Gustav Freytag

Gustav Freytag (ur. 13 lipca 1816 w Kluczborku (niem.Kreuzburg) na Śląsku; zm. 30 kwietnia 1895 w Wiesbaden) – niemiecki pisarz, historyk kultury i dziennikarz. (wyznanie ewangelickie)

Gustav Freytag by Karl Stauffer-Bern 1886-1887
Gustav Freytag, 1886–87.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Genealogia

  • Ojciec: Gottlob Ferdinand (1774–1848), lekarz, burmistrz w Kluczborku w latach 1809-16 i 1818-47, syn superintendenta Georga (1737–99) w Wołczynie (niem. Konstadt);

  • Matka: Henrietta Albertine (1787–1855), córka pastora Zebe w Brzezmierzu (niem. Wüstebriese);

  • Ożenił się: 1) w 1847 z Emilie (zm. 1875) rozwiedziona hrabina Dyhrn, z domu Scholz, 2) w 1876 (rozwód 1890) Marie Kunigunde Dietrich (1846–95), 3) w 1891 z Anną Götzel (zm. 1911);

  • Dzieci: 2 synów z drugiego małżeństwa.

Życiorys i twórczość

Gustav Freytag uczęszczał od 1829 roku do gimnazjum w Oleśnicy, po czym rozpoczął w 1835 roku studiowanie filologii niemieckiej na uniwersytecie we Wrocławiu, gdzie jego nauczycielem był August Hoffmann von Fallersleben (1798–1874). Już w następnym roku przeniósł się na uniwersytet w Berlinie, gdzie naukę kontynuował u Karla Lachmanna (1793–1851). W 1838 roku doktoryzował się pracą pt. De initiis scenicae poesis apud Germanos. Wczesne zainteresowanie teatrem zaowocowało w jego pracy naukowej i stało się już w 1839 roku podstawą rozprawy De Hroswita poetria z zakresu języka i literatury niemieckiej, którą habilitował się we Wrocławiu, gdzie został Privatdozentem. Po zwolnieniu Hoffmanna von Fallerslebena zabiegał bezskutecznie w 1843 roku o profesurę we Wrocławiu i zrezygnował z dalszej kariery akademickiej.

We Wrocławiu rozpoczął swoją twórczość literacką wierszami Bilder aus dem Volke (1838/41) i komedią historyczną Die Brautfahrt oder Kunz von der Rosen (1841, druk 1844). Pierwszym sukcesem okazała się sztuka Die Valentine (1847) o tematyce mieszczańsko-liberalnej. Jednak przejście do tematyki i stylu dramatu Młodych Niemiec, do czego go inspirowała twórczość Heinricha Laube (1806–1884) i Karla Gutzkowa (1811–1878), było tylko etapem przejściowym.

Dom Gustava Freytaga
Dom Gustava Freytaga w Siebleben.
Źródło: Wikimedia Commons

 

W 1847 roku Gustav Freytag zamieszkał w Dreźnie, gdzie spotkał Ludwiga Tiecka (1773–1853), Bertholda Auerbacha (1812–1882), Arnolda Ruge (1802–1880) i Richarda Wagnera (1813–1883). Wkrótce przeniósł się do Lipska, gdzie razem z Morizem Hauptem (1808–1874), Julianem Schmidtem (1818–1886), Theodorem Mommsenem (1817–1903), Otto Jahnem (1813–1869), Heinrichem von Treitschke (1834–1896) i innymi tworzył krąg intelektualny. Rewolucja 1848 roku zrodziła w Freytagu zainteresowania polityczne. Podczas niej założył w Dreźnie Stowarzyszenie Rzemieślników (Verein für Handwerker) niesaksońskiego pochodzenia, które miało zapewnić im schronienie i trzymało się z dala od politycznej radykalizacji. Jednocześnie stał się wybitnym dziennikarzem, którego znajomość polityki wewnętrznej wyrażała się w artykułach pedagogiczno-krytycznych. Wobec Otto Bismarcka zachowywał rezerwę. Od 1848 do 1861 i ponownie w latach 1867–70 wydawał razem z Julianem Schmidtem założone przez Ignaza Kuranda (1811–1884) czasopismo „Die Grenzboten“, które było reprezentantem północnoniemieckiego liberalizmu i nowego "realizmu" literackiego. Częścią literacką czasopisma kierował Schmidt, a Freytag zajmował się zagadnieniami politycznymi, socjologicznymi i historycznymi. W latach 1871–73 Freytag wspópracował z czasopismem „Im neuen Reich“. Wraz z kupnem w 1851 roku dworku w Siebleben koło Goty i zawarciem pierwszego małżeństwa zaczął intensywniej zajmować się twórczością literacką. Od 1853 roku utrzymywał kontakty przyjacielskie z księciem Saksonii-Coburgu-Gothy Ernestem II. W 1854 roku książę mianował Gustava Freytaga radcą dworu, co chroniło go przed pruskimi prześladowaniami policyjnymi z powodu przestępstw prasowych.

