Otto Hintze

Otto Hintze (ur. 27 sierpnia 1861 w Pyrzycach koło Szczecina (wówczas niem. Pyritz), zm. 25 kwietnia 1940 w Berlinie) – jeden z najwybitniejszych niemieckich historyków społecznych z późnego okresu Cesarstwa Niemieckiego i Republiki Weimarskiej oraz prekursor nowoczesnej politycznej historii strukturalnej. (wyznanie ewangelickie)

Tablica pamiątkowa na domu w Berlinie, Kastanienallee 28, in Berlin-Westend. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Hermann (1822–92), sekretarz okręgowy i radca rachunkowy w Pyrzycach;
• Matka : Emma (1835–1928), córka pastora Munckela w Schönfließ/Neumark;
• Ożenił się : w Berlinie w 1912 z Hedwig (1884–1942), w latach 1928–33 Privatdozent (nieopłacany docent) historii na uniwersytecie w Berlinie, córką bankiera Moritza Guggenheimera (1825–1902) w Monachium i Helene Wolf;
• Szwagier : Manfred Schröter (ur. 1880), profesor filozofii w Monachium;
• Dzieci : bezdzietny.

Życiorys i twórczość

Otto Hintze studiował filologię, historię i filozofię w Greifswaldzie (1878–80), a potem w Berlinie m.in. u Wilhelma Diltheya (1833–1911), Johanna Gustava Droysena (1808–1884), Karla Müllenhoffa (1818–1884), Wilhelma Scherera (1841–1886), Theodora Mommsena (1817–1903), Heinrich von Treitschke (1834–1896) i Juliusa Weizsäckera (1828–1889), u którego bronił pracę doktorską pt. Królestwo Wilhelma z Holandii. W 1887 roku zaczął współpracę z Gustavem von Schmollerem (1838–1917) w wielkim projekcie dotyczącym pruskiej administracji „Acta Borussica”. Z Schollerem opublikował dwutomowe Akten zur preußischen Seidenindustrie des 18. Jahrhunderts (1892) i sam napisał historię przemysłu jedwabniczego Pruski przemysł jedwabniczy w XVIII wieku i jego założenie przez Fryderyka Wielkiego (1892). W służbie „Acta Borussica” opublikował 6 tomów akt dotyczących organizacji administracji w latach 1740–56. W 1895 roku habilitował się u Heinricha von Treitschke i Gustava von Schmollera, w 1899 roku został profesorem nadzwyczajnym i w 1902 profesorem historii konstytucji, administracji, gospodarki i polityki na uniwersytecie w Berlinie. Z powodu problemów ze wzrokiem musiał zrezygnować z działalności pedagogicznej w 1920 roku.

Z powodu prac związanych z historią Prus Hintze był wcześnie określany jako historyk Prus. Jego rozprawy ukierunkowane były na badanie istoty i rozwoju nowoczesnego państwa. Ukoronowaniem pruskich studiów była praca Hohenzollernowie i ich dzieło – 500 lat historii ojczyźnianej (1915).

