Jean Ferrat

Jean Ferrat, właściwie Jean Tenenbaum (ur. 26 grudnia 1930 w Vaucresson; zm. 13 marca 2010 w Aubenas) − francuski piosenkarz, autor tekstów i poeta. W jego repertuarze znalazły się piosenki sentymentalne, poetyckie i zaangażowane. Spopularyzował wiele poematów Louisa Aragona. Pomimo niewielkiej obecności w mediach i wycofania się ze sceny w wieku czterdziestu dwóch lat, ten zagorzały obrońca piosenki francuskiej cieszył się wielkim powodzeniem u krytyków i publiczności. Uważany jest, tak jak na przykład Léo Ferré, Georges Brassens czy Jacques Brel, za jednego z największych przedstawicieli piosenki francuskiej.

Jean Ferrat, 1980. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Mnacha Tenenbauma (1886-1942), rosyjski emigrant, jubiler;
• Matka: Francuzka Antoinette Malon (1888-1964), robotnica w fabryce sztucznych kwiatów;
• Rodzeństwo: Raymonde (ur. w 1916 w Paryżu), André (ur. w 1918 w Draveil), Pierre (ur. w 1925 w Vaucresson);
• Żona: 1) od 1961 roku Christine Sèvres, urodzona jako Jacqueline Amélie Estelle Boissonnet, piosenkarka, 2) od 1992 roku Colette Laffont, nauczycielka wychowania fizycznego i sportu;
• Dzieci: Véronique Estel (ur. 1953, córka żony z pierwszego małżeństwa.

Biografia

Młodość

Jean Ferrat urodził się jako syn Mnacha (wersja jidysz biblijnego imienia Manasses) Tenenbauma (1886-1942), Rosjanina wyznania żydowskiego, który w 1905 roku emigrował do Francji i w 1928 otrzymał obywatelstwo francuskie oraz Francuzki Antoinette Malon (1888-1964). Po zakończeniu pierwszej wojny światowej rodzina zamieszkała w jednorodzinnym domu w Vaucresson. Ojciec był jubilerem i tworzył części i komplety biżuterii dla paryskich klientów.

W 1935 roku rodzina opuściła Vaucresson i zamieszkała w Wersalu. W domu Tenenbaumów ceniono muzykę i śpiew. Jean Ferrat stwierdził : „Ojciec i matka przekazali mi ich pasję do muzyki i śpiewu. Często chodzili do Opéra-Comique, a matka, która miała piękny sopranowy głos, śpiewała fragmenty oper „Lakmé” i „Manon”. Sądzę, że chciałaby zostać śpiewaczką. W domu, młodzi śpiewali piosenki Charlesa Treneta, a starsi Tino Rossiego i Jeana Lumière'a.[…]To była mała wojna.”

Druga wojna światowa

Wybuch drugiej wojny światowej spowodował, że rodzina Tenenbaumów została objęta restrykcjami antysemickimi. W 1942 roku ojciec został zmuszony do noszenia żółtej gwiazdy, ale sądząc, że chroni go status Francuza i męża nie-Żydówki, odmówił wyjazdu do wolnej strefy. Wkrótce potem, latem 1942 roku, został zatrzymany i internowany w obozie w Drancy, a następnie deportowany 30 września 1942 roku do Auschwitz, gdzie został zamordowany. Później Jean Ferrat wspominał ojca w piosence „Nuit et brouillard” i piosence „Nul ne guérit de son enfance” z albumu „Dans la jungle ou dans le zoo”.

Przez pewien czas rodzina ukrywała się, po czym Jean, jego matka, siostra i bracia schronili się w wolnej strefie, w Font-Romeu. Jean Ferrat pozostał tam przez dwa lata, ukończył szóstą i piątą klasę, potem z ciocią wrócił do Wersalu. 1 grudnia 1943 roku wstąpił do piątej klasy w Collège Jules-Ferry (obecnie Lycée Jules-Ferry).

