Erika Mann

Erika Mann (właściwie Julia Hedwig Mann; ur. 9 listopada 1905 w Monachium; zm. 27 sierpnia 1969 w Zurychu) – niemiecka aktorka i pisarka. (wyznanie ewangelickie)

Erika Mann, ok. 1938. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Thomas Mann (1875–1955), pisarz; matka Katharina Hedwig Pringsheim (1883–1980); rodzeństwo Golo, Klaus, Monika, Michael i Elisabeth; wujek Heinrich Mann, pisarz; prababcia Hedwig Dohm, bojowniczka o prawa kobiet;– wyszła za mąż 1) w 1926 r. (rozwód w 1929) za aktora i reżysera Gustafa Gründgensa (zm. 1963), 2) w 1935 r. za poetę Wystana Hugha Audena (1907–73); bezdzietna.

Życiorys

Erika Mann była najstarszym z sześciu dzieci Kati i Thomasa Manna. Obok Elisabeth była najbardziej ukochany dzieckiem wielkiego pisarza. Od 1912 do 1914 r. uczęszczała w Monachium razem z bratem Klausem do szkoły prywatnej »Privat-Schule Ebermayer«, a później do szkoły ludowej w Bogenhausen. W latach 1915-1920 uczyła się w szkole dla dziewcząt znajdującej się na placu St. Annaplatz w Monachium. W maju 1921 r. przeniosła się do monachijskiego gimnazjum »Luisengymnasium«, przeznaczonego dla dziewcząt. Razem z bratem Klausem założyła w 1919 r. grupę teatralną »Laienbund Deutscher Mimiker«, do której należały również córki dyrygenta Bruno Waltera, Gretel i Lotte Walter, jak również Richard Hallgarten (1905–1932). Będąc jeszcze uczennicą w »Luisengymnasium« stanęła w 1923 r. pierwszy raz na scenie »Deutsches Theater« w Berlinie, gdzie zaangażował ją Max Reinhardt. Jej udział i Klausa oraz zaprzyjaźnionych dzieci z sąsiedztwa w tzw. »Herzogpark-Bande« (Banda parku książęcego) skłonił rodziców do umieszczenia obojga dzieci w szkole z internatem w »Bergschule Hochwaldhausen« w paśmie górskim Vogelsberg w Hesji, gdzie przebywali od kwietnia do lipca 1922 roku. Później Erika wróciła do »Luisengymnasium«. W 1924 zdała maturę, z kiepskimi notami, po czym rozpoczęła studia aktorskie, które przerwała z powodu licznych występów m.in. w Hamburgu, Monachium i Berlinie.

Erika i Klaus Mann, 1927. Źródło: Wikimedia Commons

W 1925 r. grała razem z Pamelą Wedekind, córką Tilly i Franka Wedekinda, w sztuce teatralnej »Anja und Esther« napisanej przez jej brata Klausa, której tematem była miłość lesbijska. Sztuka wystawiona była w Hamburgu i reżyserował ją jej przyszły mąż, Gustaf Gründgens, którego poślubiła mimo miłości do Pameli.

W 1927 r. udała się razem z bratem Klausem w dziewięciomiesięczną podróż, która prowadziła przez obie Ameryki, Hawaje, Japonię, Koreę, Chiny i Rosję. Podróż tę opisali w ich wspólnej książce » Rundherum. Das Abenteuer einer Weltreise«. Ponieważ nie mogła żyć z aktorstwa, więc zajęła się publicystyką i pisała artykuły do różnych czasopism m.in. »Münchner Neuesten Nachrichten« i berlińskiego magazynu »Tempo«. Zażywała podobnie jak brat narkotyki i paliła papierosy jak smok.

W 1929 r. zagrała w Monachium rolę królowej Elżbiety w sztuce Schillera »Don Carlos«. W 1931 r. uczestniczyła razem z Richardem Hallgartenem w samochodowym rajdzie po Europie, zagrała pierwsze małe role filmowe w »Mädchen in Uniform« i »Peter Voß, der Millionendieb« i napisała pierwsze książki dla dzieci »Jans Wunderhündchen« i »Stoffel fliegt übers Meer«.

