Salomon Majmon

Salomon Majmon (także Maimon, Maymon; ur. 1754 we wsi Żuków Borok koło Nieświeży na Litwie jako Heiman Ben Jehoszua; zm. 22 listopada 1800 w Nieder-Siegersdorf (obecnie Podbrzezie Dolne k. Kożuchowa) na Dolnym Śląsku) – żydowski filozof samouk. Pochodził z ubogiej ortodoksyjnej rodziny zamieszkałej w dobrach Radziwiłłów w Nieświeżu.

Genealogia

Ojciec Josua, rabin, nauczyciel domowy, syn Josepha Heinemanna; matka N. N. (zm. 1764); - ożenił się w 1764 (rozwód ok. 1785) z Sarą z Nieświeży, córką wdowy Risia, karczmarki w Nieświeży na Litwie; miał syna Dawida.

Życiorys

Dzięki ojcu, szkole hebraicznej w Mir i szkole talmudycznej w Iwańcu Salomon Majmon poznał już we wczesnej młodości Biblię i literaturę rabiniczną w języku hebrajskim. Już w wieku 11 lat osiągnął poziom wykształcenia rabina i został ożeniony z Sarą Rissia, córką karczmarki w Nieświeży. Po pół roku opuścił dom teściowej i zaczął pracować jako nauczyciel domowy, aby utrzymać rodzinę. Tylko w dni świąteczne przebywał w domu i w wieku 14 lat został ojcem.

Majmon zaczął studiować mistykę judaistyczną i racjonalistyczną filozofię Mojżesza Majmonidesa, od którego później przyjął nazwisko "Majmon". W wieku 16 lat nauczył się pisma łacińskiego. Pragnąc studiować medycynę, opuścił ok. 1777 r. rodzinę i ojczyznę, aby udać się do Królewca i następnie jesienią 1776 r. do Berlina. Ponieważ znaleziono u niego pismo Majmonidesa został przez zarząd gminy żydowskiej wypędzony z Berlina. Dzięki Zwi Hirschowi ben Abrahamowi znalazł jesienią 1777 r. posadę jako nauczyciel domowy w Poznaniu, gdzie przebywał przez dwa lata. W 1780 r. ponownie przybył do Berlina. Dzięki pracy dotyczącej metafizyki Christiana Wolffa, którą posłał Mosesowi Mendelssohnowi, uzyskał dostęp do jego kręgu i został jego protegowanym. Ukończył trzyletnią naukę aptekarstwa, nie interesując się jednak praktyczną stroną tego zawodu. Z powodu prowadzonego stylu życia ponownie musiał opuścić Berlin. Z listem polecającym Mendelssohna udał się przez Hamburg do Amsterdamu, gdzie przebywał ok. 9 miesięcy. Następnie wrócił do Hamburga i postanowił konwertować na chrześcijaństwo, do czego jednak nie doszło z powodu wątpliwości tamtejszego pastora luterańskiego, do którego się zwrócił. »Pan jest zbytnim filozofem, aby zostać chrześcijaninem«, wyjaśnił mu pastor. Chrześcijańskie dogmaty Salomon Majmon uważał nie za przedmiot wiary, lecz tylko jako alegoryczne przedstawienie prawdy rozumu. Od czerwca 1783 do marca 1785 r. uczył się dzięki miejscowym Żydom w gimnazjum Christianeum w Altonie, gdzie dobrze poznał język łaciński i niemiecki, ale nie zainteresował się tam greką czego efektem były późniejsze błędy podczas pisania. Po zakończeniu nauki wrócił do Berlina, gdzie został niechętnie przyjęty i nie otrzymał żadnej godziwej pracy. Jego plan wydania hebrajskich tłumaczeń książek naukowych dla polskich Żydów również nie powiódł się. W tej sytuacji podążył do Wrocławia, gdzie przed nim dotarły do tamtejszej gminy żydowskiej listy ostrzegające o jego wolnomyślicielstwie. Wsparcie znalazł u Ephraima Kuha, a zwłaszcza Christiana Garve, dzięki któremu otrzymał stanowisko nauczyciela prywatnego u bankiera Sigmana Meiera. Ponadto udzielał prywatnych lekcji matematyki. Zaczął studiować medycynę, przetłumaczył Morgenstunden Mosesa Mendelssohna i napisał pismo o Newtonie w języku hebrajskim. We Wrocławiu zgodził się na rozwód, który jego żona chciała uzyskać już podczas jego pobytu w Hamburgu.