W czerwcu 1944 roku, rodzina postanowiła sprowadzić dzieci i ciotkę do Cerdagne. Po przybyciu do Perpignan musieli jednak przerwać podróż: jego siostra była przetrzymywana przez gestapo w cytadeli Perpignan, podczas gdy jeden z braci ukrył się w górach, a matkę przesłuchiwało gestapo. Jean i ciotka ponad miesiąc mieszkali w hotelu, do momentu zwolnienia siostry. Następnie rodzina przebywała w Tuluzie, a potem w departamencie Ariège.

Kariera muzyczna

Po wojnie Jean Ferrat przerwał naukę w koledżu, aby pomóc finansowo rodzinie. Bez dyplomu ani doświadczenia został zatrudniony jako pomocnik chemika w laboratorium specjalistycznym Budownictwa i Robót Publicznych (fr. Le Bâtiment et les Travaux Publics) w Paryżu. Aby się rozwijać, uczęszczał na zajęcia wieczorowe, a następnie przez kilka lat studiował w Conservatoire National des Arts et Métiers, aby zostać inżynierem chemicznym, jednocześnie uczęszczając na zajęcia teatralne i eksperymentując z interpretacją i pisaniem muzyki. W 1954 roku porzucił zawód chemika, aby poświęcić się życiu artystycznemu i piosence, prowadząc życie bohemy i uczęszczając do paryskich kabaretów.

Na początku lat 50-tych XX wieku wstąpił do grupy teatralnej, skomponował kilka piosenek i grał na gitarze w orkiestrze jazzowej. W 1956 roku napisał muzykę do poematu „Les Yeux d'Elsa” Louisa Aragona, którego podziwiał. Będący wówczas na fali André Claveau interpretował tę piosenkę, która przyniosła uznanie dla Jeana, który regularnie występował w paryskim kabarecie La Colombe Michela Valette'a. W tym samym roku młoda piosenkarka, Christine Sèvres, wykonała kilka z jego piosenek. Począwszy od 1957 roku mieszkał z nią w domu rodzinnym Tenenbaumów, przy rue des Pyrénées, potem w Ivry-sur-Seine.

W 1958 roku ukazała się jego pierwsza płyta, która jednak nie stała się sukcesem. Na dalszą karierę Ferrata wywarł wpływ, poznany w 1959 roku, Gérard Meys, który został jego wydawcą i przyjacielem. W następnym roku wydał kolejną płytę z piosenką „Ma Môme”, która stała się jego pierwszym sukcesem.

Po zobaczeniu na mapie Francji miasteczka Saint-Jean-Cap-Ferrat postanowił przyjąć nazwisko Jean Ferrat, po nazwisku Jean Laroche używanym już wcześniej na scenie kabaretowej. Ważne było dla niego spotkanie z muzykiem Alainem Goraguerem, który odtąd aranżował utwory do wszystkich jego albumów. W 1961 roku spotkał Zizi Jeanmaire, dla której napisał „Eh l'amour”, „Mon bonhomme”. Zatrudniła go jako gwiazdę amerykańską w spektaklu w Alhambrze, pierwszym music-hallu, w którym śpiewał. Pozostał tam sześć miesięcy i porzucił gitarę na rzecz orkiestry. Również w 1961 roku ukazał się jego album „Deux enfants au soleil”, za który otrzymał nagrodę Stowarzyszenia Autorów, Kompozytorów i Wydawców Muzycznych (fr. Société des auteurs, compositeurs et éditeurs de musique, SACEM).

