Werner Conze

Werner Conze (ur. 31 grudnia 1910 r. w Neuhaus an der Elbe; zm. 28 kwietnia 1986 r. w Heidelbergu) - niemiecki historyk. (wyznanie ewangelickie)

Werner Conze
Werner Conze.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Hans Conze (1879-1942), sędzia, syn Alexandra Conze (1831-1914); matka Charlotte Thoemer.

Życiorys

Werner Conze studiował od 1929 r. historię sztuki, historię, socjologię i slawistykę na uniwersytetach w Lipsku i Marburgu. W 1926 r. poznał w ruchu młodzieżowym Theodora Schiedera (1908-1984), z którym przez lata się przyjaźnił[1]. W 1934 r. doktoryzował się w Królewcu u historyka Hansa Rothfelsa (1891-1976). W lecie 1939 r. został powołany do Wehrmachtu. Pobyt w lazarecie po doznanej w 1940 r. ranie wykorzystał do ukończenia pracy habilitacyjnej, którą złożył u Gunthera Ipsena (1899-1984) w Wiedniu. Przez krótki czas w 1943 i 1944 pracował na uniwersytecie w Poznaniu jako privatdozent, a później profesor nadzwyczajny. W 1944 r. został jako kapitan ciężko ranny. Z sowieckiego obozu jenieckiego został zwolniony w lipcu 1945 r. jako "cieleśnie zrujnowany"[2]. W Dolnej Saksonii spotkał swoją zbiegłą z Królewca rodzinę.

W 1946 r. uczył bezpłatnie na uniwersytecie w Getyndze[3], w latach 1951-1957 był profesorem nadzwyczajnym na uniwersytecie w Münster, w latach 1957-1979 profesorem na uniwersytecie w Heidelbergu i jego rektorem w semestrze zimowym 1969/70. W Heidelbergu pełnił funkcję dyrektora Instytutu Historii Społecznej i Gospodarczej (niem. Institut für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte), jak również Seminarium Historycznego (niem. Historisches Seminar). Był współwydawcą Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte (1953-1986) i Vierteljahrschrift für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte (1979-1986), przewodniczącym Komisji Historii Parlamentaryzmu i Partii Politycznych (1959-1962, niem. Kommission für Geschichte des Parlamentarismus und der politischen Parteien), prezydentem Związku Historyków i Historyczek Niemiec (1972-1976, niem. Verband der Historiker und Historikerinnen Deutschlands). W 1979 r. przeszedł na emeryturę. Jednym z jego asystentów w Heidelbergu był Hans Mommsen (1930-2015).

Conze był członkiem zwyczajnym Heidelberskiej Akademii Nauk (od 1962 r.), członkiem Komisji Historycznej przy Bawarskiej Akademii Nauk w Monachium (od 1959) i członkiem korespondencyjnym Bawarskiej Akademii Nauk w Monachium (od 1970 r.).

Twórczość

Jako młody historyk Werner Conze koncentrował się od 1934 r. na badaniach wschodnich i ludowo- niemiecko narodowo uwarunkowanych badaniach na gruncie ludowym oraz kulturowym.

W okresie powojennym przyświecał mu cel, żeby przenieść w historiografii metodyczny punkt ciężkości z historii polityki na historię społeczną. Reprezentował pogląd, że procesy od czasów industrializacji nie mogą być rozumiane już tylko jako wydarzenia decyzji politycznych, lecz jako wynikające z kompleksowych uwarunkowań czynników społecznych i ich wzajemnych oddziaływań. Do nich zaliczają się obok politycznych czynników także systemy gospodarcze, rozwój zaludnienia, podział dochodu i wiele innych. Pogląd ten znalazł duży oddźwięk wśród młodych historyków w latach 50-tych i 60-tych XX wieku i stanowił chyba najbardziej wpływową szkołę historyczną w okresie powojennym, skoncentrowaną wokół kręgu pracy dla nowoczesnej historii społecznej. Conze myślał i działał zawsze interdyscyplinarnie i przeciwdziałał przez liczne międzynarodowe inicjatywy - szczególnie w kierunku Francji, Japonii i Związkowi Radzieckiemu - prowincjonalności niemieckiej nauki historycznej.