Po udziale w demonstracji organizowanej przez międzynarodową ligę kobiet walczących o pokój i wolność »Internationalen Frauenliga für Frieden und Freiheit« w Monachium popadła w konflikt z Oddziałami Szturmowymi NSDAP (niem. Sturmabteilung, SA). W nacjonalistycznych czasopismach został oczerniona jako »sutenerka żydowskich niewolników« i »pacyfistyczna hiena pokoju«. W czerwcu 1932 r. uniemożliwiono jej występ podczas »Weißenburger Festspielen«, co stanowiło koniec jej kariery aktorskiej.

1 stycznia 1933 r. założyła w Monachium razem z bratem Klausem, aktorką Therese Giehse i muzykiem Magnusem Henningiem kabaret literacki »Die Pfeffermühle«. Wzorami literackimi stali się dla nich Klabund, Christian Morgenstern i Joachim Ringelnatz. Główny punkt programu kabaretu stanowiła walka z nazizmem, o »ofiary współczesnego czasu« oraz postulowanie sprawiedliwości społecznej. Erika Mann była autorką większości tekstów i pieśni oraz występowała na scenie jako konferansjerka. 13 marca 1933 r. emigrowała do Szwajcarii, gdzie ponownie otworzyła kabaret »Pfeffermühle« w Zurychu. 11 czerwca 1935 r. została pozbawiona niemieckiego obywatelstwa, ale dzięki małżeństwu z poetą Wystanem Hughiem Audenem otrzymała obywatelstwo brytyjskie.

We wrześniu 1936 r. wyjechała z bratem Klausem, długoletnią towarzyszką życia Therese Giehse i muzykiem Magnusem Henningiem do Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie nadal prowadzili kabaret. Premiera kabaretu »Peppermill« odbyła się 5 stycznia 1937 r. w Nowym Jorku. Jednak kabaret nie odniósł takiego sukcesu jak w Europie, zespół rozpadł się, a Therese Giehse wróciła do Europy. Erika Mann prowadziła odtąd odczyty na tematy polityczne i literackie w klubach kobiecych i organizacjach żydowskich, jak również napisała książki »School for Barbarians« (niem. tytuł »Zehn Millionen Kinder«, 1938) o wychowaniu i polityce szkolnej w państwie nazistowskim i »The Lights Go Down« (niem. tytuł »Wenn die Lichter ausgehen«, 2005) o dniu powszednim w nacjonalistycznych Niemczech na przykładzie małego miasteczka. W 1938 r. wydała książkę »Back from Spain« (1938), informacje naocznego świadka hiszpańskiej wojny domowej, podczas której była tam korespondentem, a razem z bratem Klausem opublikowała dwie książki w języku angielskim »Escape to Life« (1939), pewien rodzaj »Kto jest kto« prominentnych emigrantów i rozważanie o wewnętrznej sytuacji niemieckiej »The other Germany« (1940). Podczas II wojny światowej pracowała najpierw jako brytyjska, później amerykańska korespondentka. Od końca 1945 r. informowała o procesach norymberskich i jako jedyna kobieca korespondentka mogła odwiedzać uwięzionych zbrodniarzy wojennych. Kiedy nie podróżowała, mieszkała u swoich rodziców w Pacific Palisades w Kalifornii.

Od 1946 r. Erika Mann regularnie przebywała w kurortach i sanatoriach z powodu alkoholizmu i zażywania narkotyków. Od maja do sierpnia 1947 r. towarzyszyła ojcu w jego pierwszej po wojnie podróży europejskiej, która jednak nie prowadziła do Niemiec. Była jego sekretarką, biografką, osobą upoważnioną do spraw filmowania jego dzieł, a po jego śmierci do dysponowania spuścizną literacką. W 1949 r. odbyła kolejną europejską podróż z ojcem, podczas której Thomas Mann pierwszy raz po wojnie odwiedził Niemcy. Po samobójczej śmierci Klausa 21 maja 1949 r. w Cannes dręczyły ją wyrzuty sumienia, ponieważ czuła się odpowiedzialna za jego śmierć. Do tego cierpiała z powodu nieodwzajemnionej miłości do byłego monachijskiego i kalifornijskiego sąsiada i przyjaciela ojca, o trzydzieści lat starszego dyrygenta Bruno Waltera.

