Giacomo Meyerbeer

Giacomo Meyerbeer (ur. 5 września 1791 w Tasdorf (Marchia Brandenburska) jako Jakob Liebmann Meyer Beer; zm. 2 maja 1864 w Paryżu) – niemiecki pianista, kompozytor i dyrygent. Największe sukcesy odnosił jako kompozytor oper. Uważany jest za mistrza francuskiej grand opéry.

Giacomo Meyerbeer
Giacomo Meyerbeer. Fotografia Pierre Petit
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Jacob (Juda) Herz Beer (1769–1825), właściciel cukrowni, zaopatrzeniowiec wojska i bankier, w 1809 otrzymał prawa obywatela Berlina, uczestniczył w założeniu Königsstädtisches Theater i nowej synagogi w Berlinie;
  • Amalie (Malka) (1767/72–1854), za dokonania w czasie wojny wyzwoleńczej otrzymała Luisen-Orden, córka Liepmanna (Meyer Wulff) Meier Wolfa (1745–1812), generalnego dzierżawcy loterii pruskiej, przedsiębiorcy pocztowego, bankiera i zaopatrzeniowca wojska w Berlinie i Esther Bamberger (1740–1822) z Berlina;
  • Bracia: Heinrich (Henoch) Beer (1794–1842, bankier w Berlinie), Wilhelm (Wolff) Beer (1797–1850, astronom i bankier w Berlinie), Michael (Michel) Beer (1800–33, dramaturg);
  • Żona: od 1826 Minna (1804–86), córka hurtownika stali w Berlinie Josepha (Moses) Mossona (1768–1834) i Jeanette (Hanka) Liepmann Meyer Wulff (1770–1847, siostra matki);
  • Dzieci: syn (wcześnie zmarł), 4 córki (1 wcześnie zmarła);
  • Wnuk: Leopold Freiherr Ferdinand von Andrian zu Werburg (1875–1951), austriacki dyplomata, pisarz, polityk.

Życiorys

Jakob Meyer Beer urodził się 5 września 1791 w Tasdorf (Marchia Brandenburska) w kolasie, w której matka podróżowała z Berlina do Frankfurtu nad Odrą.[1] Pochodził z zamożnej rodziny żydowskiej. Jego ojciec, Jacob (Juda) Herz Beer (1769–1825), był właścicielem cukrowni, zaopatrzeniowcem wojska i bankierem, a i matka, Amalie (Malka) (1767/72–1854), była córką bankiera, generalnego dzierżawcy loterii pruskiej, przedsiębiorcy pocztowego i zaopatrzeniowca wojska w Berlinie. Jakob był najstarszy z czworga braci. Różnorodne inspiracje intelektualne otrzymał w salonie prowadzonym przez matkę, który od 1800 roku stał się punktem spotkań elit muzycznych Berlina, ale także literatów, naukowców i członków pruskiego domu królewskiego, między innymi późniejszego króla Fryderyka Wilhelma IV. Jakob (wł. Giacomo) wcześnie rozpoczął naukę gry na fortepianie.

Od 1798 roku kształcił się pod kierownictwem Franza Seraphinusa Lauska (1764–1825) i Muzio Clementiego (1752–1832). Pierwszy raz publicznie wystąpił w wieku dziewięciu lat. Następnie uczył się kompozycji od 1803 jako członek berlińskiej Akademii Śpiewaczej u jej dyrektora Carla Friedricha Zeltera (1758–1832) i od 1807 u dworskiego kapelmistrza Bernharda Anselma Webera (1764–1821). Pod ich wpływem zrezygnował z kariery pianistycznej i poświęcił się kompozycji. Aby pogłębić umiejętności w tej dziedzinie udał się w 1810 roku na dalszą naukę do Georga Josepha Voglera (1749–1814) do Darmstadt, którego uczniem w tym czasie był też Carl Maria von Weber (1786–1826). W 1810 roku połączył nazwiska Meyer i Beer i nazywał się odtąd Meyerbeer. W tym samym roku wstąpił do założonego w 1792 roku i zakazanego w 1935 żydowskiego Towarzystwa Przyjaciół (Gesellschaft der Freunde), które udzielało pomocy biednym, bezrobotnym, sierotom itp.. Pobyt u Voglera wybitnie poszerzył jego artystyczne i intelektualne zainteresowania oraz wpłynął na późniejszą twórczość kompozytorską. Owocem pobytu w Darmstadt były: oratorium Gott und die Natur (Bóg i natura) z tekstem Aloysa Wilhelma Schreibera (1761–1841), którego premiera odbyła się w 1811 roku w Berlinie oraz opera Jephtas Gelübde (Ślubowanie Jefty) z librettem Schreibera, której premiera miała miejsce w 1812 roku w Monachium. W 1813 roku w Stuttgarcie wystawiono operę Wirt und Gast (Karczmarz i gość) z tekstem Johanna Gottfrieda Wohlbrücka (1770–1822). Później opera ta znana jest pt. Die beiden Kalifen (Dwóch kalifów) lub Alimelek. Sztuki te otrzymały przeważnie dobre recenzje i przyniosły młodemu kompozytorowi spore uznanie.