Największym naukowym dokonaniem Conze jest ośmiotomowe dzieło »Geschichtliche Grundbegriffe. Historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland« (pol. Historyczne pojęcia podstawowe. Historyczny leksykon polityczno-społecznego języka w Niemczech), które było wspólną pracą z Otto Brunnerem (1898-1982) i Reinhartem Koselleckiem (1923-2006). Na 9000 stron omówione są takie pojęcia jak panowanie, demokracja, monarchia, partia na podstawie ich historycznej semantyki. Wyjaśnione są one nie tylko w kontekście historycznym, lecz także filozoficznym, prawniczym i ekonomicznym. Słownik ten ogranicza się przeważnie do czasu od 1700 r. do współczesności, ale zawiera również treści z antyku czy średniowiecza. W ostatnich latach swojego życia ponownie zwrócił się ku historii Europy Środkowej.

Rola Conze w nacjonalizmie

Dziesięć lat po śmierci, Werner Conze razem ze swoim kolegą Theodorem Schiederem, jak również z Albertem Brackmannem (1871-1952 ), Otto Brunnerem, Hermannem Aubinem (1885-1969) i innymi stał się tematem debaty publicznej, która miała miejsce podczas zjazdu niemieckich historyków w 1998 roku. Conze był od 1937 członkiem NSDAP (członek nr 5.089.796) i od 1933 r. członkiem SA[4]. Jemu i jego kolegom wytknięto duchowe przygotowanie nazistowskiej polityki ludnościowej w Europie Wschodniej. Pojedyncze, wczesne teksty Wernera Conze zawierają elementy antysemickie.

Nowe badania, które intensywnie zajmowały się jego wczesnymi publikacjami, szczególnie tymi z lat 30-tych XX w., potwierdzają, że już przed rozpoczęciem II wojny światowej zupełnie zgodnie z systemem argumentował i polecał przykładowo "dziedziczne zdrowe chłopstwo jako źródło krwi niemieckiego narodu", a w 1940 r. "usunięcie Żydów z miast i osad targowych" w okupowanej Polsce[5]. Podczas swojej sześcioletniej służby wojskowej mało publikował. W jego pracy habilitacyjnej napisanej w 1940 r,. w okresie rekonwalescencji nie znajdują się żadne treści antysemickie.

Dzieła (wybór)

  • Hirschenhof. Die Geschichte einer deutschen Sprachinsel in Livland(Dissertation). 1934.
  • Die weißrussische Frage in Polen. 1939.
  • Die Geschichte der 291. Infanterie-Division 1940-1945. 1953.
  • Die preußische Reform unter Stein und Hardenberg. Bauernbefreiung und Städteordnung. 1956.
  • Deutsche Einheit. 1958.
  • Polnische Nation und deutsche Politik im Ersten Weltkrieg. 1958.
  • Geschichtliche Grundbegriffe. Historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland. Wydawcy Otto Brunner, Werner Conze i Reinhart Koselleck, 1972.

Literatura

  • Uwe Wieben: Prof. Dr. Werner Conze (1910-1986). W: Persönlichkeiten zwischen Elbe und Schaalsee. cw-Verlagsgruppe, Schwerin 2002, ISBN 3-933781-32-9, s. 106-116.
  • Wolfgang Zorn: Werner Conze zum Gedächtnis W: Vierteljahrschrift für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte, Tom 73, 1986, s. 153-157.
  • Biografia, w: de.wikipedia.org.

Linki

Przypisy

  1. ↑ Marcel vom Lehn: Westdeutsche und italienische Historiker als Intellektuelle? Göttingen 2012, s. 69.
  2. ↑ Rainer Blasius: Elchtest. Werner Conze und der Nationalsozialismus. Frankfurter Allgemeine Zeitung, 11. Mai 2010, nr 108, s. 10.
  3. ↑ Marcel vom Lehn: Westdeutsche und italienische Historiker als Intellektuelle? Göttingen 2012, s. 70.
  4. ↑ Marcel vom Lehn: Westdeutsche und italienische Historiker als Intellektuelle? Göttingen 2012, s. 69.
  5. ↑ Ernst Klee: Das Personenlexikon zum Dritten Reich. Wer war was vor und nach 1945. Fischer Taschenbuch Verlag, Zweite aktualisierte Auflage, Frankfurt am Main 2005, s. 96.
Autor: Roman Penkała