Prawdopodobnie w 1786 r. udał się kolejny raz do Berlina, gdzie po śmierci Mosesa Mendelssohna znalazł dzięki Lazarusowi Bendavidowi wsparcie bogatych członków gminy żydowskiej. W tym czasie oprócz współpracy z czasopismem ГΝΩΘΙΣΑYTON oder Magazin zur Erfahrungsseelenkunde Karla Philippa Moritza studiował Krytykę czystego rozumu (niem. Kritik der reinen Vernunft) Immanuela Kanta i napisał swoje najważniejsze pismo Esej o filozofii transcendentalnej (niem. Versuch über die Transcendentalphilosophie). Kant, który pismo to otrzymał za pośrednictwem Markusa Herza wypowiedział się o nim bardzo pochlebnie i w 1790 r. umożliwił mu jego wydrukowanie oraz publikację esejów w różnych czasopismach naukowych (Berlinische Monatsschrift, Berlinisches Journal für Aufklärung, Deutsche Monatsschrift itd.). W 1791 r. ukazała się pierwsza i jedyna część jego słownika filozoficznego Philosophisches Wörterbuch oder Beleuchtung der wichtigsten Gegenstände der Philosophie in alphabetischer Ordnung, którego recenzja Carla Leonharda Reinholda spowodowała przykrą korespondencję opublikowaną w piśmie Streifereien im Gebiete der Philosophie (1793). Zainteresowanie fragmentami autobiograficznymi w magazynie ГΝΩΘΙΣΑYTON oder Magazin zur Erfahrungsseelenkunde skłoniło go do napisania autobiografii Lebensgeschichte (1792/93, pierwsze pol. tłumaczenie Leo Belmonta Autobiografia), którą z własną przedmową wydał Karl Philipp Moritz. Książka przedstawiająca bezstronny i żywy obraz ówczesnego żydostwa odniosła duży sukces i uczyniła Majmona znanym w szerszym kręgu czytelników. Stanowi ona do dzisiaj historyczno-kulturalny dokument tamtej epoki, a dołączony rozdział historyczno-religijno-filozoficzny, w którym próbuje pokazać przekładalność przedstawienia religijnego na język rozumu, pozwala Lebensgeschichte uznać ją za »przyczynek do historii filozofii« (druga część, przedmowa).

Zaczęto się nim interesować także w Jenie i Weimarze. Jednak jego egzystencja nadal uzależniona była od zamożnych mecenasów żydowskich, którzy z powodu jego poglądów i nieortodoksyjnego życia coraz bardziej ograniczali swoje wsparcie. W 1795 r. zamieszkał w majątku swojego jedynego mecenasa hrabiego Adolfa von Kalckreuth, w Podbrzeziu Dolnym (niem. Nieder-Siegersdorfa) na Śląsku, co pozwoliło mu zająć się dalszą pracą pisarską.

Po pięciu latach zmarł tam w wyniku alkoholizmu. Jego cała twórczość filozoficzna przypadła na ostatnie 10 lat życia.

