Edvard Grieg

Edvard Grieg (także Edward Grieg; ur. 15 czerwca 1843 w Bergen; zm. 4 września 1907 w Bergen) – norweski kompozytor, pianista i dyrygent. Znany stał się jako autor muzyki do dramatu Peer Gynt, op.23 Henrika Ibsena. (wyznanie protestanckie)

Edvard Grieg
Edvard Grieg w 1888 roku.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Alexander Grieg (zm. 1875), kupiec i brytyjski konsul w Bergen;
  • Matka: Gesine z d. Hagerup (zm. 1875);
  • Żona: od 1867 Nina Hagerup (kuzynka);
  • Dzieci: córka Aleksandra (1868–1869).

Życiorys i twórczość

Edvard Grieg urodził się 15 czerwca 1843 w Bergen jako czwarte z pięciorga dzieci zamożnego kupca Aleksandra Griega i jego żony Gesine z d. Hagerup. Ojciec prowadził firmę handlującą rybami założoną w 1779 roku przez jego dziadka, który do Norwegii przybył ze Szkocji. Jego matka uczyła się kompozycji u niemieckiego kompozytora i dyrygenta Alberta Methfessela. Jako pianistka i poetka odnosiła sukcesy w Bergen oraz zaliczała się do najbardziej poszukiwanych nauczycieli gry na fortepianie w mieście. W swoim domu organizowała cotygodniowe wieczory muzyczne, w czasie których wykonywano nie tylko utwory instrumentalne, lecz także fragmenty oper. Życie kulturalne w rodzinnym domu miało istotny wpływ na dalszy jego rozwój.

Od szóstego roku życia mama uczyła go gry na fortepianie. W wieku dziewięciu lat Edvard Grieg zaczął tworzyć pierwsze własne kompozycje. Z tego okresu zachowało się wiele utworów fortepianowych, które później częściowo zostały opublikowane w wydaniach zbiorowych jego kompozycji. Po ukończeniu szkoły podstawowej uczęszczał do szkoły realnej, w której jego zainteresowanie muzyką spotykało się z drwiną i cynizmem nauczycieli. Niechęć do szkoły i nauczycieli spowodowała, że musiał powtarzać trzecią klasę.

W lecie 1858 roku odwiedził skrzypka Ole Bulla, którego brat był mężem jego ciotki. Pozytywna ocena jego talentu przez wybitnego skrzypka i orędownika norweskiej muzyki i kultury spowodowała, że jeszcze w tym samym roku Grieg rozpoczął studia w Konserwatorium Lipskim, gdzie studiował w latach 1858–62 u Carla Reinecke, Louisa Plaidy, Ernsta Ferdinanda Wenzela, Salomona Jadassohna i Ignaza Moschelesa. Okres studiów w Lipsku kompozytor ocenił później bardzo krytycznie. Za przyczynę braków w swojej technice gry na fortepianie uznał częściowo przyjęte tam metody nauczania, a samą naukę w konserwatorium uważał za konserwatywną i mało inspirującą. U nauczyciela gry na fortepianie Louisa Plaidy musiał ćwiczyć tylko monotonne etiudy i utwory Carla Czernego, Friedricha Kuhlau i Muzio Clementiego. Nie poznał prac współczesnych, nowoczesnych kompozytorów. Więcej zawdzięczał późniejszym lekcjom u wysoko cenionego Ernsta Ferdinanda Wenzela. Również naukę harmonii uważał za zbyt konserwatywną. Natomiast nauczyciele krytykowali m.in. jego silną tendencję do chromatycznego komponowania, która była już wówczas widoczna w kompozycjach Griega. Skomponowany w 1861 roku przez Edvarda Griega dla swojego nauczyciela Carla Reinecke Kwartet smyczkowy został z programu koncertu usunięty, ponieważ wpływowy skrzypek Ferdinand David uznał go za zbyt futurystyczny. W 1862 roku Edvard Grieg, wracając do Bergen, debiutował jako pianista w szwedzkiej miejscowości Karlshamn.