W latach 1813–16 doskonalił kunszt kompozytorski w Wiedniu, Paryżu i Londynie. W Wiedniu w 1813 roku przez dziesięć miesięcy studiował u Antonio Salieriego (1750–1825). Tutaj skomponował śpiewogrę Das Brandenburger Tor (Brama Brandenburska). Szczególne piętno wywarł na nim klimat francuskiej metropolii, do której przybył w 1814 roku. Chociaż w Paryżu widział mekkę muzyki dramatycznej, to jednak zauważył, że we współczesnej operze francuskiej występuje ten sam deficyt muzyczny, który także był typowy dotąd w jego własnej edukacji muzycznej. Jedynie gruntowne studiowanie włoskiej muzyki operowej i opanowanie jej tajników mogło, w jego mniemaniu, wypełnić tę lukę w edukacji. Za radą Salieriego udał się końcem 1815 roku do Włoch, których duch uskrzydlił jego fantazję twórczą. Zetknięcie z nowym stylem opery wprowadzonym przez Gioacchino Antonio Rossiniego (1792–1868) znalazło wyraz w kantacie dramatycznej Gli amori di Teolinda (tekst Gaetano Rossi, Wenecja [?] 1816) oraz w sześciu operach, przede wszystkim w Emma di Resburgo (opera heroiczna, tekst Gaetano Rossi, Wenecja 1819), „Margherita d'Anjou“ (Małgorzata Andegaweńska, opera semiserio, tekst Felice Romani, Mediolan 1820) i Il crociato in Egitto (Krzyżowiec w Egipcie, opera heroiczna, tekst Gaetano Rossi, Wenecja 1824). Zyskane uznanie jakie zapewniła mu opera Krzyżowiec w Egipcie zagwarantowało mu triumfalne wejście do Paryża w 1824 roku. Z licznych planowanych oper dla różnych scen wykrystalizował projekt opery Robert le diable (Robert Diabeł, libretto Eugène Scribe), której premiera odbyła się 21 listopada 1831 roku.

 

Dzieło to stało się jednym z większych sukcesów w historii opery i według opinii czołowych krytyków stanowiło punkt zwrotny w muzyce dramatycznej. Z połączenia elementów różnych tradycji operowych, romantycznego dramatu i baletu powstało „wzorcowe dzieło nowoczesnego dramatu muzycznego". Jego pozycję ugruntowała opera Les Huguenots (Hugenoci, libretto Eugène Scribe i Émile Deschamps, ukończona początkiem 1835 roku) wystawiona 29 lutego 1836 roku w paryskiej Opéra Garnier. W operze Hugenoci Giacomo Meyerbeer pierwszy raz interpretował wydarzenie historyczne, jakim była rzeź hugenotów w noc. św. Bartłomieja. Wprawdzie w obliczu dyskusji na temat związku religii i przemocy w późniejszych przedstawieniach w rejonach o silnych wpływach rzymskokatolickich tekst w dużej mierze zmieniono[2]. Charlotte Birch-Pfeiffer przeniosła akcję opery do Londynu, zastąpiła katolików i hugenotów anglikanami i purytanami, opera otrzymała nowy tytuł Die Anglikaner und Puritaner (Anglikanie i purytanie) i w 1938 roku została wystawiona w Monachium. W Wiedniu opera pojawiła się na scenie pt. Die Welfen und Ghibellinen (Gibelini i gwelfowie), a w Kassel z tytułem Die Ghibellinen in Pisa (Gibelini w Pizie)[2].

W 1834 roku wybrano Giacomo Meyerbeera na członka zagranicznego francuskiej Académie des Beaux-Arts.

