Hans Burgkmair starszy

Hans Burgkmair starszy (ur. między 1 stycznia a 10 maja 1473 w Augsburgu; zm. między majem a sierpniem 1531 tamże) – niemiecki malarz, rysownik i drzeworytnik. Wykonywał obrazy ołtarzowe, portrety, drzeworyty, projektował też witraże, okolicznościowe monety i monumentalne rzeźby. O jego pobycie we Włoszech świadczą jedynie prace artysty. Przyjęcie włoskich form jako nowoczesnego środka wyrazu uczyniło z Burgkmaira najbardziej poszukiwanego i wpływowego malarza Augsburga. Żaden malarz miasta, nie wyłączając starszego o dekadę Hansa Holbeina, nie uniknął wpływu jego sztuki.

Lukas Furtenagel Hans Burgkmair starszy 175px
Hans Burgkmair i jego żona Anna. Autor Lukas Furtenagel, 1529.
 Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Thoman (1444–1523), malarz;
  • Matka: Anna, córka snycerza Ulricha Malera (zwanego Wolfratshauser);
  • Żona: od 3.7.1498 Anna Allerlay;
  • Dzieci: syn Hans młodszy (ok. 1500-62), malarz.

Życiorys

Pierwsze nauki Hans Burgkmair starszy pobierał w warsztacie ojca. Kilka poszlak wskazuje na to, że już jako piętnastolatek udał się do Martina Schongauera do Kolmar. We własnoręcznej inskrypcji na odwrotnej stronie pośmiertnego portretu Schongauera (Stara Pinakoteka) określa siebie Burgkmair jako jego „Junge(r)“, czyli uczeń. Uszkodzenie kartki z napisem w ważnym miejscu uniemożliwia zupełne i jednoznaczne odczytanie ważnego przekazu. Chociaż po powrocie do rodzinnego miasta ślady wpływu mistrza zatarły doświadczenia i poznanie sztuki włoskiej oraz augsburskie komponenty, nie można przeoczyć wskazówek świadczących o dokładnej znajomości górnoreńskiej sztuki, a szczególnie sztuki Schongauera.

W 1490 roku Hans Burgkmair ponownie przebywał w Augsburgu, o czym świadczy data na portrecie krótko przedtem wybranego biskupa Augsburga hrabiego Friedricha von Hohenzollerna. W tym samym roku powstał portret strasburskiego duchownego Johannesa Geilera von Kaysersberga, który na zaproszenie biskupa Friedricha von Hohenzollerna przebywał w Augsburgu.

Dzięki kontaktom z biskupem otrzymał zlecenie na ozdobienie liturgicznych książek augsburskiego wydawcy Erharda Ratdolta, co stanowiło podstawę w pierwszym dziesięcioleciu jego twórczości w rodzinnym mieście. Najwcześniejsza praca dla Ratdolta Madonna w promienistym wieńcu (Madonna im Strahlenkranz) z Brewiarza z Freisingu pokazuje wyraźnie wpływ Schongauera. Najbardziej konsekwentny w przypisywaniu drzeworytów Burgkmairowi był Friedrich Winkler, który już w Directorium statuum wydanym w Strasburgu w 1489 roku przypisał mu dwie ilustracje. W związku ze swoją pracą dla wydawnictwa augsburskiego Hans Burgkmair jako pierwszy zastosował druk czterokolorowy do kolorowania dużych i skomplikowanych drzeworytów.

