Nikolaus Selnecker

Nikolaus Selnecker (także Nikolaus Selneccer; ur. 6 grudnia 1530 w Hersbrucku koło Norymbergi, zm. 24 maja 1592 w Lipsku) - niemiecki teolog luterański, reformator, autor pieśni kościelnych i kompozytor. Biorąc udział w ówczesnych zmaganiach kościelnych rozwinął także wytrwałą działalność jako pisarz teologiczno-polemiczny. Liczba jego pism wynosi 175. Ich wartość polega przede wszystkim na zawartych w nich przyczynkach do historii jego życia, ale także na szczegółowych opisach okoliczności tamtych czasów, a także warunków życia ludzi i Kościoła protestanckiego.

Nikolaus Selnecker. Źródło: Wikimedia Commons

Biografia

Nikolaus Selnecker urodził się 6 grudnia 1530 roku w Hersbrucku koło Norymbergi jako syn notariusza. Wcześnie wykazywał talent muzyczny i już jako dwunastolatek grał na organach w kapeli zamkowej w Norymberdze. W 1549 roku immatrykulował na uniwersytet w Wittenberdze, aby studiować teologię. Nawiązał tam kontakt z przywódcą tamtejszych teologów, Filipem Melanchtonem (1497-1560). 31 lipca 1554 roku uzyskał stopień magistra sztuk wyzwolonych. Już 1 maja 1555 roku został członkiem fakultetu filozoficznego, a w lecie 1556 jego dziekanem.

Po dziewięciu latach spędzonych w Wittenberdze podążył w 1558 roku do Drezna, gdzie elektor August (1526-1586) powołał go na trzeciego kaznodzieję dworskiego. 1 lutego 1558 roku miała miejsce jego ordynacja w Wittenberdze. W Dreźnie przebywał do 1562 roku. W marcu tegoż roku został profesorem na uniwersytecie w Jenie. Przyczyną jego odejścia z Drezna była niełaska elektora, którą ściągnął na siebie po zruganiu go w kazaniu za jego upodobanie do polowań. Ponadto narobił sobie wrogów wśród zwolenników mediatorskiego i reformatorskiego kierunku Melanchtona, którzy w tym czasie mieli decydujące wpływy na dworze drezdeńskim, jak i w ogóle w Saksonii. Po śmierci Melanchtona coraz bardziej zbliżał się do ortodoksyjnych luteran, co nie zostało mu wybaczone przez dawnych towarzyszy i w konsekwencji przyczyniło się w niemałym stopniu do pogorszenia jego pozycji w Dreźnie.

Jednak i w Jenie nie zabawił długo z powodu sporów teologicznych. Tym razem nie padł ofiarą filipistów (zwolenników Filipa Melanchtona), lecz gnezjoluteran, którzy byli zwolennikami chorwackiego teologa luterańskiego Matthiasa Flaciusa (1520-1575) i utrzymania nauczania zgodnego z teologią Marcina Lutra. Po uwięzieniu przez cesarza Maksymiliana II (1527-1576) księcia Jana Fryderyka II (1529-1595), protektora filipistów, władzę przejął jego brat Jan Wilhelm (1530-1573), który był żarliwym luteraninem i powołał ponownie wypędzonych wcześniej z Jeny swoich stronników. Wszyscy zwolennicy Melanchtona musieli opuścić Janę, a ich los podzielił także w 1568 roku Nikolaus Selnecker.

W 1568 roku elektor August mianował go profesorem teologi na uniwersytecie w Lipsku, powierzył mu stanowisko generalnego superintendenta i pastora w kościele św. Tomasza w Lipsku. Jednak urzędy te piastował tylko do 1570 roku. W Wittenberdze uzyskał 10 maja 1570 roku tytuł doktora. W 1570 roku został kaznodzieją dworskim u księcia Brunszwiku-Wolfenbüttel Juliusza (1528-1589) i jako taki rozwinął gorliwą działalność w realizacji protestanckiego porządku kościelnego w ziemi Welfów i w Oldenburgu. Uczestniczył między innymi w 1571 roku przy zakładaniu uniwersytetu w Helmstedt. Jego działalność trwała tutaj cztery lata. Podobnie jak w Jenie był atakowany przez ortodoksyjnych luteran, zwłaszcza Martina Chemnitza (1522-1586) i Jakoba Andreae (1528-1590), którzy mieli przewagę w duchowieństwie, przez wzgląd na jego przeszłość, a wszystkie jego wysiłki, by zdobyć ich zaufanie, były daremne. Początkiem 1574 roku Nikolaus Selnecker wrócił na poprzednie stanowisko do Lipska.