W 1952 r. Erika Mann, nie będąca w żadnym związku, wyjechała razem z rodzicami z Ameryki i zamieszkała w Szwajcarii w Erlenbach koło Zurychu, gdzie mieszkali do 1954 roku. W 1954 r. przeprowadziła się z rodzicami do Kilchbergu nad Jeziorem Zuryskim. W tym czasie napisała pięć książek dla dzieci m.in. »Die Zugvögel« (1953-55) i współpracowała przy rozpoczętej w 1947 r. razem z ojcem książce »Doktor Faustus«.

Erika Mann napisała książkę poświęconą ojcu »Das letzte Jahr, Bericht über meinen Vater« (1956, 1984) i między 1961 a 1965 r. opublikowała w trzech tomach jego listy. Zajmowała się także publikowaniem spuścizny swojego brata Klausa.

W ostatnich latach życia cierpiała na chroniczną bezsenność, bóle głowy i pleców. W marcu 1958 r. złamała nogę co na osiem miesięcy przykuło ją do łóżka. Zdiagnozowano u niej progresywną atrofię, postępujące zmniejszanie się kości i mięśni. We wrześniu 1960 r. ponownie upadła i złamała szyjkę kości udowej. W grudniu 1961 r. atrofia objęła zdrową dotychczas nogę. W tym czasie prowadziła korespondencję z Theodorem W. Adorno, który był doradcą muzycznym Thomasa Manna podczas pisania książki »Doktor Faustus«. W związku z silnymi bólami głowy przeprowadzono u niej wiosną 1969 r. badania mózgu i stwierdzono guza, który wymagał natychmiastowej operacji. Niestety leczenie nie przyniosło długotrwałego efektu i Erika Mann zmarła 27 sierpnia 1969 r. w szpitalu w Zurychu. 30 sierpnia została pochowana obok swojego ojca, Thomasa Manna.

Dzieła (wybór)

• Rundherum. 1929 (razem z bratem Klausem).
• Stoffel fliegt übers Meer. 1932.
• Muck, der Zauberonkel. 1934.
• Zehn Millionen Kinder : die Erziehung der Jugend im Dritten Reich. 1938.
• Christoph fliegt nach Amerika : eine abenteuerliche Luftreise. 1953.
• Das letzte Jahr : Bericht über meinen Vater. 1956 (pol. Ostatni rok: opowieść o moim ojcu, z niem. przetł. Irena Naganowska ; przedm. Egon Naganowski, Poznań : Wydawnictwo Poznańskie, dr. 1961.

Scenariusze do filmów

• Regine. 1955/56.
• Buddenbrooks. 1959.
• Tonio Kröger. 1964.
• Wälsungenblut. 1964/1965.

Literatura

• Marcel Reich-Ranicki: Thomas Mann und die Seinen. Fischer, Frankfurt/Main 1990, ISBN 3-596-26951-2.
• Ute Kröger: „Wie ich leben soll, weiss ich noch nicht“. Erika Mann zwischen „Pfeffermühle“ und „Firma Mann“. Ein Porträt. Limmat, Zürich 2005, ISBN 3-85791-484-X.
• Tilmann Lahme: Die Manns. Geschichte einer Familie. S. Fischer, Frankfurt am Main 2015, ISBN 978-3-10-043209-4.
• Anna Zanco Prestel: Mann, Erika w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 16, Duncker & Humblot, Berlin 1990, ISBN 3-428-00197-4, s. 50.
• Erika Mann – Einblicke in ihr Leben Dissertation von Anja Maria Dohrmann, 2003
• Katarzyna Jedynakiewicz-Mróz: Zawsze pod prąd : życie Eryki Mann (1905-1969), Warszawa : Wydawnictwo Naukowe Semper, 2013.

Linki

• Pisma i zdjęcia Eriki Mann w Deutsche Digitale Bibliothek.
• Historisches Lexikon Bayerns.