W 1498 roku Hans Burgkmair starszy został jako mistrz przyjęty do cechu malarzy, a w 1500 roku otrzymał pierwsze udokumentowane pisemnie zlecenie. W następnym dziesięcioleciu malował głównie obrazy dla augsburskiego klasztoru dominikanek St. Katharina. W tych latach powstała też pewna liczba portretów, dzięki którym stał się jednym z najważniejszych portrecistów w swoich czasach. Będąc w służbie cesarza Maksymiliana I tworzył od 1508 roku dużą ilość grafik. Stosunki z cesarzem i wiedeńskim kręgiem humanistów sięgały czasów malowideł bazylikowych. Pośrednikiem stał się augsburski pisarz miejski Konrad Peutinger. W 1505 roku Burgkmair dostarczył 17 głów cesarzy rzymskich dla planowanego wydania Peutingera. Peutinger, inspirowany stosowaniem przez Lucasa Cranacha złotych i srebrnych płytek w drzeworycie z św. Jerzym w 1507 roku, wpłynął na nowe próby Burgkmaira z kolorowymi drzeworytami. W 1508 roku elektor Saksonii otrzymał za pracę Cranacha drzeworyt Burgkmaira przedstawiający cesarza Maksymiliana na koniu. W następnych latach Burgkmair stworzył światłocieniowe drzeworyty Śmierć napada na parę kochanków (Der Tod überfällt ein Liebespaar, 1510) Portret Jakoba Fuggera (1511) i Portret Hansa Baumgartnera (1512).

Dzięki organizacyjnej działalności Peutingera Hans Burgkmair miał duży udział w ilustrowaniu literackich prac cesarza. W 1512 roku dostarczył 95 drzeworyty do genealogii cesarza, w 1517 roku 14 rycin do Theuerdank, a między 1514 a 1516 rokiem stworzył 121 z 251 drzeworytów do Der Weißkunig (Biały król). Od 1516 roku pracował z innymi artystami (Albrecht Altdorfer, Leonhard Beck, Hans Schäufelin, Albrecht Dürer, Hans Springinklee) nad drzeworytami do Pochodu triumfalnego cesarza Maksymiliana (Triumphzug Kaiser Maximilians, wydany w 1526). Wreszcie Burgkmair należał do artystów (Cranach, Dürer), którzy około 1514/1515 roku ozdabiali sławny Modlitewnik cesarza Maksymiliana I (Gebetbuch Kaiser Maximilians I). Jedenaście stron z części znajdującej się w Besançon przypisuje się jemu.

Kiedy kończyły się cesarskie zlecenia,  Hans Burgkmair starszy wrócił do malowania dużych obrazów ołtarzowych (Johannesaltar, 1518; Kreuzaltar, 1519 i inne), w których wyraźnie ujawniły się włoskie wzorce. W ostatnim dziesięcioleciu życia do głosu w jego twórczości doszedł wpływ Jörga Breusa starszego (Passionsaltar, Stuttgart; Geißelung, Kloster Neuburg; Schlacht bei Cannae, 1529), ale w obrazie Historia Estery (Geschichte der Esther, 1528) wrócił do magii weneckiej kolorystyki.

Dzieła (wybór)

