Franz Mehring

Franz Erdmann Mehring (pol. Franciszek Mehring; ur. 27 lutego 1846 w Sławnie (niem. Schlawe) na Pomorzu; zm. 28 lub 29 stycznia 1919 w Berlinie) – niemiecki publicysta, historyk i polityk. Na początku swojej twórczości reprezentował stanowisko burżuazyjno-demokratyczne i częściowo narodowo-liberalne, po czym w latach 80-tych XIX wieku zwrócił się ku socjaldemokracji i marksizmowi. W swoim czasie był jednym z najwybitniejszych historyków marksistowskich i napisał znaczącą biografię Karola Marksa. Jako publicysta zajmował stanowisko w kwestiach politycznych i społecznych, przy czym niektóre jego wypowiedzi na temat judaizmu uznane zostały przez część badaczy za antysemickie. (wyznanie ewangelickie)

Franz Mehring
Franz Mehring.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Carl Wilhelm, były pruski oficer, okręgowy poborca podatkowy;
  • Matka: Henriette Schulze;
  • Żona: od 1884 Eva Anna Charlotte (1858–1928), córka okręgowego radcy sądowego Rudolfa Schirmeistera.

Życiorys

Franz Mehring urodził się 27 lutego 1846 w Sławnie jako syn okręgowego poborcy podatkowego Carla Wilhelma Mehringa i jego żony Henriette Schulze. Pochodził z rodziny protestanckiej o tradycjach duszpasterskich i prawniczych. W 1866 roku zdał maturę w gimnazjum w Gryficach (niem. Greiffenberg) i zaczął studiować filologię klasyczną oraz historię w Lipsku. Prawdopodobnie w tym czasie, dzięki kontaktom z Saksońską Partią Ludową (niem. Sächsische Volkspartei), zetknął się pierwszy raz z ruchem Augusta Bebela i Wilhelma Liebknechta. Po przeniesieniu się w 1868 roku na uniwersytet w Berlinie został członkiem redakcji gazety berlińskiej „Die Zukunft“, organu radykalnego ruchu burżuazyjno-demokratycznego w Prusach. Od założyciela gazety Johanna Jacoby i jej redaktora Guido Weißa przejął idee autoemancypacji człowieka oraz połączenia demokracji z reformą społeczną. W tym czasie orientacja polityczna Mehringa zmieniała się kilkakrotnie. Od 1871 roku na krótko zbliżył się do ruchu narodowo-liberalnego i oddalił się od demokracji, której nie podzielał stanowiska w kwestii wojny niemiecko-pruskiej. Dzięki przekazywanym wiadomościom o posiedzeniach Reichstagu i Landtagu m.in. dla „Oldenberg'sche Korrespondenzbüro” stał się reporterem parlamentarnym. W 1874/75 pracował dla czasopism „Frankfurter Zeitung“ i „Die Wage“. Bronił ruchu robotniczego przed atakami reakcjonistów; jego prace historyczne i literacko-krytyczne zdradzają wpływ Lassalle'a. Punkt kulminacyjny tego okresu publicystycznego stanowiło wydane przez Mehringa w 1875 roku pismo Herr von Treitschke, der Sozialistentödter und die Endziele des Liberalismus – Eine sozialistische Replik (Pan von Treitschke, zabójca socjalistów i ostateczne cele liberalizmu - Replika socjalistyczna). Później spór z Sonnemannem o jego praktyki biznesowe, prowadzony także przed sądem, zraził go do ruchu demokratycznego i socjaldemokracji, która nie odwróciła się od Sonnemanna. Urażony osobiście Franz Mehring zwalczał teraz polityczną lewicę i opublikował w 1877 roku ostrą antysocjalistyczną książkę Die deutsche Sozialdemokratie, ihre Geschichte und ihre Lehre (Niemiecka socjaldemokracja, jej historia i teoria). W 1879/80 pisał nawet dla wydawanego przez Treitschke rocznika „Preußische Jahrbücher“ artykuły o Komunie Paryskiej. W tym czasie przeczytał również pierwsze pisma Karola Marksa.

Poznanie myśli marksistowskiej, oburzenie z powodu stosowania rygorystycznych przepisów wobec socjalistów i przekonanie, że „odgórna” reforma społeczna w stylu Bismarcka nie przyniesie społecznego wyzwolenia, należały do przyczyn, które około 1882 roku zbliżyły Mehringa ponownie do burżuazyjnego ruchu demokratycznego. Od 1884 roku zaciekle występował na łamach berlińskiej gazety „Volks-Zeitung“ przeciw ustawom skierowanym przeciwko socjalistom. Od 1887 roku przyjaźnił się z Bebelem i Liebknechtem. Z powodu sporu z dramaturgiem i krytykiem teatralnym Paulem Lindauem, w którym wykazał korupcyjne uwikłanie teatru i prasy, Franz Mehring ostatecznie zerwał z prasą burżuazyjną. W 1891 roku wstąpił do Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (niem. Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD). Jako redaktor tygodnika „Neue Zeit“ (1891-1912), redaktor naczelny „Leipziger Volkszeitung“ (1902-07) oraz autor artykułów dla czasopism „Vorwärts“ i „Wahren Jacob“ stał się jednym z najznamienitszych publicystów socjaldemokracji. Oprócz tego, stojąc konsekwentnie na stanowisku historycznego materializmu, dokonał w Legendzie o Lessingu (Die Lessing-Legende, 1893) analizy burżuazyjnej legendy historycznej o roli Hohenzollernów i przedstawił zupełnie nową dla niemieckiej historii interpretację powstania państwa brandenbursko-pruskiego. W 1898 roku opublikował pierwszy tom Historii socjaldemokracji niemieckiej (niem. Geschichte der deutschen Sozialdemokratie), w której zawarł własne przeżycia i wczesne badania na ten temat. Praca ta była pionierskim dziełem w badaniach nad historią niemieckiego ruchu robotniczego i wywarła decydujący wpływ na jego historyczną świadomość, zwłaszcza w uwielbieniu dla Lassalle'a. Obszerna działalność wydawnicza Mehringa w tym okresie zaowocowała również wydaniem literackiej spuścizny Karola Marksa, Fryderyka Engelsa i Ferdinanda Lassalle'a w piśmie pt. Aus dem literarischen Nachlaß von Karl Marx, Friedrich Engels und Ferdinand Lassalle (1902). W 1910 roku opublikował pismo Dzieje Niemiec od schyłku wieków średnich (Deutsche Geschichte vom Ausgange des Mittelalters). Planowana od 1885 roku biografia Marksa Karol Marks : historia jego życia (Karl Marx, Geschichte seines Lebens) zakończyła w 1918 roku jego prace historyczne.