Był to początek długiej kariery, obarczonej trudnościami z cenzurą ze strony kierownictwa radia i telewizji. Właściwie Jean Ferrat zawsze był piosenkarzem zaangażowanym i niezależnym duchem. Tworzył muzykę do teksów własnych, swoich liryków czy zaprzyjaźnionych poetów, zwłaszcza Henriego Gougauda, Georges'a Coulongesa i Guy Thomasa. Na początku lat sześćdziesiątych skomponował, do słów Michelle'a Senlisa dla Jacques'a Boyera i Jeana-Louis'a Staina, muzyką do piosenki „Mon vieux”. Tekst został częściowo przerobiony przez Daniela Guicharda w latach 70-tych, z którą odniósł wielki sukces, i która stała się klasykiem w jego repertuarze. W tych latach poznał piosenkarkę Pia Colombo, która wykonywała jego piosenki, szczególnie „Les Noctambules” (1962).

W 1962 roku poznał Isabelle Aubret, co zapoczątkowało ich współpracę artystyczną. Brała udział w jego trasach koncertowych, śpiewała piosenkę Claude'a Delécluse'a „Deux enfants au soleil”, a w 1970 roku interpretowała jego piosenkę do tekstu Philippe'a Pauletto „Tout ce que j’aime”.

W 1963 roku wydał album „Nuit et brouillard”, którego tytułowa piosenka nawiązywała do hitlerowskiej dyrektywy „Nacht und Nebel” (fr. Nuit et brouillard, pol. Noc i mgła), zgodnie z którą deportowano z Francji wszystkich wrogów Trzeciej Rzeszy. Ta piosenka zadedykowana ofiarom obozów koncentracyjnych i ośrodków eksterminacji nazistowskiej, w tym jego ojcu, żydowskiemu emigrantowi z Rosji, który zginął w Auschwitz, strofująca bierność wielu osób podczas okupacji i reżimu Vichy, odniosła pomimo cenzury wielki sukces u publiczności, a dysk otrzymał nagrodę „Grand Prix du Disque” Akademii Charlesa Crosa. Piosenkę wykonywali także: Francesca Solleville, Claude Vinci, Isabelle Aubret. W tym czasie też Ferrat skomponował muzykę do „C'est beau la vie”, piosenki, którą Michelle Senlis napisała dla Isabelle Aubret po jej wypadku samochodowym.

Jednym z największych sukcesów Ferrata stała się piosenka „La Montagne” (1964). Dwuipółmiesięczny pobyt w 1967 roku na Kubie, gdzie zapuścił sławne wąsy, odcisnął na nim piętno polityczne oraz zainspirował jego album „À Santiago”. Kilka miesięcy przed protestami majowymi w 1968 roku gwałtownie skrytykował pochodzenie społeczne „goszystów” z pokolenia ruchu studenckiego z 22 marca 1968 roku w piosence „Pauvres petits c...”. W czasie tych protestów uczestniczył w imprezach organizowanych dla strajkujących w Bobino (sala muzyczny na Montparnassie). Zaangażowanym politycznie tekstom Ferrata (popierał - pozostając bardzo krytycznym - partię komunistyczną) towarzyszą jedne z najpiękniejszych i najbardziej niepokojących piosenek miłosnych w jego repertuarze, jak choćby „Que serais-je sans toi” z albumu „La Montagne” (1964). Bunt Jeana Ferrata przeciwko wszelkim formom nacisku nigdy nie ustanie. Jest jednym z niewielu artystów, którzy zachowali integralność, linię postępowania, od której nie mógł odstąpić.

W 1969 roku Jean Ferrat zaśpiewał „Ma France”, główną piosenkę na albumie o tej samej nazwie, na którym nagrał jedyny w swojej karierze duet z Christine Sèvres, „La Matinée”. Jego miłość do Aragona znalazła kolejny wyraz w kwietniu 1971 roku w albumie „Aimer à perdre la raison”. W 1972 roku w Palais des Sports w Paryżu pożegnał się z estradą, którą uznał za zbyt skomplikowaną technicznie i „wyczerpującą fizycznie”.