W 1842 roku Meyerbeer został następcą Gaspare'a Spontiniego (1774–1851) jako pruski generalny dyrektor muzyczny. Nominację tę zawdzięczał zdolnościom dyplomatycznym Alexandra von Humboldta, który chciał ożywić życie kulturalne Berlina i skierować go na tory liberalno-kosmopolityczne. Meyerbeer w tej nowej roli, którą pełnił w pełnym wymiarze tylko do 1846 roku, podejmował zadania administracyjne i artystyczne. Z okazji ponownego otwarcia spalonej w 1843 roku opery w Berlinie skomponował śpiewogrę Ein Feldlager in Schlesien“ (Obóz polowy na Śląsku), tekst Ludwig Rellstab według Eugène Scribe, premiera w Berlinie w w 1844). Po wieloletniej pracy wystawił 16 kwietnia 1849 roku w Paryżu operę Le Prophète (Prorok, libretto Eugène Scribe i Émile Deschamps), która była syntezą oper Robert Diabeł i Hugenoci. Chociaż wydarzenia rewolucyjne 1848/49 roku mogły przyczynić się do nadania operze politycznej aktualności, to jednak trwały efekt, jaki Prorok mógł wywrzeć na publiczność i innych kompozytorów operowych w całej Europie przez dziesięciolecia, ma wyraźne przyczyny artystyczne, ponieważ dzieło to, łącząc najbardziej zaawansowane techniki muzyczno-dramatyczne z historyczno-filozoficzną wypowiedzią, ucieleśniło tymczasowy szczytowy punkt w historii gatunku opery.

W ostatnim dziesięcioleciu życia Meyerbeer przebywał przemiennie w Paryżu i Berlinie. W tym czasie skomponował opery L'Étoile du nord (Gwiazda Północy, libretto Eugène Scribe, premiera w Paryżu w 1854), w której zaadaptował kilka fragmentów z Obozu polowego na Śląsku, Dinorah, pierwotnie Le Pardon de Ploërmel (libretto Jules Barbier i Michel Carré, premiera w Paryżu w 1859) i tworzoną przez 20 lat operę L’Africaine (Afrykanka, libretto Eugène Scribe i Charlotte Birch-Pfeiffer, premiera w Paryżu w 1865). Giacomo Meyerbeer zmarł nieoczekiwanie 2 maja 1864 w Paryżu podczas prowadzenia próby do opery Afrykanka. Pod kierownictwem François Josepha Fétisa (1784–1871) opera Afrykanka okazała się pośmiertnym sukcesem jej autora.

Po uroczystościach pogrzebowych w Paryżu, zgodnie z testamentową wolą kompozytora ciało przetransportowano do Berlina i pochowano na żydowskim cmentarzu Jüdischer Friedhof Schönhauser Allee.

Richard Wagner i Giacomo Meyerbeer

Początkowo Richard Wagner podziwiał Giacomo Meyerbeera, ale później w pismach Oper und Drama (Opera i dramat) i Das Judenthum in der Musik (Żydostwo w muzyce) sportretował go w sposób antysemicki. Gdy Wagnerowi, przebywającemu w latach 1840–42 w Paryżu, doskwierała bieda, kilkakrotnie otrzymał pomoc finansową od Meyerbeera, „ta wszak nie zrodziła w nim wdzięczności, lecz rozwinęła zazdrość. Wagner usiłował przewyższyć Meyerbeera, co mu się udało. To, że Meyerbeer był Żydem przyczyniło się u Wagnera do antysemickiego syndromu.”[3] Te animozje ze strony Wagnera dotyczyły również Felixa Mendelssohna Bartholdy'ego i Heinricha Heine, których negatywną ocenę powiązał z judaizmem. W recenzji Proroka Wagner czcił Meyerbeera jako „wieszcza nowego świata” („den Propheten der neuen Welt“). Wpływ Meyerbeera na twórczość Wagnera najlepiej widać w jego operze Rienzi (1842), którą żartobliwie Hans von Bülow nazwał „najlepszą operą Meyerbeera”. O spotkaniu z Meyerbeerem w Paryżu Wagner napisał później do swojego teścia Franciszka Liszta: „Nie nienawidzę go, ale bezgranicznie nie cierpię. Ten wiecznie życzliwy człowiek przypomina mi – ponieważ sprawia wciąż pozór, że mnie nadal chroni – o najbardziej niejasnym i chciałbym rzec najbardziej zepsutym okresie mojego życia.”[4]

W piśmie Oper und Drama Wagner napisał: „Tajemnicą muzyki operowej Meyerbeera jest – „efekt” i opisał to pojęcie jako „działanie bez przyczyny”.[5]

W antysemickim piśmie Das Judenthum in der Musik ukazał Meyerbeera, nie wymieniając go bezpośrednio, jako „znanego szeroko żydowskiego kompozytora”, który ucieleśnia wszystkie negatywne cechy, które Wagner przypisuje żydowskim artystom, i które w przedmowie podsumowuje jako „hebrajski smak w sztuce”.

