w Wiedniu terapia byłaby dłuższa. Po ucieczce Grossa z Burghölzli, cała terapia okazała się porażką, o czym Jung napisał do Freuda w liście z 26 czerwca 1908 roku.

Carl Gustav Jung przyjmował w swoim prywatnym gabinecie wielu amerykańskich prominentów. Razem z Freudem udał się do Stanów Zjednoczonych na serię odczytów na uniwersytecie w w Worcester w stanie Massachusetts. Freud nieufnie patrzył na Stany Zjednoczone, które uważał za niezdolne do zaakceptowania psychoanalizy. Jung natomiast nawiązał wiele kontaktów, m.in. z Williamem Jamesem, z którym dyskutował o zjawiskach parapsychologicznych i ich wspólnym pragnieniu pracy nad ich badaniem. Do realizacji ich planów nie doszło, ponieważ James zmarł w 1910 roku.

Jednak stopniowo różnice między nimi stawały się coraz wyraźniejsze, a do zerwania doszło w 1912 po tym, jak Jung opublikował książkę Wandlungen und Symbole der Libido (Przemiany i symbole libido), w której skrytykował freudowskie pojęcie libido. Jung zauważył, że Fred "zakładał pierwszorzędne znaczenie instynktu seksualnego, wyrastającego z dzieciństwa danego osobnika", podczas gdy on był zdania, "że definicję należy poszerzyć, pojęcie libido rozszerzyć o uniwersalne wzorce zachowań wspólne dla wielu różnych kultur w różnych okresach historii". Freud odpowiedział na to, "że prace i wywody Szwajcara nie może uznać za prawidłowe kontynuowanie psychoanalizy."

Po ostrych osobistych zarzutach Junga, Freud zerwał z nim pisemnie przyjaźń w styczniu 1913 roku. W październiku tego samego roku Jung zakończył także zawodową współpracę, a w kwietniu 1914 zrezygnował z prezesury w Międzynarodowym Towarzystwie Psychoanalitycznym.

Przyjacielem i poplecznikiem Junga był rosyjski publicysta Emili Karlowitsch Medtner, który w 1914 osiadł w Zurychu.

Związek z Toni Wolff

Od 1912 z Jungiem pracowała Antonia Wolff, która od 1913 została jego najbliższą powiernicą, a od 1914 roku najważniejszą współpracowniczką i kochanką na wiele lat (niektórzy nazywali Wolff "drugą żoną" Junga, patrz biografia Junga autorstwa Deirdre Bair). Wolff nazywano też "analityczką Junga". Podczas ciężkiego kryzysu Junga po zerwaniu z Freudem była jego ostoją. Carl Gustav Jung pozostał jednak z Emmą Jung i często występowali w trójkę. Tonia Wolff założyła w 1916 w Zurychu Klub Psychologiczny, stowarzyszenie zwolenników psychologii analitycznej Junga. Od 1928 do 1945 był prezesem Klubu. Opublikowała ciekawe eseje na temat kobiecej psychiki, zawierające archetypy Amazonki, matki, kurtyzany i medium.

Powstanie psychologii analitycznej

W następstwie waśni z Freudem, która zdaniem Junga wynikała z nacisku Freuda na teorię seksualną i trzymania się przez Junga własnych zainteresowań mitologią i historią religii, a więc ostatecznie z niezgodności światopoglądów, Jung przeżył fazę wewnętrznej dezorientacji i presji psychicznej. Dlatego zaczął w 1913 poświęcać się, obok prowadzonej praktyki lekarskiej, swoim snom, fantazjom, nieświadomości i rekapitulował własne dzieciństwo. Sny i fantazje zachował jako notatki i szkice w Czarnych księgach, które stanowiły podstawę jego Czerwonej księgi, nad którą pracował do 1930 roku.