W 1974 roku Jean Ferrat i Christine Sèvres zdecydowali się zamieszkać w Ardèche, blisko Vals-les-Bains, w Antraigues-sur-Volane, gdzie już w 1964 roku kupił 20-hektarową farmę, a ponadto znał tamtejszego komunistycznego mera, malarza Jeana Saussaca. Przez pewien czas był radnym gminnym i zastępcą mera. Véronique Estel, już pełnoletnia córka Christine, zamieszkała z nimi. Chociaż Jean i Christine byli w separacji, to nadal wspólnie korzystali z posiadłości w Antraigues-sur-Volane. Jean żył w związku z Colette Laffont, spotkaną w 1971 roku, nauczycielką wychowania fizycznego i sportu, ale nadal opiekował się chorą na raka Christine (Colette poślubił dopiero w 1992 roku w Ivry-sur-Seine).

W 1975 roku jeden z najpiękniejszych tekstów Ferrata : „La femme est l'avenir de l'homme” (Kobieta jest przyszłością mężczyzny) stał się wyrażeniem, które weszło do języka potocznego. Jego piosenki stawały się coraz bardziej zaangażowane, w piosence „Un air de liberté” z albumu „La femme est l'avenir de l'homme” piętnował wojny kolonialne, wspomniał 100 000 Francuzów, którzy na próżno zginęli w wojnie w Indochinach. Rok później w piosence „Un jeune”, rok po elekcji Valéry'ego Giscarda d'Estaing na prezydenta Francji, Ferrat drwił z utworzonego ruchu Młodych Niezależnych Republikanów, który był bliski prezydenckiej partii politycznej.

W wieku 50 lat wydał album „Ferrat 80” zawierający „Le bilan”, a pięć lat później album „Je ne suis qu'un cri”, odzwierciedlający rozpacz piosenkarza po śmierci żony. W wydanym w 1991 roku albumie „Dans la jungle ou dans le zoo” skrytykował kolejno: społeczeństwo kapitalistyczne i socjalizm bloku wschodniego, zarzucając obu systemom „sprowadzenie człowieka do rangi zwierzęcia”. W 1994 roku ukazał się album „Ferrat 95 - 16 nouveaux poèmes d'Aragon”. Ostatni album „Ferrat en scène”, z utworami z albumu „Dans la jungle ou dans le zoo” nagranymi na żywo w programie telewizyjnym w 1991, ukazał się w 2002 roku.

Jean Ferrat zmarł 13 marca 2010 w wieku 79 lat w szpitalu w Aubenas. W uroczystości pogrzebowej w dniu 16 marca 2010 roku udział wzięło ponad 5000 jego fanów z całej Francji. Grób Jeana Ferrata znajduje się  na cmentarzu w Antraigues-sur-Volane.

Dyskografia

• 1961: Deux enfants au soleil,
• 1962: La Fête aux copains,
• 1963: Nuit et Brouillard
• 1964: La Montagne,
• 1965: Potemkine,
• 1967: Maria,
• 1967: À Santiago,
• 1968: 10 Grandes Chansons de Jean Ferrat,
• 1969: Ma France,
• 1970: Camarade,
• 1971: Aimer à perdre la raison,
• 1971: Ferrat chante Aragon,
• 1972: À moi l'Afrique,
• 1975: La femme est l'avenir de l'homme,
• 1976: Premières chansons nouvel enregistrement,
• 1979: Enregistrement 1979,
• 1980: Ferrat 80,
• 1985: Je ne suis qu'un cri,
• 1991: Dans la jungle ou dans le zoo,
• 1994: Ferrat 95 - 16 nouveaux poèmes d'Aragon,
• 2002: Ferrat en scène.

Linki

• In memoriam Jean Ferrat. Kommunist, Künstler und Publikumsliebling w: trend online zeitung, online, dostęp 2.01.2023.
• Jean Ferrat w fr.wikipedia.org, online, dostęp 2.01.2023.
• Jean Ferrat w rfi musique, online, dostęp 2.01.2023.

Tematy pokrewne