Herbert Eulenberg

Max Herbert Eulenberg (ur. 25 stycznia 1876 w Mülheim am Rhein (obecnie część Kolonii); zm. 4 września 1949 w Düsseldorf-Kaiserswerth) – niemiecki poeta, dramaturg i pisarz sprzeciwiający się nacjonalizmowi. Jako poeta i mistrz biograficznych szkiców należał do poczytnych autorów w swoim czasie, a jego sztuki odnosiły sukcesy sceniczne. Jego sława zbladła już przed przejęciem władzy przez napiętnujących go nacjonalistów. Jednak przez długi czas tworzył dla wdzięcznej publiki, dla której był uosobieniem reńskiego poety. (wyznanie ewangelickie)

Herbert Eulenberg
Herbert Eulenberg.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Hugo (ok. 1843-1913), producent maszyn;
  • Matka: Laura Bornemann;
  • Pradziadek: Gus­tav Adolph Koett­gen (1805-1882), malarz i redaktor należący do kręgu skupionego wokół Friedricha Engelsa (1820–1895) i Mosesa Hessa (1812–1875)
  • Żona: Hedda Maase (1876-1960, wyz. kat., rozwiedziona z pisarzem Arthurem Moellerem van den Bruckiem, zm. 1925), pisarka;
  • Dzieci: córka (wcześnie zmarła) i 2 synów.

Życiorys

Herbert Eulenberg urodził się 25 stycznia 1876 roku w Mülheim am Rhein (obecnie część Kolonii) jako trzecie dziecko właściciela małej fabryki maszyn Hu­go Eu­len­berga (ok. 1843-1913) i jego żony Laury z d. Bornemann. Uczył się w gimnazjum realnym w Mül­heim i Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma w Kolonii. Następnie studiował prawo w Berlinie, Monachium, gdzie w 1898 roku napisał pierwszą sztukę „Dogenglück“ oraz w Bonn. Po egzaminie państwowym i promocji w Lipsku odbywał przez trzy lata praktykę referendarza sądowego w Op­la­den (obecnie część miasta Le­ver­ku­sen) i Kolonii. Po opublikowaniu w 1901 roku tragedii „Lei­den­schaf­t“ uwagę zwrócił na niego Fer­di­nand Bonn (1861-1933), który wystarał się dla niego o posadę dramaturga w „Ber­li­ner Thea­ter“. Od 1902 do 1909 roku był dramaturgiem u Loui­se Du­mont i jej męża Gus­tava Lin­de­manna w nowo założonym przez nich w Düs­sel­dor­fie teatrze. Od 1904 roku mieszkał w Kaiserswerth.

Wygłoszona przez niego w 1909 roku mowa z okazji 250 rocznicy urodzin Fryderyka Schillera zrodziła ostre kontrowersje. Od 1908 roku Herbert Eulenberg pracował jako niezależny pisarz. Przynajmniej od 1910 roku należał do założonej cztery lata wcześniej przez Ernsta Hä­ckela (1834-1919) Ligi Monistów Niemieckich (Deutscher Monistenbund), w której programie znajdowała się reforma seksualna i poprawa ochrony matek, abstynencja, dyskusje o eutanazji i eugenice, ale także szerzenie esperanto. Ponadto był w kontakcie z Niemieckim Towarzystwem Pokojowym (Deutsche Friedensgesellschaft) i symbiozą monizmu, pacyfizmu i internacjonalizmu, które wszystkie razem wpłynęły na jego światopogląd. Efektem opublikowanego w 1911 roku w czasopiśmie PAN „Brief eines Vaters unserer Zeit” (List ojca naszego czasu) był wytoczony mu proces z powodu rozpowszechniania pism obscenicznych, który jednak zakończył się uniewinnieniem pisarza. W 1913 roku ukazał się dramat „Belinde”, za który wyróżniony został nagrodą Volks-Schillerpreis. Jego cześć dla Pokojowej Laureatki Nobla, Berthy von Suttner (1843-1914), z którą korespondował, uwieńczona została w lipcu 1914 pochwalnym wierszu z okazji jej śmierci.