Dopiero po zerwaniu z Freudem nadał swojemu podejściu nazwę "psychologia analityczna", ponieważ proponował analizę i identyfikację zjawisk psychiki. Popularne prace uczynią ją znaną pod nazwą "analiza jungowska", terminem, który będzie używany przez jego następców dla odróżnienia od psychoanalizy. W sierpniu 1913 na Międzynarodowym Kongresie Medycyny zorganizowanym w Londynie Jung dokładnie zdefiniował psychologię analityczną w wykładzie zatytułowanym General Aspects of Psychoanalysis (Ogólne aspekty psychoanalizy). Przedstawił tę "nową naukę psychologiczną" jako zrodzoną z "techniki analitycznej", odróżniając ją od psychoanalizy Zygmunta Freuda i psychologii głębi Eugena Bleulera.

Powoli wokół Junga i jego żony Emmy tworzył się krąg zwolenników. Powiększała się jego klientela, a on sam zarabiał na tym ogromne pieniądze. Dużą liczbę jego zamożnych klientów stanowili Amerykanie. Poznał Edith Rockefeller, która konsultowała się z nim w sprawie załamania nerwowego. Odtąd Zurych stał się kolebką psychologii analitycznej. Po zerwaniu z Freudem i rezygnacji w 1914 ze stanowiska prezesa Międzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego, Jung i jego stronnicy założyli Klub Psychologiczny w Zurychu, który zrzeszał różne osoby, a który 30 października 1914 przekształcono w Stowarzyszenie Psychologii Analitycznej, którego Jung został pierwszym prezesem. Stowarzyszenie miało na celu propagowanie teorii Junga i skupienie większości analityków zuryskich, którzy zerwali ze szkołą wiedeńską, w tym: Franza Riklina, Alphonse'a Maedera, Adolfa Kellera, Emmę Jung, Toni Wolff, Hansa Trüba (lekarza i psychoanalityka w Burghölzli, który stał się psychoanalitykiem Emmy Jung), Oskar Pfister i Herberta Oczereta. W przeciwieństwie do psychoanalizy Freuda, psychologia analityczna wiązała się z innymi dyscyplinami.

Stowarzyszenie Psychologii Analitycznej organizowało od 1916 wykłady; pierwszy był zatytułowany "Jednostka a społeczeństwo" i miała na celu przedstawienie i spopularyzowanie tez Junga. W 1916 Jung opublikował jednocześnie w Nowym Jorku i Londynie książkę pt. Collected Papers on Analytical Psychology, będącą zbiorem artykułów napisanych w ciągu ostatnich 14 lat. Przedmowa do niej stanowi prawdziwy manifest tego nurtu, w którym sprecyzował swoje postulaty. Jung przyznaje, że zapożycza część poglądów od Freuda, jak również Alfreda Adlera (teoria siły woli), aby dokonać ich syntezy. Jego terminologia zmienia się jednak w zależności od punktu widzenia przyjętego w jego dociekaniach. Jego podejście nie jest już wyłącznie seksualne, a wartość symbolu nie ma już freudowskiej orientacji, preferowana jest metoda syntetyczna i prospektywna. Niemniej jednak stworzenie psychologii analitycznej nie było czymś świadomie poszukiwanym, gdyż Jung od 1914 do 1918 roku rozwijał się w fazie regresji i "twórczej depresji", która pozwoliła mu na konfrontację z nieświadomością. Miało to wpływ na sposób prowadzenia przez niego terapii analitycznej; poszukiwał wówczas u swoich pacjentów elementów ich "osobistych mitów" i dał pierwsze sygnały przyszłej teorii, spójnej i odrębnej od teorii Freuda, którą nazwał wówczas alternatywnie "psychologią analityczną" lub "psychologią prospektywną".

W tym momencie życia uważany był za jedynego teoretyka analitycznego zdolnego do konkurowania z Freudem, tym bardziej, że psychologia analityczna zakorzeniła się w Stanach Zjednoczonych, dzieki analityczkom Kristine Mann i Eleanor Bertine oraz w Anglii, dzięki Mary Esther Harding, która założyła w 1922 Klub Psychoanalityczny w Londynie. Ponadto dr Helton Godwin Baynes przetłumaczył prace Junga na język angielski.

