Walther Rathenau

Walther Rathenau (ur. 29 września 1867 w Berlinie; zamordowany 24 czerwca 1922 tamże) – niemiecki przemysłowiec, pisarz i polityk liberalny, należący do Niemieckiej Partii Demokratycznej (DDP). Padł ofiarą zamachu zorganizowanego przez organizację Consul. (wyznanie mojżeszowe)

Walther Rathenau
Walther Rathenau.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Emil (1838–1915), przemysłowiec, założyciel i dyrektor generalny AEG; matka Mathilde Nachmann, córka bankiera we Frankfurcie nad Menem; wujek Max Liebermann, malarz; kawaler.

Życiorys

Po maturze w 1885 r. w Królewskim Gimnazjum im. Wilhelma w Berlinie Walther Rathenau studiował fizykę, chemię i filozofię na uniwersytetach w Berlinie i Strasburgu. Doktoryzował się w 1889 r. pracą o absorpcji światła w metalach pt. Die Absorption des Lichts in Metallen na Wyższej Szkole Technicznej w Monachium. Po praktyce w Aluminium-Industrie-AG w Neuhausen (Szwajcaria) rozpoczął w 1892 r. karierę zawodową w założonej przez ojca firmie AEG jako specjalista elektrochemik. W 1893 r. objął budowę zakładu elektrochemicznego w Bitterfeld, aby tam rozwinąć elektrolityczne postępowanie w celu przemysłowego wytwarzania aluminium, acetylenku wapnia i acetylenu. W 1899 r. został członkiem zarządu AEG. W 1902 przeniósł się na pięć lat do Berliner Handels-Gesellschaft, banku AEG i w 1904 r. został powołany do rady nadzorczej AEG, której przewodniczącym był od 1912 roku.

Jako Żyd Walther Rathenau nie został dopuszczony do egzaminu oficerskiego po odbytej służbie wojskowej w latach 1890/91. Także po odejściu kanclerza II Rzeszy Bernharda von Bülowa w 1909 utrudniono mu karierę polityczną w obozie narodowo-liberalnym, którą rozpoczął jako towarzysz sekretarza państwa, Bernharda Dernburga w nowo powstałym urzędzie kolonialnym Rzeszy podczas dwóch podróży do niemieckich kolonii w latach 1907/08. Rathenau ogłosił w 1895 r. wprawdzie wystąpienie z gminy żydowskiej, ale nigdy go nie dokonał i nie przestąpił na chrześcijaństwo. Zbliżył się do Maximiliana Hardena, w którego czasopiśmie Die Zukunft ukazało się wiele jego felietonów o tematyce gospodarczej i etycznej (pisanych pod pseudonimem). Wśród nich znalazł się artykuł Höre, Israel! (1897) o rysach antysemickich wzywający Żydów do asymilacji, który wzbudził uznanie, a poprzedził eseje Impressionen (1902) i Reflexionen (1908) opublikowane pod własnym nazwiskiem.

W następnych latach nawiązał liczne kontakty i przyjaźnie m.in. z Gerhartem Hauptmannem, Ernstem Troeltschem, Fritzem von Unruh, Frankiem Wedekindem i Stefanem Zweigem. Jego książki Kritik der Zeit i Zur Mechanik des Geistes oder Vom Reich der Seele opublikowane w latach 1912/13, opisujące teraźniejszość, były zgodne z nurtem czasu. Już 1911 r. skorygował swoje zdanie antyżydowskie zawarte w eseju z 1897 roku. Publikował także od 1913 r. eseje w czasopiśmie Der Volkserzieher, które wzbudziły niechęć w kręgach nacjonalistycznych. W piśmie Von kommenden Dingen (1917) naświetlił swoją wizję »państwa ludowego«, w którym naszkicował zasadnicze zmiany społecznej świadomości i społeczeństwa bez ograniczeń klasowych.

Po nieudanej próbie założenia własnej demokratycznej partii był członkiem Niemieckiej Partii Demokratycznej (niem. Deutsche Demokratische Partei, DDP). W maju 1921 r. został członkiem gabinetu kanclerza Republiki Weimarskiej Josepha Wirtha (1879–1956). Brał udział w negocjacjach z Francją w sprawie odszkodowań wojennych. Wyjście z rządu partii DDP zmusiło go w październiku 1921 r. do odejścia z niej. W następnych miesiącach brał udział w negocjacjach w Cannes i w styczniu 1922 r. został ministrem spraw zagranicznych. W kwietniu i maju 1922 r. brał udział w konferencji w Genui, aby wyprowadzić Niemcy z międzynarodowej izolacji politycznej. W Rapallo podpisał porozumienie z sowiecką Rosją.

24 czerwca 1922 r., w czasie jazdy do Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Berlinie-Grunewald został zastrzelony z jadącego samochodu przez dwóch zamachowców. Należeli oni do Organisation Consul, paramilitarnego związku kierowanego przez oficera marynarki Hermanna Ehrhardta (1881–1971). Zamach na Rathenaua był częścią zamachów, które miały na celu destabilizację Republiki Weimarskiej. Pośmiertnie Rathenaua uznano za męczennika Republiki, co starał się zniweczyć reżim nazistowski. Po 1945 r. rząd Niemieckiej Republiki Demokratycznej uznał go za człowieka dążącego do porozumienia niemiecko-sowieckiego, a władze Republiki Federalnej za ofiarę fanatycznego antysemityzmu i politycznego ekstremizmu.

W 2008 roku fundacja ponadpartyjna Walther Rathenau Institut z siedzibą w Berlinie ufundowała Nagrodę im.Walthera Rathenau (Walther-Rathenau-Preis) za szczególne zasługi w dziedzinie polityki międzynarodowej. Pierwszym jej laureatem został Hans-Dietrich Genscher (1927–2016), a w 2011 roku otrzymał ją Donald Franciszek Tusk (ur. 1957). Nagroda jest w formie złotego medalu z portretem Walthera Rathenau.

Dzieła (wybór)

  • Impressionen. 1902.
  • Reflexionen. 1908.
  • Zur Kritik der Zeit. 1912.
  • Zur Mechanik des Geistes. 1913.
  • Vom Aktienwesen. Eine geschäftliche Betrachtung. Berlin 1917.
  • Von kommenden Dingen. 1917.
  • An Deutschlands Jugend. 1918.
  • Die neue Wirtschaft. 1918.
  • Die neue Gesellschaft. 1919.
  • Der neue Staat. 1919.
  • Der Kaiser. 1919.
  • Kritik der dreifachen Revolution. 1919.
  • Was wird werden? 1920.
  • Gesammelte Reden. 1924.
  • Briefe. 2 tomy, 1926.
  • Neue Briefe. 1927.
  • Politische Briefe. 1929.
  • Briefe an eine Liebende. Dresden, Reißner, 1931.

Literatura

  • Etta Federn-Kohlhaas: Walter Rathenau. Sein Leben und Wirken. Reissner, Dresden 1927.
  • Alfred Kerr: Walther Rathenau. Erinnerungen eines Freundes. Querido, Amsterdam 1935.
  • Martin Sabrow: "Rathenau, Walther" w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 21, Duncker & Humblot, Berlin 2003, ISBN 3-428-11202-4, s. 174–176 (online).

Linki

Autor: Roman Penkała