W 1919 roku założył w Düsseldorfie razem z malarzami Arthurem Kaufmannem i Adolfem Uzarskim stowarzyszenie artystyczne „Das Junge Rheinland”. Utrzymywał kontakty z prominentnymi twórcami kultury takimi jak Stefan Zweig (1881–1942), Erich Mühsam (1878–1934), Hans Pfitzner (1869–1949), Heinz Rühmann (1902–1994), Ger­hart Haupt­mann (1862–1946), Franz (1890–1945) i Al­ma Wer­fel (1879–1964), Carl Zuck­may­er (1896–1977), Kurt Wolff (1887–1963), Ja­kob Was­ser­mann (1873–1934), Sa­mu­el Fi­scher (1859–1934), Tho­mas (1875–1955) i Kat­ja Mann (1883–1980), Joa­chim Rin­gel­natz (1883–1934), Ma­xi­mi­li­an Har­den (1861–1927), Kla­bund (1890–1928) i Her­mann Hes­se. Malarze Lovis Corinth, Otto Dix i Max Pechstein wykonali portrety Eulenberga. W 1923 roku Herbert Eulenberg odbył kilka podróży z odczytami do Afryki Północnej, Palestyny i Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie jako pierwszy Niemiec po Al­bercie Ein­steinie (1879-1955) przemawiał w Co­lum­bia Uni­ver­si­ty, w Nowym Jorku.

W okresie Trzeciej Rzeszy był prześladowany. Pod pseudonimem mógł wprawdzie nadal publikować w düs­sel­dor­fskim czasopiśmie „Mit­ta­g“ i w „Köl­ni­schee Zei­tun­g“, jednak trudno było mu się z tego utrzymać. Po drugiej wojnie światowej był wielokrotnie wyróżniany i nagradzany. W 1946 roku został Honorowym Obywatelem Miasta Düs­sel­dorf. W 1948 otrzymał Nagrodę im. Heinricha Heine towarzystwa Heinrich-Heine-Gesellschaft w Hamburgu za napisaną biografię tego poety. W 1949 otrzymał Nagrodę Państwową NRD.

Herbert Eulenberg zmarł 4 września 1949 roku w wyniku ran odniesionych od gruzów spadających z powojennych ruin.

Twórczość

Herbert Eulenberg rozpoczął twórczość pisarską protestem przeciw naturalizmowi, ukazał się najpierw jako neoromantyk, ale był zwiastunem światowego uczucia pasji. Jego młodzieńcze dramaty komiczne i tragiczne obracają się wokół bohaterów, którzy poddają się władzy swoich uczuć i dlatego zderzają się ze swoim otoczeniem (Anna Walewska, 1899; Münchhausen, 1900; Leidenschaft, 1901; Ritter Blaubart, 1905; Ulrich Fürst von Waldeck, 1906; Der natürliche Vater, 1907; Alles um Liebe, 1910; Alles um Geld, 1911). Potem rozwinął światopogląd natury monistycznej w teologii, pacyfistyczno-pokojowy w polityce i próbował w swoich dramatach zwiastować i przekonywać (Belinde, 1912; Frauentausch, 1914; Die Insel, 1917; Mückentanz, 1920; Der rote Mond, 1925). W późniejszych dziełach pobrzmiewa nowy ton buntowniczego oburzenia (Tilman Riemenschneider, 1934) lub pokory (Johannes auf Patmos, 1945).

„Deutsche Sonette“ (1910) zawierają kwintesencję jego myśli i odczuć. W „Schattenbildern“ (1910, portrety przykładowo Goethego, Schuberta, Heinego) oraz „Guckkasten“ (1921) przyczynił się do rozwoju szczególnego rodzaju niemieckiej eseistyki. Dziedzictwo romantyzmu najwyraźniej widać w powieściach i opowiadaniach Eulenberga, nawet wtedy gdy rozgrywają się w teraźniejszości (Kathinka, die Fliege, 1911; Sonderbare Geschichten, 1910; Auf halbem Wege, 1922).

Pisma (wybór)

Powieści

  • „Leidenschaft. Trauerspiel in fünf Aufzügen”. Reclam, Leipzig 1901.
  • „Dogenglück. Eine Tragödie in fünf Aufzügen”. Rowohlt, Leipzig 1910 (premiera 1899 w Berlinie).
  • „Katinka die Fliege. Ein zeitgenössischer Roman”. Wolff, Leipzig 1911.
  • „Wir Zugvögel. Roman”. Engelhorn, Stuttgart 1923.
  • „Mensch und Meteor. Roman”. Reissner, Dresden 1925.
  • „Um den Rhein. Roman”. Späth-Verlag, Berlin 1927.
  • „Auf halbem Wege. Roman”. Wegweiser-Verlag, Berlin 1928.
  • „Mungo und Bungalo die beiden Überaffen. Ein heiterer Roman”. Verlag, Arnold, Berlin 1948.
  • „Sklaven der Sinne” (pol. wyd. „Niewolnicy zmysłów”, 1934).