Jednak kwestia typów psychologicznych wprowadziła niezgodę wśród członków klubu. Jung pracował zatem sam z bazylejskim psychiatrą Hansem Schmidem, który pomógł mu zdefiniować funkcje psychiczne, ale ich współpraca zakończyła się w 1915, po teoretycznym sporze o indywiduację, a zwłaszcza o dodanie przez Junga dodatkowych typów "świadomego" i "nieświadomego". Jung wznowił korespondencję z Sabiną Spielrein, która została psychoanalityczką i pozostała wierna Freudowi, skupiając się głównie na temacie typów psychologicznych. W 1921 opublikował pismo Typy psychologiczne, w którym zdefiniował kilka kluczowych pojęć swojej teorii: typy introwersyjne i ekstrawersyjne z jednej strony, cztery funkcje psychiczne z drugiej strony, model ten daje więc osiem możliwych typów psychologicznych. Freud przeczytał wówczas to pismo Junga i oświadczył, że jest ono "dziełem snoba i mistyka". Dla Junga to podejście położyło podwaliny pod jego ramy teoretyczne, popychając go w stronę filozofii, teologii, sztuki, chiromancji i astrologii. Ponadto, zaoferował, jak sam uważał, "system porównań i orientacji umożliwiający (...) psychologię krytyczną".

Między 1921 a 1922 pacjentem Junga był pisarz Hermann Hesse, który przybył do niego z powodu załamania nerwowego. Śmierć ojca, choroba żony i syna spowodowały u niego dekompensację. Początkowo Hesse konsultował się w 1916 u J. B. Langa, ucznia Junga, a następnie trafił pod opiekę szwajcarskiego psychiatry. W 1934 roku doszło między nimi do sporu o pojęcie sublimacji, Hesse zgodził się z Freudem. W tym czasie do Junga zwrócił się także inny pisarz, Irlandczyk James Joyce, ale Jung go nie mógł przyjąć i posłał go do kolegi. Zniechęcony Joyce wrócił do Irlandii, nie spotykając się z Jungiem, który był zbyt zajęty. Później pisarz drwił z psychoanalizy Junga w powieści Finneganów tren.

Podróże do ludów indiańskich, afrykańskich i indyjskich

Po zerwaniu z Freudem Jung zrezygnował w 1913 z posady profesora nadzwyczajnego na uniwersytecie w Zurychu. Następnie prowadził własną praktykę, przerywaną licznymi podróżami. W 1925 udał się z kilkoma przyjaciółmi ponownie do Stanów Zjednoczonych, aby odkrywać ten kraj. Przy tej okazji zbierał materiały na temat myśli amerykańskich Indian. Za pośrednictwem Jaime de Angulo, psychologa i lingwisty zajmującego się kulturami tubylczymi, Indianina Antonio Mirabala, zwanego "Jeziorem Gór", wodza plemienia Hopi. Jung przeprowadził z Antonio Mirabalą liczne rozmowy dotyczące systemu religijnego plemienia Hopi, opartego na dominującej roli słońca.

W październiku 1925, dzięki finansowemu wsparciu magnata maszyn rolniczych McCormicka, zorganizował "Wyprawę Psychologiczną Bugishu" do Afryki Wschodniej. Celem Junga było znalezienie "punktu odniesienia" poza własną cywilizacją. Stwierdził, że chce zebrać dowody od dwóch plemion żyjących na górze Elgon: Karamojonga i Sabejczyków. Ekspedycja wyruszyła z Nairobi, udała się do Ugandy, następnie przez Sudan do Egiptu, gdzie łodzią dopłynęli do Kairu. Rok 1925 zaznaczył potrzebę podróżowania, potrzebę, która zmalała w dalszej części życia Junga, gdyż teraz w pełni poświęcił się odkrywaniu "co się dzieje, gdy świadomość jest wyłączona ". Rzeczywiście, Jung zgromadził wystarczającą ilość materiału etnologicznego, aby zbadać przejawy nieświadomości zbiorowej.

