Frans Hals

Frans Hals (ur. między 1580 a 1585 w Antwerpii; zm. 26 lub 29[1] sierpnia 1666 w Haarlem) – niderlandzki malarz zaliczany do najwybitniejszych portrecistów w okresie baroku. Przyczynił się do rozwoju portretu grupowego w XVII wieku. Jego styl wywarł wpływ na reprezentantów nurtu realistycznego – takich jak Gustave Courbet – i impresjonistycznego – takich jak Van Gogh.

 Frans Hals
Kopia autoportretu Fransa Halsa.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Franchois Fransz Hals van Mechelen (c. 1542–1610), handlarz tekstyliami;
  • Matka: Adriaentgen (Adriana) van Geertenryck (ok. 1552 – po 11.1616);
  • Brat: Dirck Hals (1591–1656), malarz;
  • Żona: 1) Anneke Harmensdochter (2 stycznia 1590–05.1615 lub 1616[2]), córka bielarza Harmena Dircksza i Pietertje Claesdr Ghijblant; 2) od 1617 roku Lysbeth Reyniers
  • Dzieci: z 1) małżeństwa 3 dzieci w tym syn Harmen (1611–1669), z 2) małżeństwa 8 dzieci, w tym malarze Frans Hals młodszy (1618–1669), Jan Hals (1620–kwiecień 1654), Reynier Hals (1627–1672) i Nicolaes Hals (1628–1686).

Życiorys

Frans Hals był synem antwerpskiego handlarza tekstyliami Franchoisa Fransza Hals van Mechelena i jego drugiej żony Adriaentgen (Adriana) van Geertenryck. Po zajęciu Antwerpii przez Hiszpanów jego rodzina schroniła się w Haarlem, w mieście w którym przyszły malarz spędził resztę życia. Pierwszy archiwalny dokument potwierdzający obecność rodziny w Haarlem pochodzi z 19 marca 1591 r.: jest to akt chrztu Dircka Halsa, brata malarza, pochodzący z kościoła protestanckiego.

Około 1600 r. Frans Hals rozpoczął naukę u Karela van Mandera (1548– 606), malarza manierysty, którego wpływ na prace ucznia jest mało widoczny. Wczesne obrazy Halsa wykazują większe pokrewieństwo z obrazami caravaggionistów utrechckich (Dirck van Baburen (ok. 1595–1624), Hendrick ter Brugghen (1588–1629), Gerrit van Honthorst (1592–1656)) czy flamandzkiego malarza Jakuba Jordaensa (1593–1678).

W 1610 r. Hals został członkiem gildii św. Łukasza. W tym czasie poślubił pierwszą żonę Anneke Harmensdochter. Frans Hals był jednak z urodzenia katolikiem, więc ich ślub został zarejestrowany w ratuszu, a nie w kościele. 20 lutego 1616 otrzymał z magistratu naganę z powodu rozpustnego życia i złego traktowania żony, która wkrótce zmarła[3]. Tę informację zdementował biograf Halsa Seymour Slive, twierdząc, że nie dotyczyło to artysty, lecz innego mieszkańca Haarlem o tym samym nazwisku. Seymour Slive twierdzi, że Frans Hals w chwili popełnienia zbrodni nie mógł znęcać się nad Anneke, ponieważ zmarła po urodzeniu drugiego syna w maju 1616 roku.

12 lutego 1617 roku poślubił Lysbeth Reyniers, która dziewięć dni później urodziła ich pierwsze z ośmiorga dzieci. Można sądzić, że był lekkoduchem, korzystał z przyjemności, które niosło życie, co często prowadziło do kłopotów finansowych. W 1654 r. za towary i pożyczone pieniądze winien był 200 guldenów pewnemu piekarzowi i musiał też zastawić ruchomości i obrazy. Ponieważ dożył sędziwego wieku, a w ostatnich latach życia jego prace nie znajdowały już tak dobrego odbioru jak wcześniej, więc popadł w ubóstwo, a koszty jego pochówku w wysokości 4 guldenów pokrył magistrat. Wdowa po nim otrzymała w 1675 r. zapomogę z kasy dla ubogich.