W 1863 roku przeprowadził się do Kopenhagi, gdzie spotkał duńskiego kompozytora Nielsa Wilhelma Gade, inspiratora wczesnych prac Griega (m.in. Symfonia c-moll, 1863-1864). Pomimo rozpowszechnianej często informacji Grieg nigdy nie był uczniem Nielsa Wilhelma Gade. Jednak decydujące impulsy muzyczne dało mu spotkanie z wcześnie zmarłym Rikardem Nordraakiem, kompozytorem norweskiego hymnu narodowego. Razem z Nordraakiem i innymi założył w Kopenhadze towarzystwo koncertowe Euterpe, którego celem było propagowanie muzyki skandynawskiej. Po śmierci zmarłego w 1866 roku Nordraaka, Grieg ułożył marsz żałobny na jego cześć i wrócił do Christianii (obecnie Oslo). W 1867 roku ożenił się w Kopenhadze z kuzynką Niną Hagerup. W następnym roku urodziła się ich jedyna córka Aleksandra, która zmarła w następnym roku, mając 13 miesięcy, na zapalenie opon mózgowych. Sonaty skrzypcowe Griega bardzo urzekły Franciszka Liszta. Dzięki otrzymanemu od miasta Christiania stypendium młody artysta odbył w 1869/70 podróż do Rzymu, gdzie Liszt udzielił mu audiencji. W podróży tej towarzyszył mu przyjaciel August Winding.

W 1870 roku rozpoczął współpracę z Bjørnstjernem Bjørnsonem. Od 1872 roku otrzymywał państwową dożywotnią pensję, dzięki czemu mógł całkowicie poświęcić się komponowaniu. Od 1874 roku mieszkał częściowo w Bergen, Christianii i Lofthus. Śmierć zmarłych jesienią 1875 roku rodziców znalazła odzwierciedlenie w fortepianowej Balladzie g-moll, op.24 (1876). Współpraca z Henrikiem Ibsenem zaowocowała w 1875 muzyką (op. 23) do dramatu Peer Gynt, na podstawie której skomponował później dwie suity o tym samym tytule. Jednak wielki sukces jaki odniósł komponując muzykę do Peer Gynt nie udało mu się powtórzyć z muzyką do dramatu Sigurd Jorsalfar (Sigurd Krzyżowiec) Bjørnstjerne Bjørnsona. Porzucił więc nadzieję na stworzenie opery narodowej, o której marzył.

Edvard Grieg jako kompozytor i dyrygent podejmował liczne podróże koncertowe po Europie, które zaprowadziły go do Szwecji, Danii, Niemiec, Anglii, Francji, Holandii, Włoch, Austrii, Polski, Czech i Belgii. Przeważnie podróżował razem z żoną, która była sopranistką, ale również grała na fortepianie. W czasie wspólnych występów Grieg akompaniował jej na fortepianie, a sporadycznie wykonywali razem utwory fortepianowe na cztery ręce. Podczas tych podróży spotkał Johannesa Brahmsa, Maxa Brucha, Clarę Schumann i Piotra Czajkowskiego, z którym się przyjaźnił. Od 1880 do 1882 roku dyrygował orkiestrą towarzystwa muzycznego „Harmonie” w Bergen.

Podczas wizyty w Anglii w 1888 roku Edvard Grieg zapoznał się z unitaryzmem i od tego czasu uważał siebie za unitariana.

W 1885 roku zamieszkał w willi „Troldhaugen“ w przysiółku Hop koło Bergen (obecnie znajduje się tam muzeum poświęcone kompozytorowi). W ramach sprawy Dreyfusa Grieg w publicznym oświadczeniu z 1899 roku odrzucił zaproszenie Édouarda Colonne'a do poprowadzenia własnego koncertu, uzasadniając to tym, że nie mógł przyjechać do Francji ze względu na tę sprawę oraz wynikającą z niej pogardę dla prawa i orzecznictwa:

„Dziękując panu bardzo za łaskawe zaproszenie, żałuję, że po zakończeniu procesu Dreyfusa nie mogę teraz podjąć decyzji o przyjeździe do Francji. Jak wszyscy nie–Francuzi, jestem oburzony niesprawiedliwością w pańskim kraju i dlatego nie mogę wejść w żadne relacje z francuską opinią publiczną. Wybaczcie, że tak się czuję i spróbujcie zrozumieć moje uczucia."

Na skutek tej wypowiedzi otrzymywał antysemickie listy z pogróżkami. Jeszcze przed uniewinnieniem Dreyfus przyjął w 1903 roku ponowne zaproszenie Édouarda Colonne'a. W czasie koncertu w paryskim Théâtre du Châtelet publiczność francuska wygwizdała Edvarda Griega. W lecie 1906 roku jego kolega norweski kompozytor Johan Halvorsen napisał do niego z okazji opublikowania Norweskich tańców chłopskich (Slåtter) op. 72 o podziwie Francuzów dla „nowego Griega”.