Gustav Freytag - Die Ahnen (Buchdeckel) 1874
Die Ahnen, tom 3. (Pierwsze wydanie 1874)
Źródło: Wikimedia Commons

 

Powstała w 1853 roku sztuka Die Journalisten, która osadzona była w nowoczesnym środowisku prasowym oraz przedstawiała walkę między konserwatywnymi i liberalnymi stronnictwami wypełniła lukę w niemieckiej literaturze. Do połowy XX wieku była jedną z najczęściej wystawianych sztuk w Niemczech i stała się kanonem niemieckiej literatury. W 1854 roku światło dzienne ujrzała trzytomowa powieść o życiu kupieckim Winien i ma (Soll und Haben), w której wyraźne są wpływy stylistyczne Charlesa Dickensa i George Sand. Książka podejmowała aktualne kwestie socjologiczne i narodowo-polityczne. W książce Technika dramatu (Die Technik des Dramas, 1863) usiłował Freytag wyłożyć teorię rzemieślniczej formy sztuki, co dowodzi jak w tej burżuazyjnej epoce zanikła zdolność do tworzenia artystycznego dramatu i tragedii. Niemniej jednak książka przez lata zachowała uznanie pedagogiczne i traktowana była jako kanon. Jako historykowi sztuki i kolekcjonerowi udało się Freytagowi stworzyć do dziś wartościowe, oparte na głębokiej wiedzy źródłowej, pięciotomowe dzieło Obrazy z niemieckiej przeszłości (Die Bilder aus der deutschen Vergangenheit, 1859–67). Polityczne tło w twórczości Gustava Freytaga pojawiło się w biografii przyjaciela Karl Mathy. Historia jego życia (Karl Mathy. Geschichte seines Lebens, 1869), a jeszcze wyraźniej widać go w sześciotomowym cyklu powieści Przodkowie (Die Ahnen, 1873–81).

W 1866 roku Gustav Freytag został deputowanym Partii Narodowo-Liberalnej w północnoniemieckim Reichstagu. W 1870/71 towarzyszył pruskiemu księciu koronnemu Fryderykowi III w kwaterze głównej. Od 1879 roku Freytag mieszkał w zimie w Wiesbaden. Zaprzestał twórczości pisarskiej i poświęcił się wydaniu swoich Pism zebranych (Gesammelte Werke, 22 tomy, 1886–88). W 1887 roku wydał Wspomnienia z mojego życia (Erinnerungen aus meinem Leben). W piśmie Der Kronprinz und die deutsche Kaiserkrone (1889) zmierzył się z trudnym tematem konstrukcji Rzeszy Niemieckiej, przy czym odszedł od oficjalnych poglądów. W 1886 roku został tajnym radcą dworu i otrzymał order Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste.

Dzieła (wybór)

Sztuki teatralne

  • Die Brautfahrt oder Kunz von der Rosen. Komedia w 5 aktach. 1840.

  • Uczony (Der Gelehrte). Tragedia w jednym akcie. 1844.

  • Walentyna (Die Valentine). Komedia w 5 aktach. 1846.

  • Hrabia Waldemar (Graf Waldemar). Komedia w 5 aktach. 1850.

  • Dziennikarze (Die Journalisten.) Komedia w 4 aktach. 1853.

  • Fabiusze (Die Fabier). Tragedia w 5 aktach. 1859.

Powieści

  • Winien i ma (Soll und Haben). 3 tomy, 1854.

  • Stracony rękopis (Die verlorene Handschrift). 5 tomy, 1864.

  • Przodkowie (Die Ahnen). 6 tomów, 1872–1880.

Literatura

  • Dove, Alfred, "Freytag, Gustav" w: Allgemeine Deutsche Biographie 48 (1904), s. 749-767 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118535455.html#adbcontent.

  • Martini, Fritz, "Freytag, Gustav" w: Neue Deutsche Biographie 5 (1961), s. 425-427 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118535455.html#ndbcontent.

Autor: Roman Penkała