W grudniu 1937 podróżował do Indii. Filozofia hinduska stała się istotnym elementem w jego zrozumieniu symboliki i życia nieświadomego. W trakcie tej podróży poważnie zachorował i dwa tygodnie przeżył w delirium w szpitalu w Kalkucie. We wszystkich tych dalekich podróżach szukał analogii pomiędzy nieświadomymi treściami występującymi u współczesnego człowieka Zachodu oraz u ludzi pierwotnych i w mitach. Po 1938 roku podróżował jedynie po Europie.

Alchemia a psychologia

W 1928 Jung poznał przez zaprzyjaźnionego sinologa Richarda Wilhelma taoistyczną alchemię i napisał w 1929 wprowadzenie psychologiczne do pisma Wilhelma na ten temat. Skłoniło to Junga do zajęcia się alchemią Zachodu. Jung odkrył, że jego sny i jego pacjentów zawierają motywy zbliżone do alchemii. 16 lat później opublikował na podstawie serii snów pewnego przyrodnika swoje przemyślenia na ten temat w książce Psychologia a alchemia (1944). Osobiste aspekty procesu indywiduacji odzwierciedlone w motywach alchemii, jak to miało miejsce również w głębokiej analizie nieświadomości, Jung opisał na podstawie interpretacji serii obrazów z Różańca filozofów (Rosarium Philosophorum) w Psychologii przeniesienia (1946). W tym względzie Jung rozumiał alchemię w 1954 roku jako wczesny, nieświadomy opis "struktur psychicznych" w terminologii "przemian materialnych", jako niejako "najdawniejszą psychologię", która była istotną dla psychologa "skarbnicą symboliki, której znajomość jest ogromnie pomocna w zrozumieniu procesów neurotycznych i psychotycznych". I odwrotnie, psychologia nieświadomości ma również "zastosowanie do tych obszarów historii intelektualnej, w których symbolizm wchodzi w grę." Alchemiczną postać Merkuriusza (Merkurius) interpretował w 3 części Symbolik des Geistes (1948) i w 1955 i 1956 napisał w dwóch tomach o "Coniunctio", połączeniu przeciwieństw, w swoim późnym dziele Mysterium Coniunctionis.

Ostatnie lata życia

W ostatnich latach życia Carl Gustav Jung pogłębił swoje badania o nieświadomości zbiorowej, alchemii i znaczeniu religii dla psychiki. Po krótkiej chorobie zmarł w domu. 9 czerwca 1961 pochowano go na cmentarzu w Küsnacht. Na nagrobku wyryto zgodnie z jego wolą sentencję, którą kazał wykuć nad wejściem do domu: "Vocatus atque non vocatus Deus aderit" ("Wzywany czy nie – Bóg jest obecny"). Drugi napis na nagrobku brzmi: "Primus homo de terra terrenus - secundus homo de caelo caelestis" ("Pierwszy człowiek jest z prochu ziemi, ziemski; drugi człowiek jest z nieba", 1 Kor 15, 47).

Cytaty

„Noce przez sny opowiadają mity zapomniane w ciągu dnia”.

“Twoja wizja stanie się jasna tylko wtedy, gdy wejrzysz we własne serce. Kto patrzy na zewnątrz – śpi. Kto patrzy do wewnątrz – budzi się.”

„Wszystko, co nam się nie podoba w innych, może nas doprowadzić do lepszego poznania siebie.”

„Łatwiej dotrzeć na Marsa niż do siebie.”

„Dziecinny jest nie tylko ten, kto zbyt długo pozostaje dzieckiem, ale także ten, kto rozstaje się z dzieciństwem i uważa, że to, czego nie widzi, już nie istnieje.”

„Kto postrzega swój cień i swoje światło jednocześnie, widzi siebie z dwóch stron i w ten sposób dochodzi do wnętrza.”

„Nieświadomość to w pewnym sensie gleba macierzysta, z której wyrasta świadomość.”

„Głupota, grzech, choroba, starość i śmierć nadal tworzą ciemne tło, na tle którego wyróżnia się jasny blask życia.”

„Prawdziwe tajemnice nie mogą być w ogóle zdradzone.”

„Widok zła rozpala zło w duszy. To jest nieuniknione.”

„Exempla docent - Przykład jest najlepszym nauczycielem!”