Poglądy i polemika z Kantem

Należy przyjąć, że Salomon Majmon, będący samoukiem w dziedzinie filozofii, potrafił świetnie analizować myśli filozofów dzięki wyjątkowej bystrości umysłu i wcześniejszej nauce egzegezy Talmudu. W dyskusji z Kantem wyszedł podobnie jak Friedrich Heinrich Jacobi i Gottlob Ernst Schulze od krytyki pojęcia »rzeczy samej w sobie«. Jej koncepcja jako podstawa każdego zjawiska poza rozumem zdaniem Majmona znajduje się w sprzeczności w stosunku do transcendentalnego punktu widzenia, według którego prawdę można określić tylko dzięki prawu rozumu. Obiektywność poznania może być tylko dana, kiedy kryterium leży dla prawdy i fałszu wewnątrz świadomości. W miejsce kantowskiego określenia idei rozumu (niem. Vernunftidee) stawiał ideę rozumu »nieskończonego rozsądku« (niem. Vernunftidee des "unendlichen Verstandes"), w której zmysłowość i rozsądek pomyślane są jako jedno i to samo. Przestrzeń i czas spełniają przez ich specyfikę - są zarówno czystymi pojęciami różnorodności, jak również empirycznymi doświadczeniami - warunki poznania tzn. łączą myślenie i przyczyny, które leżą poza myśleniem (doświadczenie), w pewną jedność świadomości. »Nieskończony rozsądek« jest pewną ideą rozumu, która próbuje osiągnąć formalną kompletność pojęcia rozsądku dzięki fikcji i staje się »pojęciem granicznym« (niem. Grenzbegriff). Idea »nieskończonego rozsądku« jest jedyną, która ma obiektywną realność, ale jak Majmon podkreśla, nie rozważa siebie samej. Wychodząc z kantowskiego rozróżnienia osądu analitycznego i syntetycznego, Majmon wyjaśnia, że w nazwanym przez niego »realnym myśleniu« (niem. reelles Denken) każdy podmiot i orzeczenie muszą istnieć nie tylko dla siebie, lecz także w możliwych przedmiotach świadomości. W przeciwieństwie do filozofii krytycznej twierdził, że pewne poznanie jest przypuszczalnie możliwe na podstawie a priori danych form i przedmiotów. Spełnienie tego warunku znajduje tylko w matematyce. Dlatego zwolenników filozofii Kanta określał jako »empirycznych dogmatyków«, a siebie jako »empirycznego sceptyka«. Filozofia jest dla niego właściwie nauką o możliwości jakiejś nauki.

Salomon Majmon był jedynym krytykiem pism Kanta, który zyskał uznanie filozofa z Królewca. W liście do Herza z dnia 26 maja 1789 r. Kant pisał, że »żaden z moich przeciwników nie zrozumiał mnie i głównej kwestii tak dobrze ... jak Hr. Maymon.« Krytyka Majmona była zatem jedyną, którą Kant aprobował. W poglądach Majmona odnaleźć można wpływy nie tylko Majmonidesa, Kanta, lecz także Barucha de Spinozy, Gottfrieda Wilhelma Leibniza i Davida Hume. Pomimo uznania przez jemu współczesnych, zwłaszcza Johanna Gottlieba Fichte i Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, jego pisma znalazły małe zainteresowanie po jego śmierci. Dopiero zainteresowanie nim przywrócił Johann Eduard Erdmann, który rzucił nowe światło na jego twórczość w dziele Versuch einer wissenschaftlichen Darstellung der Geschichte der neueren Philosophie (Rozdz. 3, 1848-53, I, s. 510-37). Pisma Majmona stały się inspiracją dla Hermanna Cohena i neokantyzmu.

Dzieła (wybór)

  • Versuch über die Transscendentalphilosophie, 1790.
  • Philosophisches Wörterbuch, oder Beleuchtung der wichtigsten Gegenstände der Philosophie: in alphabetischer Ordnung / 1, 1791.
  • Salomon Maimons Lebensgeschichte in zwei Theilen, 2 części, wydawca Karl Philipp Moritz, Berlin 1792/93.
  • Anfangsgründe der Newtonischen Philosophie, 1793.
  • Kathegorien des Aristoteles mit Anmerkungen erläutert und als Propädeutik zu einer neuen Theorie des Denkens dargestellt, 1794.
  • Versuch einer neuen Logik oder Theorie des Denkens nebst angehängtem Brief des Philaletes an Aenesidemus, 1794.
  • Kritische Untersuchungen über den menschlichen Geist oder das höhere Erkenntnißvermögen, 1797.

Literatura

  • Lazarus Bendavid: Ueber Salomon Maimon. w National-Zeitschrift für Wissenschaft, Kunst und Gewerbe in den preußischen Staaten: nebst einem Korrespondenz-Blatte. 1801, część 1, s. 88-104.
  • Sabbattia Joseph Wolff: Maimoniana. Oder: Rhapsodien zur Charakteristik Salomon Maimons. Halle 1792.
  • Carl von Prantl: Maimon, Salomon w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 20, Duncker & Humblot, Leipzig 1884, s. 107.
  • Aza Harel: Maimon, Salomon w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 15, Duncker & Humblot, Berlin 1987, ISBN 3-428-00196-6, s. 709–711.

Linki

Autor: Roman Penkała