Dzięki pismom i pracy redakcyjnej, jako przewodniczący „Freien Volksbühne“ w Berlinie (1892–95) i nauczyciel historii w szkole partyjnej Reichsparteischule (1906–10) wywarł duży wpływ na duchowe życie partii. W wielkiej wewnątrzpartyjnej dyskusji na temat rewizjonizmu stał podczas zjazdu partyjnego w 1903 roku w Dreźnie na czele antyrewizjonistycznej większości. Gazeta „Leipziger Volkszeitung“ stała się dla niego najważniejszą platformą w tej dyskusji. Spór z rewizjonistami przybrał także charakter silnie osobisty, ponieważ przeciwnicy Mehringa odwoływali się do jego przeszłości politycznej.

Od około 1912 roku Franz Mehring znajdował się w coraz większej opozycji wobec przywództwa partyjnego i partyjnej większości,  nie podzielał ich poglądów na temat pozaparlamentarnej pracy, reform społecznych bez udziału robotników i roli rewolucji. W związku z tym na początku I pierwszej wojny światowej razem z Różą (Rosa) Luksemburg i Karlem Liebknechtem stanął po stronie wewnątrzpartyjnej opozycji. W 1916 roku uczestniczył razem z Różą Luksemburg, Karlem Liebknechtem, Julianem Marchlewskim, Clarą Zetkin i Leonen Jogichesem w zakładaniu Związku Spartakusa (niem. Spartakusbund) i trafił na cztery miesiące do aresztu. W 1917 roku kandydował skutecznie z ramienia Sozialdemokratische Arbeitsgemeinschaft w wyborach uzupełniających w Berlinie w miejsce aresztowanego Karla Liebknechta, ale przegrał przy wyborach do Reichstagu. Z entuzjazmem podchodził do rewolucji w Rosji i wzywał socjaldemokrację do jej wsparcia. Franz Mehring brał udział w 1918/19 w przygotowaniach do utworzenia Komunistycznej Partii Niemiec (Kommunistische Partei Deutschlands, KPD). Bardzo poruszyło go zamordowanie Karla Liebknechta i Róży Luksemburg.

Franz Mehring zmarł 28 lub 29 stycznia 1919 roku w sanatorium w Berlinie. Siedem lat po śmierci, w czerwcu 1926 roku jego szczątki przeniesiono na tzw. „cmentarz socjalistów” w Berlinie-Friedrichsfelde, gdzie pochowani zostali także Karl Liebknecht, Róża Luksemburg i inne ofiary krwawych wydarzeń stycznia 1919 roku. Bezpośrednio po przeniesieniu tam szczątków Mehringa KPD postawiło tam „Pomnik rewolucji” („Revolutionsdenkmal“), który nacjonaliści usunęli w 1935 roku. Po powstaniu Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD) na miejscu dawnego „Pomnika rewolucjonistów” stanął „Pomnik socjalistów”.

Pisma (wybór)

  • Karol Marks : (historja jego życia) (Karl Marx, Geschichte seines Lebens, 1918) (pol. wyd. 1923)
  • O materializmie historycznym (pol. wyd. 1850)
  • Dzieje Niemiec od schyłku wieków średnich (niem. Deutsche Geschichte vom Ausgange des Mittelalters, 1910), (pol. wyd. 1951)
  • Legenda o Lessingu : przyczynek do historii i krytyki pruskiego despotyzmu i klasycznej literatury (niem. Die Lessing-Legende, 1893) (pol. wyd. 1960)
  • Pisma wojskowe (po. wyd. 1960)
  • Historia socjaldemokracji niemieckiej (niem. Geschichte der deutschen Sozialdemokratie, 1898–1904) (pol. wyd. t.1 1963, t.2 i 3 1964, t.4 1965)

Literatura

  • Christoph Stamm: „Mehring, Franz” w: Neue Deutsche Biographie 16 (1990), s. 623-625, online.
  • Josef Schleifstein: „Franz Mehring. Sein marxistisches Schaffen 1891–1919”. Rütten & Loening, Berlin 1959.
Autor: Roman Penkała