Pod koniec życia interesowała go muzyka współczesna. Chwalił pieśni Hugo Wolfa, studiował V symfonię Gustava Mahlera i komentował dzieła Maxa Regera, Richarda Straussa i Carla Nielsena. Edvard Grieg zmarł 4 września 1907 roku w Bergen w wyniku rozedmy płuc.

Recepcja

Podobnie jak Modest Musorgski w Rosji, Jean Sibelius w Finlandii, Bedřich Smetana w Czechach czy Stanisław Moniuszko w Polsce Edvard Grieg połączył elementy ojczystej muzyki ludowej z technicznymi osiągnięciami późnego romantyzmu. Jego harmonia częściowo wskazuje na impresjonizm, a w niektórych utworach, jak np. Klokkeklang (Dźwięk dzwonu, z cyklu Utworów lirycznych op. 54), jest Grieg wyjątkowym radykalistą. Uważany jest, zwłaszcza za granicą, za kompozytora norweskiego par excellence (co jest nieco niesprawiedliwe wobec jego kolegi Johana Svendsena).

Największe znaczenie Edvard Grieg ma jako twórca muzyki fortepianowej i kameralnej; jego utwory liryczne były i są szeroko wykorzystywane w muzyce domowej. Spośród jego utworów orkiestrowych, obie Suity Peer Gynta (op. 46, 1888 i op. 55, 1892), Suita z czasów Holberga (op. 40, 1884) i Koncert fortepianowy a-moll (op. 16, 1868) cieszą się do dziś ogromną popularnością.

Wybitny jest jego Kwartet smyczkowy g-moll op. 27, który w encyklopedii Die Musik in Geschichte und Gegenwart uważany jest za jedną z najciekawszych kompozycji kameralistyki XIX wieku. Oprócz tego skomponował także bardzo wartościową muzykę chóralną oraz wiele pieśni m.in. do tekstów Heinricha Heinego, Johanna Wolfganga von Goethego, Henrika Ibsena, Hansa Christiana Andersena, Rudyarda Kiplinga, Arne Garborga i innych.

Wpływ Edvarda Griega na prace kolejnych generacji kompozytorów przejawia się w różnoraki sposób. Już za jego życia poszczególne kompozycje Emila Sjögrena, Árpáda Dopplera i Ernsta von Dohnányi ujawniły cechy muzyki Griega, co zauważył również jego wydawca Max Abraham. Całkiem wyraźnie widoczne jest oddziaływanie Griega w kwartetach smyczkowych Claude'a Debussy'ego i Carla Nielsena, który jeden zadedykował Griegowi. Nawet jego były inspirator Niels Wilhelm Gade zawarł w swoim ostatnim kwartecie smyczkowym reminiscencje do norweskiego kolegi. Wśród wielu innych, którzy odwoływali się do Griega w swojej działalności kompozytorskiej, zarówno wyraźnie, jak i w muzyce, są: Fryderyk Delius, Maurice Ravel, Siergiej Rachmaninow, Dmitrij Szostakowicz, Zygfryd Karg-Elert, Nicolai Medtner i Béli Bartóka. Rosyjski kompozytor Nikołaj Miaskowski wykorzystał temat Griega do wariacji, którymi zamknął Kwartet smyczkowy nr 3 d-moll, op. 33.

Dzieła (wybór)

  • Cztery pieśni na alt (1861);
  • Cztery utwory fortepianowe (1861);
  • Symfonia c-moll (1863-1864);
  • Marsz żałobny ku pamięci Rikarda Nordraaka b-moll (1866-1867/1878/1899, Sørgemarsj over Rikard Nordraak);
  • Koncert fortepianowy a-moll, op. 16 (1868);
  • Muzyka do dramatu Peer Gynt Henryka Ibsena na soprany, barytony, chór i orkiestrę, op.23 (1875/1886?/1892);
  • Dwie elegijne melodie na orkiestrę smyczkową, op. 34 (1880);
  • I Suita Peer Gynt (1888) z op. 46;
  • Tańce symfoniczne, op. 64 (1896-1898);

Literatura

  • Gerhard Schjelderup und Walter Nieman: Edvard Grieg – Biographie und Würdigung seiner Werke. C.F. Peters, Leipzig, 1908.
  • Hanspeter Krellmann: Edvard Grieg. Rowohlt, Reinbek 1999, ISBN 3-499-50430-8.

Linki

Artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.