Pozycja Otto Hintze w niemieckiej historiografii charakteryzowana jest przez obszerne akcenty historyczno–społeczne, które czynią z niego jednego z najwybitniejszych historyków społecznych. Jego praca koncentrowała się na ogólnej porównawczej historii konstytucji, teorii państwa i społeczeństwa w ujęciu historycznym (polityka) i systematycznej analizie kategorialnej historii, którą badał przede wszystkim pod kątem relacji do socjologii. Chciał dopełnić historiografię Leopolda von Ranke (1795–1886) i jednocześnie wyjść poza nią przez historię instytucji, połączoną z przedstawieniem uwarunkowań społecznych. Kontynuując myśl Leopolda von Ranke i Johanna Gustava Droysena podkreślał zawsze związek, wzajemne oddziaływanie i zależność wewnętrznego życia państwowego od wzajemnych stosunków między państwami, przy czym nie można mówić o prymacie polityki zagranicznej u Otto Hintze. Jak wielu historyków schyłku dziewiętnastego wieku stawiał sobie za cel porównawczą historię uniwersalną, ale pozostawał konsekwentnie przy historii instytucji. U Otto Hintze pierwszy raz urzeczywistniona była historia strukturalna, czyli wykorzystanie nauk społecznych, odejście od klasycznej historii politycznej, na rzecz procesów długofalowych, która została powiązana z zagadnieniami władzy i polityki zagranicznej. W ten sposób powstały m.in. rozprawy Istota i rozpowszechnienie feudalizmu (Wesen und Verbreitung des Feudalismus, 1929) i Typologia konstytucji stanowych Zachodu (Typologie der ständischen Verfassungen des Abendlandes, 1930), których ukoronowaniem było pismo Istota i przemiana państwa nowoczesnego (Wesen und Wandlung des modernen Staats, 1931). W podobny sposób traktował historię administracji. W swoich studiach doszedł do wniosku, że państwa Zachodu można podzielić na kraje o rdzeniu właściwym imperium frankońskiemu i peryferyjne.

Z Karlem Lamprechtem (1856–1915) i Kurtem Breysigiem (1866–1940) tworzył przed 1900 rokiem naukowo–społeczne skrzydło w niemieckiej historiografii. Pod wpływem Maxa Webera (1864–1920) przyjął typowo idealistyczny sposób podejścia, ale rozwinął historyczną teorię typów, która racjonalno–abstrakcyjnej teorii typów socjologów przeciwstawiała „obrazową abstrakcję” historyków. O stosunku socjologii i historii napisał: „Można porównywać, aby znaleźć ogół, który leży u podstaw porównania; można porównywać, aby jeden porównywany przedmiot uchwycić w jego indywidualności i odróżnić od innych. To pierwsze czynią socjolodzy, to drugie historycy.” Za zadanie w dwudziestym wieku widział dochodzenie socjologicznych prawd kulturowych, szczególnie w historii i uważał, że historia ma zajmować się indywidualnym i kolektywnym życiem. Od 1933 roku nic nie publikował, a w testamencie swoją spuściznę kazał zniszczyć. Swoje członkostwo w Pruskiej Akademii Nauk (od 1914) złożył w 1938 roku z powodu żydowskiego pochodzenia żony. Końcem 1938 roku jego żona emigrowała do Holandii. Otto Hintze odrzucił rozwód i korespondował z nią do śmierci. W obawie przed deportacją do obozu zagłady Hedwig Hintze popełniła w Holandii samobójstwo 19 lipca 1942 roku.

Dzieła (wybór)

• Królestwo Wilhelma z Holandii (Das Königtums Wilhelms von Holland), Leipzig 1885.
• Pruski przemysł jedwabniczy w XVIII wieku i jego założenie przez Fryderyka Wielkiego (Die Preußische Seidenindustrie im 18. Jahrhundert und ihre Begründung durch Friedrich den Großen), 3 tomy, Berlin 1892.
• Historyczne i polityczne eseje (Historische und politische Aufsätze, 10 tomów, Berlin 1908.
• Angielskie plany panowania nad światem a obecna wojna (Die englischen Weltherrschaftspläne und der gegenwärtige Krieg), Berlin 1914.
• Hohenzollernowie i ich dzieło – 500 lat historii ojczyźnianej (Die Hohenzollern und ihr Werk – 500 Jahre vaterländische Geschichte), Parey, Berlin 1915.
• Niemcy a wojna światowa (Deutschland und der Weltkrieg), 2 tomy, Leipzig u. a. 1916.
• Zebrane rozprawy w 3 tomach (Gesammelte Abhandlungen in 3 Bänden). Wydawca Gerhard Oestreich, Leipzig 1941–1943.

Literatura

• Gerhard Oestreich: „Hintze, Otto” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 9, Duncker & Humblot, Berlin 1972, ISBN 3-428-00190-7, s. 194–196.