Uczniami Fransa Halsa byli między innymi Adriaen Brouwer (ok.1605–1638), Adriaen van Ostade (1610–1685), Anthonie Palamedesz (1601–1673) i Dirck van Delen (1605–1671).

Frans Hals zmarł w 1666 roku w Haarlem. Pochowany został w prezbiterium katedry św. Bawona (hol. Grote of Sint-Bavokerk lub St.-Bavokerk).

Twórczość

Frans Hals rozwinął w Haarlem bogatą działalność artystyczną. Kształtujący się nowy sposób widzenia natury i realnego życia w sztuce znalazł w nim entuzjastycznego ucznia. Stąd jego siła w portrecie, w którym z mistrzowską precyzją odtwarzał życie i naturalność. W tej dziedzinie nie znał upodobania do poszczególnych klas, uczoni, młode wdzięki i zmęczone twarze, szlachta, łotrzykowie, typy ludowe, biesiadnicy, członkowie cechów, regenci, muzycy, adwokaci, wszystko odpowiadało jego genialnemu pędzlowi i dlatego każdy jego portret jest do pewnego stopnia obrazem rodzajowym, tak jak jego sceny rodzajowe wszędzie zdradzają portrecistę. Nie jest tu możliwe przytoczenie wielkiej liczby jego obrazów. Ponieważ sam był wesołym człowiekiem, także swoim portretom nadawał radosny wyraz. Obraz przedstawiający artystę z drugą żoną zdradza całe szczęście wesoło śmiejącej się pary. W latach 1630–40 powstały najlepsze prace Halsa, obrazy regentów i strzelców. Z obrazów tych emanuje siła dumnych i pewnych siebie ludzi. Frans Hals przezwyciężył trudność jaką stawia obraz grupowy i w kilku obrazach połączył wszystkie przedstawiane postacie w całość, grupując ich w sposób duchowy, zachowując jednocześnie ich różnorodność. Twarze ich nie są idealizowane, są wyraźnie rozpoznawalne, a osobowości ujawniają się w różnych pozach i wyrazach twarzy.

Również oryginalne są jego paleta i prowadzenie pędzla, potwierdzające genialne rozumienie natury. Nie szukając zbędnych efektów, skupiał się na wiernym odtworzeniem natury. Podczas gdy Rembrandt stosował efekty złotego blasku oparte na sztucznych kontrastach, Hals preferował światło dzienne i srebrne refleksy. Z rzadką intuicją Halsowi udało się uchwycić moment z życia swoich modeli. Z wielką pieczą odwzorowywał za pomocą gradacji barw i różnych form ekspresji, to co w danym momencie pokazywała natura. Osiągnął taką wprawę, że wystarczyło kilka ostrych, płynnych pociągnięć pędzla, by uzyskać precyzję tonu, światła i cienia.

Przez długi czas uważano, że najstarszym dziełem Halsa jest namalowany w 1611 roku Portret Jacobusa Zaffiusa. Przypisanie tego obrazu Halsowi jest jednak obecnie kwestionowane, gdyż jego styl znacznie odbiega od tak charakterystycznego dla mistrza. Jedyne pewne świadectwo jego pracy w pierwszej dekadzie kariery, jako niezależnego malarza, pochodzi z 1614 roku i jest ryciną Jana van de Velde wykonaną na podstawie zaginionego portretu pastora Johannesa Bogardusa (lub Bogaerta).

Styl Halsa ewoluował przez całe jego życie. Obrazy o żywych kolorach ustępowały stopniowo miejsce pracom z jednym kolorem dominującym. Po 1641 roku wykazywał tendencję do ograniczania palety. W późniejszym okresie życia przechodził na ciemniejsze odcienie, a czerń stawała się jeszcze bardziej obecna. Jego pociągnięcia pędzlem stały się swobodniejsze, a ogólne wrażenie przeważało nad subtelniejszymi szczegółami. Podczas gdy jego wczesne obrazy były radosne i żywe, późniejsze portrety akcentują rangę i godność przedstawianych osób. Tę surowość widać w Portrecie regentów domu starców w Haarlemie i Portrecie regentek domu staruszek w Haarlemie (1664), które pod względem kolorystycznym są arcydziełami, choć w rzeczywistości oba są zasadniczo monochromatyczne. Powściągliwa paleta Halsa uwidoczniła się szczególnie w odcieniach skóry, które z biegiem lat stają się coraz bardziej szare, aż w końcu cienie malowane są niemal czystą czernią, jak w Portrecie Tymane Oosdorpa.