Sztuki teatralne

  • „Anna Walewska. Eine Tragödie in 5 Aufzügen”. Verlag Sassenbach, Berlin 1899.
  • „Der natürliche Vater. Ein bürgerliches Lustspiel”. Rowohlt, Leipzig 1909.
  • „Belinde. Ein Liebesstück in fünf Aufzügen”. Rowohlt, Leipzig 1913.
  • „Ernste Schwänke, vier Einakter”. Wolff, Leipzig 1913.
  • „Kassandra. Ein Drama”. Rowohlt, Leipzig 1913.
  • „Der Frauentausch. Ein Spiel in fünf Aufzügen”. Wolff, Leipzig 1914.
  • „Das Ende der Marienburg. Ein Akt aus der Geschichte”. Gurlitt, Berlin 1918.
  • „Der Irrgarten. Ein Schauspiel”. Gurlitt, Berlin 1918.
  • „Die Insel. Ein Spiel”. Gurlitt, Berlin 1918.
  • „Die Nachtseite. Drei Aufzüge”. Gurlitt, Berlin 1918.
  • „Der Spion. Ein Lustspiel in drei Aufzügen”. Engelhorn, Stuttgart 1921.
  • „Der Übergang. Eine Tragödie”. Engelhorn, Stuttgart 1922.
  • „Die Welt ist krank. Ein Stück von heute”. Engelhorn, Stuttgart 1922.
  • „Der Mückentanz. Ein Spiel”. Engelhorn, München 1922.
  • „Der rote Mond. Ein Schaustück”. Engelhorn, Stuttgart 1925.
  • „Ein halber Held. Tragödie in fünf Aufzügen”. Reclam, Leipzig 1928.
  • „Gefährliche Liebschaft. Vier Einakter”. Düsseldorf 1947.

Popularnonaukowe

  • „Schiller. Eine Rede zu seinen Ehren”. Rowohlt, Leipzig 1910.
  • „Neue Bilder. Von Horaz bis Richard Wagner”. Cassirer, Berlin 1912.
  • „Lovis Corinth. Ein Maler unserer Zeit; sein Lebenswerk”. Delphin-Verlag, München 1917.
  • „Anna Boleyn” (Die neuen Bilderbücher). Gurlitt Verlag Berlin 1920 (ilustrował Lovis Corinth).
  • „Die Familie Feuerbach. In Bildnissen”. Engelhorn, Stuttgart 1924 (traktuje m.in. o Anselmie, Henriette i Ludwigu Feuerbach).
  • „Gegen Shaw. Eine Streitschrift”. Reissner, Dresden 1925.
  • „Schattenbilder und Lichtbilder”. Stuttgart 1926.
  • „Die Hohenzollern”. Bruno Cassirer Verlag, Berlin 1928.
  • „Die letzten Wittelsbacher”. Phaidon-Verlag, Wien 1929.
  • „Schubert und die Frauen”. Drei-Eulen-Verlag, Düsseldorf 1946.
  • „Heinrich Heine”. Aufbau-Verlag, Berlin 1947.
  • „Ferdinand Freiligrath”. Aufbau-Verlag, Berlin 1948.

Literatura

  • Brües, Otto, "Eulenberg, Herbert" w: Neue Deutsche Biographie 4 (1959), s. 678 f. (online).
  • Eu­len­berg, Hed­da, "Im Dop­pel­glück von Kunst und Le­ben", Düs­sel­dorf 1952.
  • Kru­se, Jo­seph A., "Der Schrift­stel­ler Her­bert Eu­len­berg (1876-1949). Ein „Eh­ren­bür­ger der Welt“ aus Kai­sers­werth am Rhein", w: Ge­schich­te im Wes­ten 18 (2003), s. 116-123.

Linki

  • Kruse, Joseph A., "Herbert Eulenberg", w: Internetportal Rheinische Geschichte (online (dostęp 06.02.2021).
Autor: Roman Penkała