Obrazy

  • 1490: Johannes Geiler von Kaysersberg, olej na desce lipowej, 37,3 x 26,5 cm, Bayerische Staatsgemäldesammlungen - Staatsgalerie in der Katharinenkirche, Augsburg, online
  • 1490: Friedrich Graf von Hohenzollern, Bischof von Augsburg, ojej na papierze na płótnie, 38,7 x 26,9 cm, Bayerische Staatsgemäldesammlungen - Staatsgalerie in der Katharinenkirche, Augsburg, online
  • 1499: Portret Martina Schongauera (Bildnis Martin Schongauer), olej na desce świerkowej, 29 x 21,5 cm, Stara Pinakoteka, Monachium, online
  • 1501: Chrystus na Górze Oliwnej, św. Piotr i 14 pomocników w potrzebie (Christus am Ölberg, der hl. Petrus und die 14 Nothelfer), olej na desce świerkowej, 258,1 x 115,4 cm, Bayerische Staatsgemäldesammlungen - Staatsgalerie in der Katharinenkirche, Augsburg, online
  • 1502: Biczowanie Chrystusa i śmierć Jana Ewangelisty (Geißelung Christi und Tod Johannes d. Ev.), olej na drewnie jodłowym, 218,3 x 114,7 cm, Bayerische Staatsgemäldesammlungen - Staatsgalerie in der Katharinenkirche, Augsburg, online
  • 1504: Chrystus na krzyżu (Christus am Kreuz), olej na desce świerkowej, 238,3 x 110,2 cm, Bayerische Staatsgemäldesammlungen - Staatsgalerie in der Katharinenkirche, Augsburg, online
  • 1505: Święci Zygmunt i Sebastian (Die hll. Sigismund und Sebastian), olej na drewnie jodłowym, 114,5 x 123 cm, Bayerische Staatsgemäldesammlungen - Germanisches Nationalmuseum, Sonja Mißfeldt, Nürnberg, online
  • 1507: Maria i Chrystus tronujący (Maria und Christus thronend), 169,8 x 129,8 cm, Bayerische Staatsgemäldesammlungen - Staatsgalerie in der Katharinenkirche, Augsburg, online
  • ok. 1510: Święty Hieronim (Der heilige Hieronimus), olej na płótnie, 41,4 x 29,3 cm, Stara Pinakoteka, Monachium, online
  • 1518: Święty Jan Chrzciciel (Hl. Johannes der Täufer), olej na drewnie jodłowym, 145,2 x 44,9 cm, Stara Pinakoteka, Monachium, online
  • 1518: Święty Erazm (Hl. Erasmus), olej na drewnie jodłowym, 146,4 x 44 cm, Stara Pinakoteka, Monachium, online
  • 1519: Pokutujący łotr i św. Łazarz (Der bußfertige Schächer und der hl. Lazarus), olej na drewnie jodłowym, 178,7 x 53,7 cm, Stara Pinakoteka, Monachium, online
  • 1519: Święty Jerzy (Hl. Georg), olej na drewnie jodłowym, 178,6 x 54 cm, Stara Pinakoteka, Monachium, online
  • 1519: Chrystus na krzyżu (Christus am Kreuz), olej na drewnie jodłowym, 179,2 x 116,3 cm, Stara Pinakoteka, Monachium, online
  • 1528: Historia Estery (Geschichte der Esther), olej na desce świerkowej, 103 x 156,3 cm, Stara Pinakoteka, Monachium, online

Grafiki

  • 1499: Madonna z św. Konradem i Pelagiuszem, 26,3 x 16,7 cm, Albertina, Wiedeń, online
  • 1508: Portret żałobny Conrada Celtisa, drzeworyt, Germanisches Nationalmuseum, Norymberga, online
  • 1510: Śmierć napada na parę kochanków (Der Tod überfällt ein Liebespaar, drzeworyt światłocieniowy, Kunsthalle, Karlsruhe online
  • 1514-1516: „Biały król” cesarz Maksymilian I: Odparty szturm na Brugii (Der "Weißkunig" Kaiser Maximilians I.: Der abgewiesene Sturm auf Brügge), drzeworyt, 22,1 x 19,6 x 2,3 cm, Albertina, Wiedeń, online
  • 1514–1516: Die Freude und das Geschick, die er bei den Angaben für Gemälde zeigte, und deren Verbesserung nach seinem Ingenium (do: Der Weisskunig), 22 x 19,7 cm, Staatsgalerie Stuttgart online
  • 1518: Cesarz Maksymilian I na koniu, 32,3 × 22,7 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, online
  • ok. 1520: Merkury, Wenus i Kupidyn, 18 x 13,2 cm, Philadelphia Museum of Art, online

Literatura

  • Karl Giehlow: Kaiser Maximilians I. Gebetbuch. Mit Zeichnungen von Albrecht Dürer und anderen Künstlern. Faksimiledruck der Kunstanstalt Albert Berger in Wien. Selbstverlag, Wien / Bruckmann, München 1907.
  • Woltmann, Alfred: "Burgkmair, Hans der Ältere" w: Allgemeine Deutsche Biographie 3 (1876), s. 576-578 online.
  • Strieder, Peter: "Burgkmair, Hans der Ältere" w: Neue Deutsche Biographie 3 (1957), s. 47-49 online.

Linki

Autor: Roman Penkała