Ponieważ trend ten zbiega się z okresem jego życia, w którym żył w ubóstwie, niektórzy historycy spekulują, że jednym z powodów jego upodobania do czarno-białych pigmentów był ich niższy koszt w porównaniu z pigmentami karminowymi.

Często uważa się, że Hals malował swoje dzieła „za jednym zamachem” na płótnie. Badania techniczne i naukowe wykazały, że jest to błędne wrażenie. Prawdą jest, że znaczna część prac przygotowawczych została wykonana bez szkicu lub podmalówki, ale większość prac została wykonana warstwowo, co było powszechną praktyką w tamtych czasach. Czasami rysunek wykonywano kredą lub farbą na szarym lub różowym podkładzie, a następnie stopniowo wypełniano go mniejszymi lub większymi partiami. Wydaje się, że Hals miał w zwyczaju nakładać podmalówkę bardzo luźno, co świadczy o jego wirtuozerii od samego początku pracy. Dotyczy to oczywiście zwłaszcza jego późniejszych, dojrzałych dzieł. Posiadał wielką umiejętność odrywania rąk od płótna lub panelu w najbardziej odpowiednim momencie. Idea malowania w sposób uproszczony nie pochodzi zresztą od niego, już w XVI–wiecznych Włoszech inni artyści stosowali to samo podejście, a technika Fransa Halsa była prawdopodobnie inspirowana techniką jego flamandzkich rówieśników, Rubensa i Van Dycka. Już w XVII wieku oglądających uderzył dynamizm jego portretów. Kilka wieków później, Vincent van Gogh, w liście do swojego brata Theo, zachwycał się żywiołowością stylu Halsa. Hals nie nadawał swojemu malarstwu gładkiego wykończenia, jak większość jemu współczesnych, ale naśladował witalność swojego tematu, nakładając kolor plamami, liniami, kropkami i szerokimi pociągnięciami, i prawie nie przejmował się szczegółami. W XIX wieku jego technika znalazła naśladowców, zwłaszcza wśród impresjonistów i realistów (Claude Monet, Édouard Manet, Charles-François Daubigny, Max Liebermann, James Abbott McNeill Whistler, Gustave Courbet, Jacobus van Looy i Isaac Israëls).

Wiele jego kompozycji zostało odtworzonych przez wybitnych (np. Jonas Suyderhoef (1613–1686) artystów za pomocą rycin.

Obok malarstwa pracował przez całe życie jako konserwator dzieł sztuki, handlarz obrazów i ekspert w dziedzinie podatków od dzieł sztuki dla rady miejskiej.

Wiele obrazów Fransa Halsa zaginęło, a ich dokładna liczba nie jest znana. Według najbardziej autorytatywnego katalogu, jaki jest obecnie dostępny, opracowanego przez Seymoura Slive'a w latach 1970–1974 (który poprzedza ostatni katalog wystawy Slive'a z 1989 roku), dwieście dwadzieścia dwa obrazy można przypisać Fransowi Halsowi. Inny znawca artysty, Claus Grimm, szacuje tę liczbę na sto czterdzieści pięć.

Obrazy

Literatura

  • Ernst Wilhelm Moes: „Frans Hals : sa vie, son œuvre”, Van Oest, Bruxelles, 1909 w: Internet Archive, online.
  • „Frans Hals” w: Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD), online.
  • Gerald Stanley Davies: „Frans Hals”, kolekcja « The Great Masters in Painting and Sculpture», Londres, 1904online.
  • Seymour Slive: „Frans Hals”. Phaidon Press, New York, 2014, ISBN : 9780714867557.

Linki

Przypisy

  1. ↑ Wessely, Joseph Eduard, "Hals, Frans" w: Allgemeine Deutsche Biographie 10 (1879), s. 451-453, online.
  2. ↑ Frans Hals w: Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD), online.
  3. ↑ Wessely, Joseph Eduard, "Hals, Frans" w: Allgemeine Deutsche Biographie 10 (1879), s. 451-453, online.
Autor: Roman Penkała