Zaraz po powrocie do Lipska został członkiem powołanego przez elektora Augusta w Torgawie (niem. Torgau) sądu religijnego, który zredagował tzw. „Artykuły z Torgawy (Torgau)”, czyli wyznanie dotyczące nauki o Wieczerzy Pańskiej w rozumieniu ścisłego luteranizmu, którego podpisanie uczyniono warunkiem utrzymania się w przyszłości na stanowisku przez wszystkich teologów elektorskich uczelni saskich. Po uznaniu przez ten sąd woli elektora i wykonaniu kar na niektórych opornych teologach, August zarządził generalną wizytację w celu wykorzenienia filipizmu na swoich ziemiach. Tu również Selnecker był zaangażowany, a w kolejnych latach nie mniej aktywnie działał w interesie elektora. Jednocześnie współpracował przy tworzeniu normy doktrynalnej, za pomocą której elektor chciał rozstrzygnąć spory w Kościele protestanckim. W maju i czerwcu 1576 roku uczestniczył w konwencie teologicznym w Torgawie i wydaniu tzw. „Księgi torgawskiej” (niem. „Torgisches Buches“, 1576), która to działalność była kontynuowana w następnym roku, również z jego pomocą, w klasztorze w Bergen koło Magdeburga, a jej efektem była tzw. „Bergisches Buch” (Księga bergeńska), będąca przeróbką „Księgi torgawskiej”. Miało to być wytyczną dla całego Kościoła protestanckiego w cesarstwie, a elektor August dał najlepszy przykład swoim współwyznawcom, starając się zwrócić na to uwagę opinii publicznej. Nikolaus Selnecker należał obok Martina Chemnitza i Jakoba Andreae do komisji duchownej, która od czerwca do jesieni 1577 roku na zlecenie elektora przemierzała jego ziemie oraz sasko-ernestyńskie znajdujące się obecnie pod kuratelą Augusta, aby zmusić nauczycieli i kaznodziejów do podpisania nowej normy doktrynalnej. W ciągu kilku miesięcy jego komisarze osiągnęli w całym kraju zamierzony cel. W następnych latach mieli jednak mniej szczęścia w staraniach o uznanie „Formuły zgody” przez inne terytoria protestanckie; sporo z nich zdecydowanie ją odrzuciło. Niemniej jednak została ona opublikowana w pełnej formie w Dreźnie 25 czerwca 1580 roku jako „Księga zgody”, w pięćdziesiątą rocznicę przedstawienia „Konfesji augsburskiej”.

Przewaga luteranizmu w protestanckich Niemczech została w ten sposób przesądzona, a Selnecker zyskał wysoką reputację jako jeden z głównych promotorów „Formuły zgody” i jeden z „fundamentów” chrześcijaństwa w Saksonii, zwłaszcza gdy pod koniec 1580 roku udało mu się doprowadzić do odwołania swego brata w urzędzie i rywala Jakoba Andreae, najwyższego przywódcy luterańskiej reakcji na ziemiach Augusta. Po śmierci elektora Augusta władzę przejął Krystian I Wettyn (1560-1591), który zmienił politykę kościelną. Ponownie przewagę zyskali filipiści, którzy teraz odpłacili się luteranom za wyrządzone w ostatnich dwunastu latach krzywdy, a Nikolaus Selnecker również padł ofiarą ich zemsty. W 1589 roku został zdymisjonowany i mimo podeszłego wieku musiał z rodziną opuścić Lipsk. Najpierw udał się do Magdeburga, gdzie przez pewien czas żył z hojnych darów swoich zwolenników, aż w 1590 roku został superintendentem w Hildesheim. Stąd w następnym roku poszedł za wezwaniem do Augsburga, aby uporządkować tamtejszą protestancką administrację kościelną, zadanie, którego wypełnienie zatrzymało go tam do 1592 roku.

Po śmierci elektora Krystiana I Wettyna ponownie do władzy doszli luteranie w Saksonii. Selnecker dowiedział się o tej zmianie, gdy po zakończeniu pracy w Augsburgu wrócił do Hildesheim. Natychmiast wrócił do Lipska, ale już nie podjął poprzedniej działalności. Już po powrocie do Hildesheimu poczuł się źle, a ponieważ był już słabego zdrowia, podróż do Lipska pogorszyła jego stan. Nikolaus Selnecker zmarł 22 maja 1592 roku, cztery dni po przybyciu do Lipska i został pochowany w tamtejszym kościele św. Tomasza.

Pisma (wybór)

• „Die Auslegung des Psalters“ Nürnberg 1565,
• „Commentarius in Genesin“ Leipzig 1569,
• „Bericht auf das Bekenntniß von der Rechtfertigung, geschrieben von drei Theologen zu Jena“, Leipzig 1569,
• „Christliche und nothwendige Verantwortung auf der Flacianer Lesterung etc.“ Leipzig 1570,
• „Warnung, sich vor der Sacramentirer Schwarm zu hüten“, Dresden 1576,
• „Erinnerung vom Concordienbuche“, Leipzig 1581,
• „Erklärung etlicher streitiger Artikel aus der Concordienformel“, Leipzig 1582,
• „Formula concordiae“, Leipzig 1582,
• „Historie von der Augsburgischen Konfession”, Leipzig, 1584.

Literatura

• Egloffstein, von: "Selneccer, Nikolaus" w: Allgemeine Deutsche Biographie 33 (1891), s. 687-692 (online).
• Hollenberg: "Selneccer, Dr. Nikolaus" w: Realenzyklopädie für protestantische Theologie und Kirche 14 (1861), s. 226-228 (online).
• Franz Dibelius: "Zur Geschichte und Charakteristik Nikolaus Selnecker's" w: Beiträge für sächsische Kirchengeschichte. Barth, Leipzig, 1888, Bd. 4, s. 1–20 (online).