„Spotkanie dwóch osobowości jest jak kontakt dwóch substancji chemicznych: jeśli zachodzi reakcja, obie ulegają przemianie.”

„Z psychologicznego punktu widzenia nic nie ma silniejszego wpływu na otoczenie, a zwłaszcza na dzieci, niż nie przeżyte życie rodziców.”

„Łatwo można zrozumieć, dlaczego ludzie są skłonni zignorować lub nawet odrzucić przesłanie swoich snów. Świadomość z natury ma opory wobec tego, co jest nieświadome i nieznane.”

„Człowiek jest procesem psychicznym, którego nie kontroluje.”

„Moja droga nie jest waszą drogą, więc nie mogę was uczyć. Droga jest w nas, ale nie w bogach, ani w nauce, ani w prawach. W nas jest droga, prawda i życie.”

Pisma

Nowoczesny mit : o rzeczach widywanych na niebie, Kraków : Wydawnictwo Literackie, 1982.
Archetypy i symbole : pisma wybrane, Warszawa : "Czytelnik", 1981.
Podróż na Wschód; wybór, Warszawa : "Pusty Obłok", 1992.
Rebis czyli Kamień filozofów, Warszawa : Państ. Wydaw. Naukowe, 1989.
O psychologii i patologii tzw. zjawisk tajemnych (Zur Psychologie und Pathologie sogenannter okkulter Phänomene, 1902), Warszawa : Sen, 1991.
Symbol przemiany w mszy (Wandlungssymbol in der Messe, 1971), Warszawa : Sen, 1992.
O naturze kobiety (Ausgewählte Werke); wybrał i przeł. Magnus Starski, Poznań : "Brama"- Książnica Włóczęgów i Uczonych, 1992.
Mandala : symbolika człowieka doskonałego (Zur Empirie des Individuationsprozesses ; über Mandalasymbolik, 1950), Poznań : "Brama", 1993.
O istocie snów (Vom Wesen der Träume, Die praktische Verwendbarkeit der Traumanalyse, Allgemeine Gesichtspunkte zur Psychologie des Traumes), Warszawa : "KR" : "Sen", 1993.
Psychologia przeniesienia (Psychologie der Übertragung w: Gesammelte Werke, t. 16, 1971), Warszawa : "Wrota", 1997.
Zasadnicze problemy psychoterapii, Warszawa : "KR", 1994.
Podstawy psychologii analitycznej : wykłady tavistockie (Über Grundlagen der analytischen Psychologie, 1935), Warszawa : "Wrota", 1995.
Psychologia a religia (Psychologie und Religion), Warszawa : "KR" ; "Wrota", 1995.
Odpowiedź Hiobowi (Antwort auf Hiob), Warszawa : "Ethos", 1995.
Typy psychologiczne (Psychologische Typen, w : Gesammelte Werke, t. 6, 1994), Warszawa : "Wrota" : "KR", 1997.
Aion : przyczynki do symboliki Jaźni (Aion : Beiträge zur Symbolik des Selbst, w : Gesammelte Werke, t. 9/1, 1976), Warszawa : "Wrota", 1997.
Symbole przemiany : analiza preludium do schizofrenii (Symbole der Wandlung, w: Gesammelte Werke, t. 5, 1991), Warszawa : "Wrota", 1998.
Psychologia a alchemia (Psychologie und Alchemie, w: Gesammelte Werke, t. 12, 1994), Warszawa : "Wrota", 1999.

Literatura

Zofia Rosińska: Jung, Warszawa : "Wiedza Powszechna", 1982.
Wspomnienia, sny, myśli (Erinnerungen, Träume, Gedanken, 1961); spisane i podane do druku przez Anielę Jaffé, Kraków : Wydawnictwo Jungpress, 2019.
Gerhard Wehr: Carl Gustav Jung, Wrocław : Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
Frank McLynn: Carl Gustav Jung, Poznań : Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2000.

Linki

Carl Gustav Jung w: de.wikipedia. org, online.
Carl Gustav Jung w: fr. wikipedia.org, online.

: Autor: Roman Penkała