Te wypowiedzi Richarda Wagnera przyczyniły się w dużej mierze do zdyskredytowania Giacomo Meyerbeera jako kompozytora, pomniejszenia wartości jego kompozycji, popularności i wniesionego wkładu w rozwój opery. Ton antysemicki wagnerowskiego pisma oddziaływał do czasu nacjonalizmu i posłużył Karlowi Blessingerowi za podstawę do pamfletu: Mendelssohn, Meyerbeer, Mahler. Judentum in der Musik als Schlüssel zur Musikgeschichte des 19. Jahrhunderts (Mendelssohn, Meyerbeer, Mahler. Judaizm w muzyce jako klucz do historii muzyki XIX wieku), który opublikował w 1938 roku i w wersji rozszerzonej wydał w 1944 roku.

Kompozycje (wybór)

Opery

  • Jephthas Gelübde (Ślubowanie Jefty), Monachium 1812,
  • Wirth und Gast, oder Aus Scherz Ernst (Karczmarz i gość, Hoftheater, Stuttgart 1813,
  • Die beiden Kalifen lub Alimelek (Dwóch kalifów, opracowanie Wirth und Gast), Wiedeń 1814,
  • Das Brandenburger Tor (Brama Brandenburska, 1814 (prapremiera w Berlinie w 1991),
  • Romilda e Costanza (Romilda i Konstancja, Teatro Nuovo, Padwa 1817,
  • Semiramide riconosciuta (Semiramida rozpoznana), Teatro Regio, Turin 1819,
  • Emma di Resburgo, Teatro San Benedetto, Wenecja 1819,
  • Margherita d’Anjou, Teatro alla Scala, Mediolan 1820,
  • L’esule di Granata, Teatro alla Scala, Mediolan 1822,
  • Il crociato in Egitto (Krzyżowiec w Egipcie), Teatro La Fenice, Wenecja 1824,
  • Robert le diable (Robert Diabeł), Opéra, Paris 1831,
  • Les Huguenots (Hugenoci), Opéra, Paryż 1836,
  • Ein Feldlager in Schlesien (Obóz polowy na Śląsku), Hofoper, Berlin 1844,
  • Vielka (opracowanie Ein Feldlager in Schlesien), Wiedeń 1847,
  • Le prophète (Prorok), Opéra, Paryż 1849,
  • L’étoile du nord (Gwiazda Północy), Opéra-Comique, Paryż 1854,
  • Dinorah, Opéra-Comique, Paryż 1859,
  • L’Africaine (Afrykanka), Opéra, Paryż 1865 (pierwotnie Giacomo Meyerbeer zamierzał nadać operze tytuł Vasco de Gama).
 

Inne utwory

  • Gott und die Natur (Bóg i natura, rapsodia liryczna, Königliches Nationaltheater, Berlin 1811,
  • Klarinettenquintett in Es-Dur (Kwintet klarnetowy Es-dur, 1813,
  • Gli amori di Teolinda, kantata sceniczna, Werona 1816,
  • Fantasie für Klarinette und Streichquartett (Fantazja na klarnet i kwartet smyczkowy, ok. 1839,
  • Pater noster na chór mieszany, 1857,
  • Marsz uroczysty z okazji rocznicy urodzin Schillera, 1859.
  • Marsz koronacyjny na 2 orkiestry, z okazji koronacji Wilhelma I Hohenzollerna w 1861,

Literatura

Linki

  • „Giacomo Meyerbeer” w de.wikipedia.org (online).

Przypisy

  1. ↑ Ulrike Gondorf: Geburtstag von Giacomo Meyerbeer. NDR Info ZeitZeichen, 5 wrzesień 2011 (dostęp 28.11.2020).
  2. ↑ Rudolf Kloiber: Handbuch der Oper, Band 1. 8. Auflage. Bärenreiter-Verlag, dtv, 1973, s. 303.
  3. ↑ Jens Malte Fischer: Forscher sieht Antisemitismus in Wagners Werk. 21 maj 2013
  4. ↑ Judenhasser und Komponist Süddeutsche Zeitung, 22 maj 2013.
  5. ↑ Oper und Drama, Kapitel 9
Autor: Roman Penkała